محمدرضا رضوی

صنایع مبتنی بر دانش و فناوری های پیشرفته، پایه گذار تحولات گسترده ای در اقتصادهای صنعتی و نوظهور بوده اند. عوامل مختلفی بر این تحولات تاثیر گذارند که یکی از مهم ترین عوامل درون بنگاهی، یادگیری های فناورانه است. هدف این مقاله، شناسایی شیوه های یادگیری فناورانه و عوامل موثر بر آن در شرکت های دانش بنیان نانوفناوری است. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از منظر نوع داده، تحقیقی کیفی است. شرکت کنندگان، متخصصان فعال در بخش های مرتبط با یادگیری فناورانه شرکت های دانش بنیان نانوفناوری بوده که به روش نمونه گیری هدفمند و حجم نمونه بر اساس اصل اشباع نظری، انتخاب شده اند. در فرایند تحلیل متون و اسناد، از تحلیل محتوای کیفی جهت دار و برای غربال گری از دلفی فازی استفاده شده است. نتایج نشان داد شیوه های یادگیری فناورانه در این شرکت ها، اغلب با آنچه در پیشینه موضوع آورده شده، مشابه است اما تفاوت هایی نیز وجود دارد. در یادگیری مبتنی بر علم، ارتقاء بنیان های علمی شرکت، تحقیق و توسعه داخلی و فعالیت های پژوهشی مشترک، مهم ترین شیوه های یادگیری فناورانه می باشند. در یادگیری مبتنی بر تجربه، ارتباطات فردی کارکنان، تعاملات شرکت با محیط بیرون، تجربه انجام کار، آموزش های فنی و مهارتی، کار گروهی و انعطاف پذیری سازمانی، از مهم ترین شیوه های یادگیری هستند. در بخش نوآوری، در کنار نوآوری در محصول، فرایند و فناوری، اخذ تاییدیه ها و گواهی نامه ها یکی از شیوه های متفاوت در این شرکت ها بوده است. از مهم ترین عوامل موثر بر یادگیری فناورانه، می توان به فرهنگ یادگیری در بخش پیشران های داخلی و محدودیت های داخلی و بین المللی و ظرفیت های قانونی و مداخلات دولت، در بخش پیشران های خارجی اشاره کرد.

زبان عرفانی همواره از مفاهیم انتزاعی سخن می گوید و بدین جهت برای قابل درک شدن، پیوسته از استعاره های مفهومی که خود زنجیروار به هم پیوسته اند، بهره می گیرد. کاربرد استعاره های مفهومی در هر  هنر و متنی، نشان از بینش گوینده و تجربه زیسته است که او دارد. تجربه های زیسته عارف که از برخورد با امور غیبی به دست می آید، به کمک زبان رمزی و استعاری، در انتقال مفاهیم به کار گرفته می شوند. در ترکیبات زبان عرفانی، بدون استفاده از استعارهای مفهومی، درک مفاهیم عرفانی آسان نخواهد بود. این پژوهش در چارچوب زبان شناسی شناختی و با تکیه بر نظریه استعاره مفهومی، به معرفی برخی ترکیبات نو در عرفان پرداخته است. برای انجام این پژوهش، از سه فرهنگ دهخدا، سخن و عرفان، تعدادی از واژه های ترکیبی که به فارسی امروز نزدیک هستند، انتخاب و بررسی شده اند. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه ای است. آنچه از دستاوردهای این پژوهش حاصل گردید بیانگر این امر است که استعاره ساختاری پربسامدترین نوع استعاره مفهومی در اصطلاحات عرفانی است و عارفان تمایل بیشتری به کاربرد معانی استعاری برای تولید و درک اسم های مرکب در حوزه عرفان دارند. استعاره توانمندترین ابزار زبانی در بیان شناخت عارفانه از هستی است که برای بیان معانی پیچیده، مبهم، عمیق و گاه ناگفتنی به کار گرفته می شود. در هنر اسلامی نیز نمادپردازی و کاربرد استعاره های مفهومی جایگاه مهمی دارد.اهداف پژوهش:تعیین فرایندهای شناختی دخیل در شکل گیری اسم های مرکب زبان فارسی (استعاره) در حوزه عرفان هنر.مشخص کردن میزان خلاقیت فرایند ترکیب باتوجه به چارچوب نظری بنسز.سؤالات پژوهش:فرایندهای شناختی دخیل در شکل گیری اسم های مرکب زبان فارسی (استعاره) در حوزه عرفان و هنر اسلامی کدام اند؟میزان خلاقیت فرایند ترکیب باتوجه به چارچوب نظری بنسز چگونه است؟

طی توسعه صنعتی ایران، با وجود سرمایه گذاری های چشمگیر و تمرکز روی صنعت بالادست پتروشیمی، نسبت به توسعه صنایع رقابتی میانی و پایین دست غفلت شده است. این امر منجر به عملکرد صادراتی قابل قبول در بالادست شده، اما منافع حاصل از توسعه صادرات صنایع میانی و پایین دست ناچیز بوده است. این مقاله به دنبال تحلیل دلایل این شرایط از منظر توانمندی های فناورانه بنگاه ها می باشد. در این راستا ابتدا طی مطالعه اکتشافی پیشینه، ابعاد توانمندی های فناورانه شناسایی و طی مصاحبه با دوازده خبره با شرایط این صنایع تطبیق داده شد. سپس با استفاده از پرسشنامه، این ابعاد در 128 بنگاه فعال در سه صنعت پلاستیک، شوینده، و رنگ و رزین ارزیابی و با روش تحلیل"اهمیت- عملکرد"، با یکدیگر مقایسه شدند. بر اساس نتایج، نقطه قوت این صنایع محدود به توانمندی های اجرای پروژه و مهندسی فرآیند است، درحالیکه نقاط ضعف آنها توانمندی های پیش ازسرمایه گذاری، یادگیری، مهندسی صنعتی، مهندسی محصول، و پیوند و شبکه سازی می باشد. اما چالش کلیدی این بنگاه ها، توانمندی های مکمل است که از جمله می توان به مولفه های بازاریابی، ایجاد شبکه های فروش و کانال های توزیع متنوع، مدیریت برند، توسعه خدمات و دیگر ابعاد اشاره داشت. اگرچه مدیران این مولفه ها را در"عملکرد" بسیار ضعیف ارزیابی کردند، اما برای آنها "اهمیت" بالا نیز قائل نشدند. دلایل این امر استمرار غلبه رویکرد جایگزینی واردات، کمبود نیروی متخصص، عدم برنامه ریزی بلندمدت برای حضور پایدار در بازارهای منطقه ای، و انحراف در سیاست های حمایت از صادرات است. مقاله پیشنهاد می دهد که بنگاه ها در ارتقاء توانمندی های مکمل، تلاش های هدفمندی را با حمایت نهادهای دولتی ذی ربط، صورت دهند.

تدارکات عمومی با حجم 20 درصدی از تولید ناخالص ملی بیشتر کشورها می تواند بازار قابل توجهی برای راه حل های نوآورانه فراهم آورد. با این نوع خرید ریسک بازار بنگاه توسعه دهنده به دلیل ضمانت فروش حجم مشخصی از محصول کاهش می یابد. در کشور ما استفاده از این ابزار بصورت موردی و محدود بوده و سیاست مشخصی در این خصوص تدوین نشده است. در پژوهش حاضر تلاش گردید عوامل موثر بر تدوین سیاست تدارکات عمومی نوآوری، شناسایی و تحلیل گردند. با مرور دقیق ادبیات ، شش بعد و 23 عامل موثر شناسایی و الگوی نظری پژوهش تدوین گردید. با اتخاذ راهبرد مورد کاوی چندگانه و براساس الگوی نظری، سه بخش نفت، نیرو و راه و شهرسازی مورد بررسی قرار گرفتند. تحلیل های درون موردی و بین موردی صورت پذیرفت و نقاط اشتراک و تفاوت سیاست تدارکات نوآوری در بخش های های منتخب بر اساس تکرار واقعی و نظری مورد تحلیل قرار گرفتند. در نهایت، 19 عامل بر اساس تکرار واقعی دارای قابلیت تعمیم تشخیص داده شد. این عوامل شامل دو بعد بیرونی - شرایط بین المللی و بافت سیاستی – و چهار بعد درونی یعنی ویژگی های نهادی، سازماندهی و توانمندی، تجمیع تقاضا و طراحی مشوق ها می باشند. در میان ابعاد اهمیت مضاعف دو بعد تجمیع تقاضا و سازماندهی و توانمندی مورد تاکید قرار گرفت. در انتها و بر اساس نتایج پژوهش، برخی راهکارها برای تدوین سیاست پیشنهاد گردید.

هدف: حمایت از ساخت داخل در کشورهای نفت خیز، رویکردی متداول و به اجماع رسیده است؛ اما در منابع علمی، روش تدوین و پیاده سازی الگوی مناسب برای آن با مشخص کردن حد و شیوه مطلوب مداخله شرکت های ملی نفت و گاز ارائه نشده است. هدف این مطالعه شناسایی محورهای اصلی، ابزارها و راه کارهای حمایتی شرکت ملی گاز ایران برای تقویت توانمندی تولیدکنندگان داخلی و وزن دهی به آن هاست. روش: ابتدا با مرور ادبیات سیاست صنعتی و تجربیات کشورهای نفت خیز، محورهای اصلی، ابزارها و راه کارها احصا شد. سپس موارد احصا شده از طریق مصاحبه نیمه ساختارمند با مأموریت و مقررات شرکت مذکور متناسب سازی و به روش دلفی فازی بومی سازی شد. در پایان به روش مقایسه زوجی بهترین بدترین، به آن ها از نظر اهمیت وزن دهی شد. یافته ها: در این مطالعه ابزارها و راه کارها در 8 محور اصلی و ۴۹ ابزار و راه کار کدگذاری شد. محورهای اصلی به ترتیب اهمیت عبارت اند از: کاهش چالش های محیط کلان اقتصادی و سیاسی با وزن 9/25 درصد، حمایت از پژوهش و توسعه فناوری و نوآوری با وزن 6/13 درصد، مدیریت تقاضا و بازار با وزن 8/12 درصد، حمایت از سرمایه گذاری در زنجیره تأمین صنعت گاز با وزن 2/12 درصد، برقراری هماهنگی و مدیریت عوامل بیرونی با وزن 5/11 درصد، حمایت از توسعه منابع انسانی با وزن 5/10 درصد، ایجاد یا تقویت نهادها 1/8 درصد و جبران نقص اطلاعات 5/5درصد. نتیجه گیری: حمایت از سازندگان کالا و تجهیزات داخلی، موضوعی چند انضباطی است و نیازمند به بسته منسجم و متوازنی از ابزارها و راه کارهاست.

این مقاله به شناسایی مهم ترین موانعی می پردازد که سبب عدم توسعه فناوری تولید هم زمان برق و حرارت در کشور شده است. در مرحله اول تحقیق، موانع توسعه فناوری تولید هم زمان برق و حرارت از طریق مطالعه اسناد، مصاحبه های نیمه ساختاریافته و برگزاری جلسه گروه کانونی، با روش تحلیل مضمون استخراج شده و سپس با ارسال پرسش نامه به خبرگان حوزه تولید هم زمان برق و حرارت و با روش مدل سازی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی، موانع شناسایی شد و همچنین، فرضیه های تحقیق مورد تأیید قرار گرفت. مدل منتخب برای استخراج این موانع، تلفیقی از رویکردهای تحلیل چندسطحی و نظام نوآوری فناورانه است که از رویکردهای پرکاربرد در مطالعات حوزه گذارهای فناورانه هستند. نتایج نشان می دهد عوامل مربوط به رژیم های فنی اجتماعی و همچنین عوامل فرهنگی و اقتصادی کلان کشور، نقش پررنگ تری در عدم توسعه این فناوری داشته اند. در ادامه، متناظر با موانع استخراج شده اولویت دار، 11 سیاست پیشنهادی برای غلبه بر این موانع حاصل شد

استفاده از سیاست تدارکات عمومی برای تحریک نوآوری به عنوان یک ابزار مهم در بستر سیاست های تقاضامحور مطرح است. بخش عمومی (دولت) می تواند از طریق قدرت خرید خود با بزرگ نمودن اندازه بازار برخی کالا ها و خدمات مشخص بر شکست بازار غلبه نماید. در کشور ما استفاده از این ابزار، موردی و محدود بوده و سیاست مشخصی در این خصوص تدوین نشده است. در این مقاله تلاش شده با شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر تدوین سیاست تدارکات عمومی نوآوری، چارچوبی مدونی در این زمینه ارائه شود. ابتدا با مرور پیشینه، شش بُعد و 23 عامل مؤثر شناسایی و الگوی نظری پژوهش تدوین شد. با اتخاذ راهبرد موردکاوی چندگانه و بر اساس الگوی نظری، چهار بخش نفت، نیرو، بهداشت و نیز راه و شهرسازی مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تأمین اعتبار پژوهش با رویکرد اجماع سه سویه، برای موردکاوی در هر بخش، از اطلاعات و مستندات موجود، مصاحبه با خبرگان و تحلیل آماری پرسشنامه مربوطه استفاده شد. سپس تحلیل های درون موردی و بین موردی انجام و نقاط اشتراک و تفاوت سیاست تدارکات نوآوری در بخش های منتخب بر اساس تکرارهای واقعی و نظری تحلیل شدند. نهایتاً 18 عامل بر اساس تکرار واقعی دارای قابلیت تعمیم بوده اند که در قالب چارچوبی برای شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر در تدوین سیاست تدارکات عمومی نوآوری ارائه شده اند. این عوامل شامل دو بُعد بیرونی (شرایط بین المللی و بافت سیاستی) و چهار بُعد درونی (ویژگی های نهادی، سازماندهی و توانمندی، تجمیع تقاضا و طراحی مشوق ها) می باشند. در انتهای مقاله نیز برخی راهکارهای سیاستی پیشنهاد شده است.  

این مقاله به بررسی چهارده قالب معنایی اندام واژه های بیرونی می پردازد. قالب معنایی، چارچوب یکپارچه دانشی است که به ارائه کلی الگوهای ذهنیِ باورها، تجربه ها، آداب و رسوم، تصورات و موارد مشابه می پردازد. در این پژوهش برآنیم به این دو پرسش پاسخ دهیم که «قالب های عمده اندام واژه ها در زبان فارسی به لحاظ نحوی چگونه نمود می یابند؟»  و «چه عناصر معنایی در این قالب ها بازنمایی می شوند؟». هدف مقاله حاضر، شناسایی ساختمان معنایی و نحوی قالب های اندام واژه های بدن در زبان فارسی است. داده های پژوهش، اغلب فرهنگ نگاشتی هستند. قالب ها با الگوگیری از وب گاه فریم نت از تعریف های فرهنگ واژگان استخراج شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در میان قالب های اندام واژه ها فقط یک قالب به قالب اصلی اندام واژه ها اختصاص دارد و سیزده قالب دیگر قالب های مرتبط با اندام واژه ها هستند. اندام واژه ها به دو صورت آشکار و ضمنی حضور دارند. حضور اندام واژه ها به شیوه های گوناگون مانند ساخت واژی، نحوی و معنایی مشخص شده است. حضور آشکار در ساختمان صوری پاره گفته های زبانی مانند اسم، صفت و فعل مرکب و همچنین آرایش جمله قابل مشاهده است. حضور ضمنی در رابطه معنایی اسم ها، صفت ها و فعل ها، خواه بسیط خواه مرکب با واحدهای واژگانی گوناگون به چشم می خورد.  

سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) از طرق مختلفی همچون فراهم آوردن بازارها و کانال های بازاریابی جدید، منابع ارزان تر، فناوری ها، محصولات، مهارت ها و روش های نوین تأمین مالی، تأثیرات مهمی بر کسب وکارها در سطح جهانی می گذارد. یکی از مهم ترین این آثار برای کشورهای میزبان می تواند سرریز فناوری از شرکت های بزرگ بین المللی به بنگاه های محلی باشد که ایران نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه در 150 سال گذشته با این پدیده روبرو بوده است. با این حال در کشور، پژوهش های اندکی درباره نقش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سرریز فناوری انجام شده که مقاله حاضر برای پُرکردن بخشی از این خلاء به بررسی اثر میزان توانمندی های فناورانه شرکت های سرمایه پذیر بر ارتباط میان جذب سرمایه گذاری خارجی و فعال شدن کانال های سرریز فناوری (کانال های تقلید به واسطه مشاهده، آموزش، پیوند با تأمین کنندگان محلی، همکاری فناورانه با بنگاه های داخلی و جابجایی کارکنان) پرداخته است. به این منظور، مطالعه ای میدانی (از طریق مصاحبه و پرسشنامه) بر روی 100 شرکت خارجی سرمایه گذار در ایران در بازه زمانی سال های 1391 و 1392 صورت گرفته است. نتایج نشان داده اند که سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران به صورت مستقیم تأثیری بر فعال شدن کانال های سرریز نداشته لیکن افزایش توانمندی های فناورانه شرکت های سرمایه پذیر به عنوان یک متغیر مداخله گر منجر به فعال شدن دو کانال سرریز یعنی تقلید به واسطه مشاهده و آموزش شده است.

امروزه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از امتیازات مالیاتی برای تأثیر گذاری بر اقتصاد منطقه ای استفاده می شود؛ هرچند اغلب سرمایه گذاران اظهار می کنند که این مشوق ها در مقایسه با سایر موانع و مشکلات سرمایه گذاری چندان مهم نیستند. به هرحال، برای سیاستگذاران اقتصادی کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته، تعیین شرایط و چارچوب منسجم برای بهره مندی از امتیازات مالیاتی مانند معافیت های مالیاتی و بررسی تأثیر آنها بر سرمایه گذاری، اشتغال و تولید، چالشی جدی است. نظام مالیاتی ایران یکی از معدود نظام های مالی دنیاست که شامل تعداد زیادی از اشکال مشوق های مالیاتی برای طیف وسیعی از مخاطبان است. هدف این مطالعه ارزیابی تأثیر معافیت های مالیاتی موضوع ماده (132) بر اشتغال شهرستان های کمتر توسعه یافته کشور برای دوره زمانی 1387-1375 است. در این مقاله از روش گروه کنترل ترکیبی (SCM) استفاده شده است. در این روش واحدهای کنترل مناسب به صورت سیستماتیک از یک فرایند بهینه یابی می شوند. نتایج نشان می دهند معافیت های مالیاتی موضوع ماده (132) تأثیری بر اشتغال مناطق کمتر توسعه یافته کشور نداشته اند.

نظام مالیاتی ایران شامل تعداد زیادی از اشکال مشوق های مالیاتی، از جمله مشوق مالیاتی هدفمند منطقه ای، است. براساس ماده 132 قانون مالیات های مستقیم که این نوع مشوق را در بر دارد، درآمد ابرازی مشمول مالیات ناشی از فعالیت های تولیدی و معدنی در مناطق کمتر توسعه یافته به میزان صد درصد (100% ) و به مدت ده سال از پرداخت مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی معاف هستند. هدف این مطالعه برآورد تأثیر معافیت های مالیاتی این ماده قانونی بر اشتغال شهرستان های کمتر توسعه یافته کشور برای دوره زمانی 1387-1375 بوده است. در مقاله حاضر از یک روش دو مرحله ای استفاده شده است. در مرحله اول با استفاده از روش گروه کنترل ترکیبی ( SCM ) و روش ژنتیک، برای هر شهرستان مشمول معافیت مالیاتی (شهرستان درمان) یک گروه کنترل مناسب انتخاب، و در مرحله دوم با استفاده از روش DID ، تأثیر مشوق های مالیاتی ماده قانونی 132 بر اشتغال مناطق کمتر توسعه یافته کشور برآورد شده است. نتایج بیانگر آن است که معافیت های مالیاتی ماده قانونی مذکور تأثیری بر اشتغال مناطق کمتر توسعه یافته کشور نداشته اند .

سرریزهای فناورانه، همواره به عنوان یکی از مهمترین آثار سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سطح اقتصاد خرد مطرح بوده است. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا موضوع ایجاد سرریزها و عوامل تعیین کننده آن ها در مناطق آزاد مورد مطالعه قرار بگیرد. با توجه به شرایط مناطق آزاد ایران، سرریز فناورانه در قالب پیوندهای عمودی به عنوان متغیر وابسته پژوهش و عوامل موثر بر سرریز فناورانه شامل انجام فعالیت های تحقیق وتوسعه، وجود نیروی انسانی متخصص و ماهر، دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات، و وجود مراکز ارائه خدمات علمی و فنی به عنوان متغیرهای مستقل انتخاب شدند. جامعه پژوهش را کارشناسان شاغل در شرکت های سرمایه گذار خارجی در مناطق آزاد ایران تشکیل دادند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسش نامه بود و روش حداقل مجذورات جزیی برای آزمون فرضیه ها به کارگرفته شد. نتایج نشان دادند که تمامی عوامل یادشده بر ارتقاء پیوندهای عمودی در مناطق آزاد کشور تاثیر مثبت و معنا داری دارند.

مقاله حاضر به وضعیت دانش وزمینه های اجتماعی کسب قابلیت های فناورانه در یکی از بخش های مهم کشور یعنی صنعت نفت می پردازد.با بررسی وتحلیل مقالات علمی چاپ شده در فصل نامه انجمن نفت ایران تا سال1357 وبررسی سایر نهاد های مرتبط، نخست سیمای وضعیت علمی وفناورانه این صنعت ترسیم می گردد.آنگاه نظام تولید وانتشار دانش واجزای تشکیل دهنده آن در زمینه ای تاریخی واجتماعی تحلیل می گردد.نتیجه آنکه علی رغم فعالیت های برجسته وموثر علمی وفنی در این بخش به ویژه از سوی انجمن مذکور بخش های سیاست گذار و پژوهشی دیگر نتوانسته اند جهت علمی ودانشی این بخش را به سوی تولید ونشر دانش روز وفناوری محور ودر نتیجه کسب قابلیت های نوآورانه ودانشی که زمینه ساز توسعه فناوری است سوق دهند.