مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی سابق)

توسعه سریع و شتابان شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه و تمرکز روز افزون جمعیت و فعالیت ها در برخی از مناطق، توازن و تعادل منطقه ای را برهم زده است. چنین ویژگی را می توان معلول    سیاست های رشد قطبی شدن دانست که در نتیجه آن بخش عمده ای از امکانات کشور در یک یا چند منطقه متمرکز  و سایر مناطق از پروسه توسعه باز می مانند. برای ایجاد تعادل مکانی و نظم فضایی، علم برنامه ریزی منطقه ای مطرح و هدف آن رفع نابرابری های منطقه ای و ناحیه ای می باشد. این مقاله در راستا تمرکز گرایی و تحلیل نابرابری های منطقه ای در سطح ناحیه ای (استان آذربایجان غربی) از نظر امکانات و خدمات در زمینه های مختلف می پردازد. تحقیق به دنبال پاسخ به این سوأل است که تفاوت توسعه و نابرابری های ناحیه ای در شهرستان های استان آذربایجان غربی به چه اندازه است؟ آیا ارتباطی بین سطح توسعه و نرخ شهرنشینی در کشور وجود دارد؟ روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی بوده که در آن24 شاخص کمی و کیفی انتخاب و بعد از وزن دهی به آنها با استفاده از روش آنتروپی شانون،14 شهرستان استان آذربایجان غربی با روش تاپسیس خطی  درجه توسعه یافتگی با تعیین رتبه بندی مشخص و سپس با استفاده از ضریب همبستگی ارتباط سطح توسعه با نرخ شهرنشینی در استان بررسی شده است. نتایج تحقیق ضمن ارائه رتبه بندی شهرستان های استان به لحاظ توسعه؛ مؤید ارتباط معنادار بین سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان با نرخ شهرنشینی آنها دارد.

از زمان تشکیل مجلس شورای اسلامی تا به امروز 8 دوره انتخابات پارلمانی در ایران برگزار شده است. در این دوران رفتار انتخاباتی مردم در انتخابات چه در امر مشارکت و یا گزینش افراد با توجه به     جناح های مختلف کشور روند یکسانی را طی نکرده و این موضوع در طی دوره های مختلف انتخاباتی از حوزه ای به حوزه ی دیگر متفاوت بوده است. همچنین با توجه به انتخابات برگزار شده در ایران تاکنون هیچ گونه بررسی علمی از پدیده جری مندرینگ در مرزهای حوزه های انتخاباتی صورت نگرفته است. این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده نقشه و نمودارهای مختلف، ضمن بررسی و تجزیه و تحلیل جغرافیای انتخابات استان گیلان سعی دارد به سوأل های زیر پاسخ دهد که آیا با توجه به موقعیت قرارگیری استان گیلان در نوار مرزی شمال کشور، روند مشارکت و همگرایی در این استان در طی دوره های انتخابات پارلمانی کاهش یافته است؟ با توجه به رفتار انتخاباتی مردم در گزینش نمایندگان، جهت  و گرایش حوزه های انتخابیه استان گیلان با توجه به دو طیف عمده کشور، به کدام جناح سیاسی است؟ و آیا در طی هشت دوره انتخابات پارلمانی برگزار شده در ایران، پدیده جری مندریگ در استان گیلان روی داده است؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد که علی رغم این که استان گیلان در نوار مرزی کشور قرار گرفته روند بالایی در انتخابات طی نموده و گرایش جناحی مردم و نمایندگان آن به سمت جناح راست است. و یک مورد پدیده جری مندرینگ نیز در استان گیلان کشف شده است.

ارزیابی پایداری زیست محیطی، به عنوان یکی از مهمترین ابزار در فرآیند برنامه ریزی توسعه پایدار بوده و لذا توجه به آن در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها امری اجتناب ناپذیر است. با توجه به تغییرات همه جانبه و سریعی که در شهرهای ایران از چند دهه گذشته شروع و در حال انجام است، ارزیابی پایداری زیست محیطی شهرها برای دستیابی به یک برنامه ریزی شهری مناسب و در عین حال همگام با متغیرهای محیط طبیعی ضروری به نظر می رسد. به همین دلیل هدف این مقاله روشی مناسب و جامع برای انتخاب شاخص ها و سنجش و ارزیابی میزان پایداری زیست محیطی در شهرهاست و شهر بندرترکمن بعنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده است. در ابتدای مقاله به بیان ادبیات موضوع در زمینه ارزیابی پایداری زیست محیطی پرداخته شده و سپس روش تصمیم گیری چند معیاره تخصیص خطی در نواحی پنجگانه شهری بندرترکمن آزمون، معرفی و تحلیل گردیده است. از آنجایی که هدف اصلی تحقیق ارزیابی و اولویت بندی پایداری زیست محیطی در نواحی شهری می باشد، نتایج بدست آمده از گام های مختلف مدل تخصیص خطی در قالب برنامه ریزی صفر و یک نشان می دهد که از بین نواحی پنجگانه بندر ترکمن، ناحیه 5 در اولویت نخست و نواحی 1، 4، 3 و 2 در اولویت های بعدی از نظر پایداری زیست محیطی قرار گرفتند. با این تفاسیر آگاهی از وضعیت پایداری زیست محیطی نواحی مختلف شهری و شناخت وضع موجود     می تواند نقش مهمی در ارتقای مدیریت و برنامه ریزی و  تخصیص بهینه منابع جهت بهبود رفاه ساکنین و حل مشکلات آنها داشته باشد.

نواحی روستایی ایران امروزه با چالش های اساسی روبرو می باشد یکی از این چالش ها بیکاری و پیامدهای منفی می باشد. در این راستا روستاهای شهرستان کرمانشاه هم مانند دیگر روستاهای ایران در طی سال های اخیر پیوسته با مهاجرت های روستا - شهری روبرو بوده است. برای جبران چالش بیکاری در این منطقه توسعه فعالیت های مرتبط با صنایع روستایی می تواند بسیار مؤثر باشد در همین راستا این تحقیق با هدف بررسی زمینه های سرمایه گذاری بخش خصوصی در راستای توسعه صنایع روستایی و تبدیلی و تکمیلی تهیه و تنظیم شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی با تأکید بر پیمایش میدانی و تهیه و تنظیم پرسش نامه می باشد. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها تحقیق بیانگر آن است که بین سطح درآمد و تمایل به سرمایه گذاری رابطه ای وجود ندارد.  بلکه سرمایه گذاری بخش خصوصی بیشتر تحت تأثیر عوامل دیگری مانند حمایت های دولتی از قبیل وام و آموزش های کارآفرینی و آینده شغلی دارد. همچنین از بین ویژگی های فردی تنها بین سن و تمایل به سرمایه گذاری رابطه معنادار وجود دارد. از یافته های دیگر این تحقیق تمایل زیاد پاسخ گویان برای فعالیت در بخش صنایع روستایی می باشد. در نتیجه گیری ذکر این نکته مهم است که بخش خصوصی تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در بخش صنایع روستایی دارد اما عوامل تأثیر گذاری مانند پرداخت وام و حمایت های بخش دولتی می تواند روند سرمایه گذاری بخش خصوصی را بهبود بخشند.

امروزه نقش گردشگری به عنوان عامل مؤثر در ایجاد تحول در اقتصاد یک منطقه بر کسی پوشیده نیست از آنجا که پایه و اساس بسیاری از فعالیت های گردشگری جذابیت های طبیعی است، اکوتوریسم در کانون توجه محققین قرار دارد که به ارتباط متقابل انسان و محیط می پردازد. اجرای پروژه های اکوتوریسمی مستلزم شناسایی دقیق قابلیت ها و تنگناهای آن مناطق می باشد. از اینرو در این پژوهش، مکانیابی مناطق گردشگری منطقه دیلمان بر اساس توان اکولوژیکی و استعداد طبیعی آن صورت پذیرفته است. برای مکانیابی مناطق مورد نظر بر مبنای مدل اکولوژیک از داده های مکانی برداری و رستری(شیب، جهت شیب، آفتابگیری، بافت خاک، پوشش گیاهی، دما و بارش) مورد نیاز و فن آوری توانمند سامانه های اطلاعات جغرافیایی جهت تحلیل داده ها استفاده شده است. از آنجایی که زمان گردشگری در این منطقه غالباً در فصول گرم سال صورت می پذیرد لذا از اطلاعات این فصول استفاده شده است. پس از تحلیل، با توجه به مدل اکولوژیکی توریسم و با در نظر داشتن شرایط طبیعی منطقه، مناطق گردشگری مستعد منطقه مورد مطالعه در زمین های کم شیب، حواشی رودها و نزدیکی روستاهای محدوده قرار داشته و اکثر مناطق به جاده های قابل دسترسی راه دارند. از این رو با توجه به شرایط منحصر به فرد طبیعی منطقه، توزیع متناسب مکان های مستعد گردشگری و در نظر گرفتن تمهیدات لازم در سطح منطقه، می توان اقتصاد بومی ناحیه را متحول ساخت. 

عمران روستاها با تأکید افراطی بر عناصر کالبدی و بدون برقرار ارتباطی نظام وار و هدفمند با سایر وی ژگی های ساختاری- کارکردی حاکم بر فضای جغرافیایی از اولویت خاص برخوردار شده است. مقاله حاضر عوامل مؤثر در موفقیت اجرای طرح های هادی روستایی در بخش شرقی استان گیلان را با تأکید بر عوامل جغرافیایی مورد بررسی قرار می دهد. روش کلی تحقیق در این مطالعه توصیفی- تحلیلی بوده و داده های اصلی مورد استفاده در آن بر اساس نظر سنجی از ساکنان روستاهای مورد مطالعه بدست آمده است. نتایج عمده بدست آمده از این تحقیق عبارت است از : موقعیت استقرار، فاصله روستا از مراکز شهری و اندازه جمعیت روستا با میزان موفقیت اجرای طرح های هادی روستایی دارای رابطه قوی می باشند. روستاهای واقع در نواحی کوهستانی با اندازه جمعیتی متوسط و دورتر از مراکز شهری از نظر اجرای طرح هادی نسبت به روستاهای واقع در نواحی جلگه ای، نزدیکتر به شهر و با جمعیت بیشتر از موفقیت بیشتری برخوردار بوده اند. شناخت و آگاهی روستائیان از طرح هادی و میزان مشارکت آنها در جریان تهیه و اجرا، از عوامل مهم دیگر در دستیابی به اهداف این طرح ها هستند. 

اردو یک فعالیت مهم دانش آموزی است که به صورت گروهی و تحت نظارت مربیان، خارج از محیط مدرسه صورت می گیرد. اردو می تواند در غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان نقش مؤثری داشته باشد و میزان این تأثیر باید تبیین گردد که در این مقاله به بررسی این تأثیر پرداخته شده است. جامعه آماری در این پژوهش، دانش آموزان مقطع متوسطه آموزش و پرورش ناحیه دو رشت می باشند که 400 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب گردیده است. ابزار مورد استفاده برای گردآوری اطلاعات پرسش نامه ساخته می باشد که  پس از گرد آوری اطلاعات با استفاده از آزمون رگرسیون و در سطح اطمینان 99 درصد مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج یافته ها نشان داد که تعداد کمی از دانش آموزان در اردوها شرکت داده می شوند و اردوها به میزان کمی از اوقات فراغت دانش آموزان را در بر می گیرد. دانش آموزان تمایل زیادی به برگزاری اردوهای بیشتر در ایام فراغت خود دارند و تمایل دختران در این خصوص بیشتر از پسران می باشد. معلمان و مربیان به عنوان نیروی انسانی متخصص به میزان کمی در یادگیری و بازدهی علمی دانش آموزان نقش داشتند. 

در دهه های اخیر شهرهای ایران مانند بسیاری از شهرهای جهان سوم دچار تحولات چشمگیری شده اند، به طوری که روند رشد شهرنشینی در پی تحولات اقتصادی، اجتماعی، موجب رشد لجام گسیخته و بی قواره شهرهای با نقش ملی و ناحیه ای گردیده که در اغلب شهرهای کشور ناشی از فقدان سیاست های مناسب ساخت و ساز و بی برنامگی در بهره برداری از زمین شهری می باشد. شهر بابلسر نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور از این تحولات مصون نمانده است. بررسی داده ها نشان می دهد جمعیّت شهر طی 50 سال اخیر نزدیک به 6 برابر رشد داشته که این رشد فزاینده جمعیت، گسترش بی رویه شهر را نیز در پی داشته است، به طوری که این شهر با گسترش فیزیکی 24 برابری طی این دوره، مشکلاتی از قبیل: تخریب زمین های کشاورزی اطراف شهر، مشکلات زیست- محیطی، کمبود امکانات زیربنایی و ... را ایجاد کرده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر تحلیلی- توصیفی بوده و با بهره گیری از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن به تحلیل چگونگی گسترش کالبدی- فضایی این شهر پرداخته است. نتایج حاصل از مدل آنتروپی شانون که در طی سال های 1379-1389 انجام شده، نشان می دهد الگوی گسترش شهر  خطی می باشد و بر اساس مدل هلدرن 60 درصد از رشد فیزیکی شهر در فاصله سال های 1385-1335 مربوط به رشد جمعیت بوده و 40 درصد مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر   می باشد که این عامل نتیجه عدم نظارت و کنترل مدیران شهری و نداشتن طرح و برنامه ای مدون جهت گسترش فیزیکی شهر بوده است.

افزایش بی حد و ناگهانی جمعیت شهری ناشی از رشد طبیعی و مهاجرت روستائیان و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و نیز تحولات شگرف فرهنگی و تکنولوژی و همچنین جهانی شدن و تأثیرات آن بر جوامع مختلف باعث بوجود آمدن مسائل و مشکلات فراوانی در حوزه مدیریت شهری گشته است. این جریان باعث اختلال و چالش در مدیریت شهری شده و لزوم توجه به برنامه ریزی در جهت استفاده از خرد جمعی، تکثرگرایی، مسئولیت پذیری، مشارکت شهروندان، عدالت و حقوق شهروندی، پاسخ گویی به شهروندان، جهت توانمندی مدیران را ایجاب می نماید. مدیریت شهری،در درجه اول ارتباط تنگاتنگی با جامعه شهری در سطح خرد، شکل گیری و شکل دادن به جامعه مدنی محلی و شهری، شهروندسازی محلی، ارتقای شهروندمداری شهری، تثبیت حقوق و وظایف شهروندی، تقویت مشارکت شهروندی و عدم توجه به خواست و نظر شهروندان در اداره امور محلی و شهری دارد. این مقاله توانمند سازی مدیریت شهری را در بستر مفاهیم عدالت اجتماعی، مشارکت شهروندی، مدیریت شهری مشارکتی و پاسخ گو و شهروند مداری که تأثیر فراوانی در توسعه انسانی پایدار دارد را در شهر ایلام مورد بررسی قرار می دهد. شهر ایلام که در طول سه دهه بعد از انقلاب با امواج رو به افزایش مهاجرت روبرو بوده، تحولات زیادی در ساختار کالبدی و اجتماعی پیدا کرده است  این امر برنامه ریزی صحیحی را طلب می کرده و در حال حاضر نیز مدیریت نظام یافته ایی را می طلبد. در این میان تقویت روحیه مشارکت و شهروند مداری ازعواملی هستند که می تواند این نظم در هم ریخته را انتظام بخشد. در ادامه تحقیقاتی که برای انجام رساله در چارچوب توانمند سازی نظام مدیریت شهری و شهروند مداری در شهر ایلام تدوین گردیده و راهکارهای مناسب با استفاده از روش های کمی و کیفی ارائه شده است.