سیاست علم و فناوری

به کارگیری مناسب ابزارهای سیاستی نقش کلیدی در موفقیت همکاری های فناورانه بین شرکت ها دارد. پژوهش حاضر با روش مطالعه موردی، به بررسی 13 همکاری فناورانه 3 شرکت بزرگ با 13 شرکت کوچک فناور ایرانی در بازه زمانی 10 ساله (1385-1395) در حوزه فناوری های نانو، زیستی و اطلاعات و ارتباطات (فاوا) پرداخته است. در مجموع با انجام 27 مصاحبه نیمه ساختاریافته با افراد درگیر در این همکاری ها در طرفین همکاری و تحلیل محتوای کیفی آن ها با کدگذاری محوری، ابزارهای سیاستی مورد استفاده در همکاری های مورد مطالعه شناسایی شده است. نتایج نشان می دهد حمایت های مالی در قالب ارائه وام و یارانه از پرکاربردترین ابزارهای سیاستی در همکاری های هر 3 حوزه فناوری نانو، زیستی و فاوا می باشد. به علاوه، ابزارهای سیاستی مورد استفاده در همکاری های حوزه فاوا محدود به ابزارهای ایجاد انحصار در تولید و ارائه وام هایی از جانب نهادهای حمایتی مربوطه بوده است. در مقابل، در همکاری های فناوری حوزه نانو و زیستی طیف متنوعی از ابزارها نظیر خریدهای تضمینی، ارائه حمایت های مالی، میانجی گری، مشوق های صادراتی و اعمال تعرفه بر واردات مورد استفاده قرار گرفته اند. شناسایی ابزارهای سیاستی مشوق همکاری های فناورانه شرکت های بزرگ و کوچک و نیز کاربرد آن ها، به سیاست گذاران در راستای حمایت فعال تر و اثربخش تر از همکاری های فناورانه کمک شایانی می نماید.  

شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی، شبکه هایی هستند که در آن دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و بنگاه های دانشی در زیرشبکه دانشی و مجموعه های تولیدی، صنعتی و بازرگانی در زیرشبکه صنعتی قرار داشته و برای طراحی و ساخت یک محصول پیچیده با یکدیگر مشارکت دارند. در این شبکه ها میاندار دانشی در زیرشبکه دانشی و میاندار صنعتی در زیرشبکه صنعتی اداره امور زیرشبکه خود را به صورت مجزا اما هماهنگ عهده دارند. پایداری شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی، به میزان زیادی متأثر از حفظ و تداوم همکاری میان این دو میاندار است. هدف این مقاله، شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری این شبکه ها از منظر همکاری میان دو میاندار دانشی و صنعتی است. بدین منظور با روش موردکاوی عمیق، دو شبکه نوآوری مرتبط با توربین بادی و آب شیرین کن حرارتی، عوامل و پیشایندهای مؤثر بر پایداری شبکه ها شناسایی و در دو بعد "اعتماد" و "شکاف قدرت" دسته بندی شده اند. همچنین پنج گزاره علمی در مورد تأثیر پیشایندها بر پایداری شبکه به همراه چارچوب مفهومی اثر عوامل مختلف بر پایداری شبکه های نوآوری با دو میاندار دانشی و صنعتی ارائه شده است.

موفقیت فرآیند انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت، نیازمند نهادهایی در درون و حاشیه دانشگاه هاست. از طرفی مفهوم ظرفیت سازی انتقال فناوری به معنای توانمند کردن هرچه بیشتر این نهادها و همسویی آنها با سایر عوامل اثرگذار بر انتقال فناوری است. از این رو شناسایی عوامل موثر بر موفقیت این نهادها و تقویت آنها یکی از اهداف پژوهش حاضر بوده است. در این تحقیق که یک مطالعه کیفی و با استراتژی مطالعه موردی است تلاش شده عوامل تاثیرگذار در راستای ظرفیت سازی انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت با تمرکز بر ناحیه نوآوری شریف (به عنوان مورد مطالعه) تعیین گردد. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه و بررسی اسناد و مدارک موجود بوده است. به منظور گردآوری اطلاعات، با به کارگیری روش نمونه گیری هدفمند، خبرگان مطلع مورد مصاحبه عمیق قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها به روش تحلیل موضوع (تِم) و با نرم افزار MAXQDA انجام گرفت و شبکه مضامینی از عوامل موثر بر ظرفیت سازی انتقال فناوری شکل گرفت. براساس نتایج این پژوهش، ظرفیت سازی انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت دارای پنج مقوله اصلی مشتمل بر؛ سیاست دانشگاه، مشارکت پژوهشگر، همراهی صنعت، عوامل سازمانی نهادهای پشتیبان و نهاد سیاست گذار می باشد. به عبارتی موفقیت انتقال فناوری مرهون وجود یکپارچگی و شفافیت نقش این نهادها و شناخت دقیق معیارهای اثرگذاری هرکدام می باشد.   

در مطالعات تجارت بین الملل با در نظر داشتن محدودیت های شرکت های کوچک و متوسط برای ورود به فرآیندهای بین المللی، بر ضرورت حمایت دولت از بین المللی سازی این شرکت ها تأکید می شود. هدف این مقاله، آسیب شناسی سیاست های اتخاذشده برای حمایت از بین المللی شرکت های دانش بنیان در ایران است؛ به این منظور، کاستی های ساختاری برنامه های موجود و محدودیت های برنامه ها در تحقق کارکردهای سیاست بین المللی سازی مورد بررسی قرار گرفته است. منظور از کارکردهای سیاست بین المللی سازی، فرآیندهایی است که باید برای حمایت از بین المللی سازی کسب وکار توسط سیاست ها پشتیبانی و اجرا شوند. کارکردهای مورداستفاده در چارچوب تحلیلی این پژوهش با بررسی تجربه بین المللی سازی کسب وکار در کشورهای مختلف شناسایی شده که عبارت اند از: تأمین اطلاعات؛ هماهنگ سازی اقدامات؛ ارتقای نیروی انسانی؛ شبکه سازی بین المللی؛ تسهیل تجارت؛ تأمین مالی و کاهش ریسک تجارت؛ توسعه زیرساخت تجارت بین الملل؛ و حمایت های اختصاصی از کسب وکارها. در گام بعد، برنامه های حمایت از بین المللی سازی کسب وکار دانش بنیان در ایران از یک طرف به تفکیک کارکردها و از طرف دیگر مبتنی بر مؤلفه های ساختاری مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که سیاست های بین المللی سازی مورد مطالعه، به مرور اختصاصی تر و با مشارکت بالاتر بخش خصوصی طراحی و اجرا شده اند. اما موانعی مثل ضعف در هماهنگی بین بخشی، محدودیت در دسترسی به زیرساخت های بین المللی تجارت و ساختارهای ناکارآمد در طراحی و اجرا، اثربخشی این سیاست ها را با محدودیت روبرو کرده است.  

سرعت پیشرفت فناوری ریزپرنده ها حیرت آور بوده و به موازات توسعه این محصولات، کاربرد آن هم متنوع تر می شود. ارزان بودن و قابلیت مخفی شدن ریزپرنده ها منجر به افزایش کاربردهای نظامی مانند جاسوسی، جمع آوری اطلاعات، حملات انتحاری و... شده است. بنابراین ایران باید برای صیانت از امنیت آسمان خود، شناخت مناسبی از این فناوری داشته باشد. شناختِ روندِ فناوری هایِ آتی ریزپرنده ها، امکان ارتقای آگاهی و جلوگیری از غافلگیری را فراهم می کند. البته مشخص است که روند تغییرات فناوری ریزپرنده روبه رشد است ولی این که چه فناوری هایی باعث تسریع رشد خواهند شد و تغییر در کدام فناوری ها باعث ظهور تهدیدهای آینده می شود، اهمیت دارد. باتوجه به مطالب ذکرشده، هدف اصلی این مقاله شناسایی روندهای فناوری هایِ آتی ریزپرنده ها است. روش تحقیق مورد استفاده در آن از نوع «روش ترکیبی» است؛ فهرست اولیه روندها با رویکرد دیده بانی و به روش «مطالعه کتابخانه ای» تهیه شده و در جلسات خبرگانی متعدد، بررسی و ارتقا یافت. خبرگان تعیین شده 25 نفر از طراحان و مسئولین مرتبط با ریزپرنده ها بودند. برای تحلیل دقیق تر، از روش «تحلیل تاثیر بر روند» استفاده شده و نظرات خبرگان یادشده در قالب پرسشنامه جمع آوری و احتمال وقوع هر روند و میزان اهمیت آن در قالب «ماتریس اولویت مسائل» مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نهایی نشانگر این بود که «افزایش سطوح هوشمندی و همکاری های جمعی بین ریزپرنده ها» مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روند آتی ریزپرنده ها بوده و «افزایش مقاومت در برابر اقدامات آفندی» در رتبه دوم تحولات آتی این پرنده ها قرار دارد.

فضای مجازی، به مثابه یک نظام کلان اجتماعی-فنی، متشکل از کنشگران و ذی نفعان متضاد و متکثر، و نیز مؤلفه های متعدد فنی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. این پیچیدگی و تنوع، استفاده از رویکرد های نظام مند در ساختاردهی به مسأله را اجتناب ناپذیر می کند. بدین منظور، رویکرد «تحلیل موقعیت» به عنوان روشی برای ساختاردهی به مسائل پیچیده و ساخت نیافته معرفی شده است. خاستگاه تحلیل موقعیت به عنوان خوانش نسبتاً تازه ای از روش نظریه داده بنیاد، سنت های علمی و فلسفی چند دهه انتهائی قرن بیستم از جمله پسا مدرن گرایی، پساساختارگرائی، برساخت گرائی اجتماعی، نظریه کنشگر شبکه برونو لاتور و نظریه نظام های اجتماعی-فنی است. در این مقاله، پس از ذکر دلایل کفایت استفاده از رویکرد تحلیل موقعیت در پرداختن به مسأله پژوهش، بر مبنای داده های متنی، اسناد، کتاب ها، مقالات، و اخبار و گزارش های رسانه ها، نقشه های موقعیت برای انگاره اینترنت ملی ترسیم شده است. در بخش پایانی نیز، حسب نتایج حاصل از کاربست رویکرد تحلیل موقعیت در پژوهش حاضر، مزایای آن برای سیاست پژوهی در حیطه فضای مجازی ارائه خواهد شد.