سیاست علم و فناوری

همگرایی فناوریها به ویژه فناوریهای نانو زیستی اطلاعات و شناختی از روندهای جدی در تحقیقات اختراعات و همچنین تولید کالاها و خدمات جدید هستند این پدیده ابتدا در تحقیقات و به تبع آن در انتشارات علمی بروز کرده و محققان کشور نیز این روند را در تحقیقات خود دنبال کردهاند این مقاله قصد دارد روندهای همگرایی دو یا چند فناوری در مقالات محققان ایرانی را بر اساس انتشارات علمی نمایه شده در اسکوپوس شناسایی نماید همگرایی مدنظر از طریق جستجوی کلمات کلیدی حوزه های مختلف فناوریهای چهارگانه در عناوین مقالات تا بررسی و در چهار نوع همگرایی مواد فن کاربرد و ابزار مطالعه شده است بر این اساس بیشترین همگرایی در ترکیب دوگانه نانوزیستی و کمترین همگرایی در ترکیب سه گانه اطلاعات شناختی زیستی دیده شده است یافته ها همچنین نشان می دهد که در ترکیب زیستی اطلاعات نانو نوع همگرایی اتفاق افتاده به صورت مواد و فن در ترکیب زیستی-شناختی-نانو به صورت مواد در ترکیب شناختی-نانو اطلاعات به صورت کاربرد در ترکیب شناختی-نانو به صورت مواد و کاربرد در ترکیب نانوزیستی به صورت مواد در ترکیب نانواطلاعات به صورت ابزار و فن و در ترکیب های شناختی اطلاعات و اطلاعات زیستی به صورت فن است.

واکاوی خردمایه مداخله دولت در توسعه فناوری، نقشی مهم در فهم دلایل موفقیت و شکست سیاست های توسعه فناوری دارد. در این مقاله چارچوب تحلیلی برساخت گفتمانی خردمایه مداخله دولت فراتر از خردمایه های نظری ارائه شده است. با استفاده از این چارچوب تحلیلی و بررسی اسناد مهم با محوریت هشت برنامه وزرای نفت پس از انقلاب و همچنین مصاحبه های تکمّیلی، خردمایه مداخله دولت در توسعه فناوری بالادستی نفت در ایران با استفاده از روش های تحلیل مضمون و تحلیل گفتمان در پنج دوره پس از انقلاب و در دو محورخردمایه نظری و ایده سیاستی مورد بررسی قرار گرفته است. در محور خردمایه نظری، مداخلات بیشتر مبتنی بر دیدگاه های ساختارگرایی و در برخی دوره ها نیز ورود دیدگاه های نئوکلاسیکی و نهادگرایی بوده است. در این مقاله ایده سیاستی به دو بُعد ایده حکمرانی و ایده فنی تقسیم شده است. با توجه به غلبه گفتمان بهره برداری در صنعت نفت، ایده حکمرانی مبتنی بر تجمیع و هدایت خرید قطعات و تجهیزات به سمت ساخت داخل و انتقال فناوری از شرکت های خارجی در قالب قراردادهای نفتی شکل می گیرد و ایده فنی نیز از کپی سازی و مهندسی معکوس قطعات و تجهیزات آغاز و در یک سیر تکاملی - البته دیرهنگام - به کسب دانش و فناوری مطالعه و توسعه میادین و مدیریت طرح های توسعه منتهی می شود.

بین المللی سازی راهبردی در بنگاه های دانش بنیان جدید در بستر در حال توسعه، هم یک ضرورت است و هم یک چالش عمده نیازمند مطالعات عمیق فرآیندی که به خلق دانش کاربردی در این خصوص برای مدیران و سیاست گذاران منجر شود. این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ این سؤال است که چگونه یک بنگاه دانش بنیان جدید در بستر در حال توسعه می تواند بر چالش های بین المللی شدن غلبه کند و چگونه می توان حاصل مطالعات فرآیندی در این خصوص را در قالب دانش کاربردی ارائه داد. در این پژوهش با یک مطالعه موردی یگانه طولی، فرآیند بین المللی سازی از جنبه های مختلف و با لحاظ تأثیرات زمینه ای و بافتی در یک بنگاه نمونه مورد واکاوی قرار گرفته است. همچنین مدلی تجویزی برای بین المللی سازی راهبردی بنگاه های دانش بنیان جدید در بافت یک کشور در حال توسعه استخراج و پیامدهای مدیریتی و سیاست گذاری آن مورد بحث قرار گرفته است. آزمایش هم زمان مدل های متفاوت کسب وکار در بافت های مختلف، همراه با پذیرش انعطاف در مدل حاکمیتی و مالکیتی بنگاه، اجزاء کلیدی مدل حاصل می باشند. برای ارزیابی روایی تحقیق از منابع چندگانه برای جمع آوری داده ها استفاده شده و مشاهده مشارکتی نیز منجر به درک عمیق تر پدیده در بافت واقعی آن شده است.

سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) از طرق مختلفی همچون فراهم آوردن بازارها و کانال های بازاریابی جدید، منابع ارزان تر، فناوری ها، محصولات، مهارت ها و روش های نوین تأمین مالی، تأثیرات مهمی بر کسب وکارها در سطح جهانی می گذارد. یکی از مهم ترین این آثار برای کشورهای میزبان می تواند سرریز فناوری از شرکت های بزرگ بین المللی به بنگاه های محلی باشد که ایران نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه در 150 سال گذشته با این پدیده روبرو بوده است. با این حال در کشور، پژوهش های اندکی درباره نقش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سرریز فناوری انجام شده که مقاله حاضر برای پُرکردن بخشی از این خلاء به بررسی اثر میزان توانمندی های فناورانه شرکت های سرمایه پذیر بر ارتباط میان جذب سرمایه گذاری خارجی و فعال شدن کانال های سرریز فناوری (کانال های تقلید به واسطه مشاهده، آموزش، پیوند با تأمین کنندگان محلی، همکاری فناورانه با بنگاه های داخلی و جابجایی کارکنان) پرداخته است. به این منظور، مطالعه ای میدانی (از طریق مصاحبه و پرسشنامه) بر روی 100 شرکت خارجی سرمایه گذار در ایران در بازه زمانی سال های 1391 و 1392 صورت گرفته است. نتایج نشان داده اند که سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران به صورت مستقیم تأثیری بر فعال شدن کانال های سرریز نداشته لیکن افزایش توانمندی های فناورانه شرکت های سرمایه پذیر به عنوان یک متغیر مداخله گر منجر به فعال شدن دو کانال سرریز یعنی تقلید به واسطه مشاهده و آموزش شده است.

امروزه استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به دلیل افزایش امنیت انرژی، حفظ و صیانت از منابع فسیلی، رفع مشکلات زیست محیطی و وجود فرصت های بسیار زیاد کسب وکار در این حوزه دارای اهمیت بسزایی می باشد. از سوی دیگر توسعه انرژی های مذکور در کشورهای مختلف با توجه به شرایط هر کشور رویه های مختلفی دارد و میزان توسعه یافتگی و منابع فسیلی در توسعه انرژی های تجدیدپذیر تأثیر جدی دارند. بنابراین عوامل اثرگذار بر توسعه این انرژی ها و فناوری های مربوطه در کشورهای مختلف متفاوت است. هدف این مقاله، توصیف و تبیین فرآیند توسعه فناوری پیل سوختی بر اساس مدل نظام نوآوری فناورانه و موتورهای محرک نوآوری است. در این راستا مدل های فوق الذکر بررسی و با استفاده از روش تحلیل تاریخی وقایع و ابزار مصاحبه های نیمه ساختاریافته، حلقه های علّی و معلولی و روابط بین کارکردهای نظام نوآوری فناورانه یا همان موتورهای محرک نوآوری پیل سوختی در ایران استخراج و توصیف شده است. در نهایت نیز با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری، روابط بین کارکردها و موتورهای محرک نوآوری پیل سوختی در ایران اعتبارسنجی شده اند.

علی رغم اینکه بنگاه های پُررشد حجم بسیار اندکی از بنگاه ها را در سطح جهان به خود اختصاص داده اند مطالعات تجربی حوزه کارآفرینی و کسب وکار، سهم قابل توجهی از ایجاد اشتغال جدید را برای آنها متصور است و آنها را محرک ارتقاء بهره وری، نوآوری و نفوذ در بازارهای بین المللی می داند. این در حالی است که تا به حال مطالعه ای جامع در مورد بنگاه های پُررشد و ویژگی ها و تأثیرات آنها بر اقتصاد ایران انجام نگرفته است. این مطالعه با استفاده از داده های تمامی کارگاه های تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی طی دو دوره چهار ساله، ایجاد اشتغال توسط بنگاه های پُررشد بخش خصوصی و تعاونی ها را مورد بررسی قرار داده و ضمن ارائه تصویری کلی از آنها، بستری جهت مطالعات عمیق تر و درک دلایل موفقیت و شکست بنگاه های مذکور فراهم آورده است. با وجود اینکه سهم بنگاه های پُررشد در ایران برابر 53/0 درصد کل بنگاه ها است اما آنها نزدیک به 38 درصد خالص اشتغال جدید را به وجود آورده اند. این بنگاه ها همچنین به صورتی کاملاً نامتوازن در کل کشور و در رشته های مختلف فعالیت توزیع شده اند. عدم توازن مکانی بنگاه های پُررشد نشان از عدم دسترسی برابر به فرصت های رشد کارآفرینانه در نقاط مختلف کشور داشته و لازم است سیاست های آگاهی بخشی، شفافیت و دسترسی عادلانه به فرصت ها در سطح ملی صورت بندی و پیاده سازی شوند.