مسعود صفری علی اکبری

وقوع خشکسالی اثرت زیادی بر معیشت خانوارهای روستایی، به ویژه در روستاهای مناطق مرزی که با کمبود گزینه های معیشتی روبرو هستند، وارد می سازد. برای مقابله با این اثرات استفاده از راهبردهای مقابله با پیامدهای آن در مناطق روستایی ضروری است. لذا با توجه به اهمیت این موضوع، هدف پژوهش حاضر، بررسی اثرات خشکسالی بر جوامع روستایی و شناسایی راهبردهای مقابله با پیامدهای آن در روستاهای مرزی شهرستان زاهدان است. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام ترکیبی (کمی و کیفی) است. ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات پرسش نامه، مشاهد و مصاحبه با کشاورزان و روستاییان بوده است.جامعه آماری مربوط به خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان زاهدان (10278 خانوار) است که با استفاده از نمونه گیری سهمیه ای و تصادفی ساده 380 خانوار به عنوان نمونه اول انتخاب شد. برای تحلیل داده های کمی از آزمون اکتشافی جوهانسون استفاده شد. برای بررسی و تحلیل های کیفی از مصاحبه اکتشافی استفاده شد. نتایج نشان داد که خشکسالی در روستاهای شهرستان زاهدان بیشترین اثر را بر کاهش منابع آب، سطح زیر کشت، اشتغال، درآمد، فقر روستایی، تعداد دام یا تولیدات دامی، مهاجرت های روستایی، از بین رفتن پوشش گیاهی، فرسایش و شوری خاک و کاهش قیمت زمین و اراضی داشته است. نتایج در زمینه وضعیت استفاده از شیوه های مقابله ای در بین کشاورزان منطقه نشان داد که وضعیت استفاده از این اقدامات چندان مناسب نمی باشد و بیش از نیمی از کشاورزان از این روش ها استفاده نمی کنند. با این حال برخی از کشاورزان از روش هایی که نسبتا ساده و کم هزینه که نیاز به تخصص بالایی ندارد و با ویژگی های روستاهای مرزی سازگاری بیشتری دارد استفاده کرده اند. از نظر کشاورزان اقداماتی چون قاچاق سوخت و کالا، ترک روستا و مهاجرت به شهر، پرداختن به مشاغل غیرکشاورزی، کف زنی و یا لای روبی قنات و تغذیه دستی دام ها به عنوان مهم ترین روش های سازگاری با خشکسالی و کاهش اثرات آن بوده اند. شماره ی مقاله: ۲۱

گردشگری از کلان پیشران های توسعه روستایی محسوب می شود که نیازمند برنامه ریزی اساسی دارد. برای بالفعل نمودن گردشگری روستایی، بایستی متناسب با هر منطقه، موانع پیش رو را شناسایی و در راستای آنها نیز راهکارهای مناسبی را اتخاذ نمود؛ نواحی روستایی پیرامون سد داریان در شهرستان پاوه به عنوان یکی از مناطق گردشگری شناخته می شود که علاوه بر ظرفیت های طبیعی، به واسطه ایجاد سد و دریاچه داریان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف این تحقیق شناخت و تحلیل چالش ها و راهبردهای توسعه گردشگری در نواحی روستایی پیرامون سد داریان است. روش تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت گردآوری داده ها، پیمایشی مبتنی بر ابزار پرسش نامه و تکنیک مصاحبه است. جامعه آماری تحقیق را ساکنان سه روستای پیرامون سد شامل هجیج ، داریان و ورا تشکیل داده اند. جمعیت آنها برابر با 1298 نفر بوده و بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه 296 نفر محاسبه شد. روایی پرسش نامه از طریق جامعه نخبگان تایید و پایایی نیز از طریق آلفای کرونباخ با ضریب 79/0 تایید شد. نتیجه آزمون تی تک نمونه ای تایید نمود که تغییرات گردشگری در روستاها با ایجاد سد در سطح معناداری کمتر از 05/0 و میانگین 79/2 قرار داشته است که نشانگر وضعیت نامناسب و عدم تاثیرگذاری سد در توسعه گردشگری روستاها است. علاوه بر این نتیجه نشان داد که مردم محلی بیش از 21 چالش را در زمینه توسعه گردشگری روستایی اشاره نموده اند که با استفاده از تحلیل عاملی در پنج چالش شامل زیرساختی(820/31 درصد)، مدیریتی(314/21 درصد)، آموزشی و حمایتی(832/18 درصد)، مالی(399/7 درصد) و محیطی(241/5 درصد) دسته بندی شده اند. مهمترین راهبردهای توسعه گردشگری در راستای رفع چالش ها نیز شامل توسعه خدمات و زیرساخت(608/31 درصد)، سرمایه گذاری و رونق فعالیت های اقتصادی(033/27 درصد) و فعالیت های فرهنگی و رسانه ای(925/8 درصد) شناخته شد.

رشد و توسعه روستاها، نیازمند برنامه ریزی بوده و یکی از عوامل بسیار مهم در موفقیت برنامه ریزی توسعه، وجود یک نظام برنامه ریزی جامع و کارآمد است. در این راستا و در فرایند برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی، شناخت و تحلیل وضع موجود روستاها و بررسی امکانات و تنگناهای آنها در زمینه های مختلف ضروری بوده و برنامه ریزان را در تعیین اهداف توسعه و مشخّص کردن سیاست ها، خط مشی ها و ارائه راهکارهای دستیابی به آنها یاری می رساند. این پژوهش به بررسی میزان توسعه یافتگی دهستان های شهرستان هرسین، با استفاده از دو مدل تحلیل عاملی و خوشه ای، پرداخته است.روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر داده های سازمانی است. نمونه آماری، اطلاعات کسب شده از 4 دهستان، در شهرستان هرسین می باشد که، متشکل از یک ماتریس با 11 ستون شامل نماگرها و 4 سطر شامل دهستان های مورد مطالعه می باشد. نتایج حاصل از تحلیل یافته ها بیانگر آن است که 4 عامل حدود 68/72 درصد پراش تجمعی را تبیین کرده است. در عین حال نتایج حاصل از مقایسه شاخص ها، بیانگر آن می باشد که، از بین 4 دهستان شهرستان هرسین، 2 دهستان، به لحاظ میزان توسعه یافتگی در جایگاه یکسانی قرار گرفته اند. بنابراین دهستان چمجمال، توسعه یافته-ترین و دهستان حومه، کمتر توسعه یافته در این شهرستان می باشند.

گردشگری یکی از فعالیت های اقتصادی است که متاثر از تحولات نظام جهانی قرار دارد و تکنولوژی عصر جدید، در توسعه آن نقش مهمی ایفا نموده است. با توجه به اهمیت تکنولوژی در گردشگری، توجه به رویکرد هوشمندسازی از مهمترین مباحثی است که می تواند به رشد و توسعه گردشگری کمک نماید. بر همین اساس ایجاد بسترهای لازم برای هوشمندسازی گردشگری در مناطق روستایی نیازمند شناخت و تحلیل عوامل و موانع است. هدف این تحقیق تحلیل بستر گردشگری هوشمند در روستاهای هدف گردشگری و موانع پیش رو به صورت موردی در شهرستان پاوه است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات پیمایشی با استفاده از ابزار پرسش نامه است. جامعه آماری تحقیق را ساکنان سه روستای گردشگری شامل شمشیر، هجیج و خانقاه تشکیل داده است. جمعیت روستاها طبق سرشماری 1395 برابر با 3848 نفر بوده و بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 349 نفر محاسبه شد. روایی پرسش نامه از طریق جامعه نخبگان بررسی و پایایی نیز از طریق آلفای کرونباخ با ضریب 82/0 تایید شد. نتایج نشان داد که عوامل اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی بسترساز گردشگری هوشمند روستایی در سطح کمتر از 05/0 معنادار بوده و بررسی جهت معناداری نشانگر نامناسب بودن وضعیت آنها در روستاهای هدف گردشگری است. بررسی عوامل در سطح سه روستا شمشیر، خانقاه و هجیج با آزمون آنووا نیز تایید می نماید که تفاوت معناداری میان روستاها مشاهده نشده و هر سه روستا وضعیت یکسانی از نظر شاخص های بسترساز گردشگری هوشمند برخوردار هستند. بدینسان، موانع پیش روی هوشمندسازی روستاهای گردشگری در 5 دسته موانع زیرساختی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، مدیریتی و قانونی جمع بندی می شود و موانع زیرساختی با مقدار ویژه 06/21، بیشترین نقش را دارد.

گردشگری به عنوان یک صنعت پویا در اقتصاد منطقه ای و سرزمینی، می تواند بسیاری از چالش های اجتماعی و اقتصادی را مدیریت نماید. در همین راستا شناخت موانع پیش رو در مرحله اول و سپس ارائه راهبردهای موثر در مرحله دوم، می تواند به توسعه گردشگری هر منطقه کمک نماید؛ چرا که هر منطقه فارغ از مسائل کلان گردشگری، موانع و راهبردهای خاص خود را دارد. هدف این تحقیق، شناخت موانع توسعه گردشگری در شهرستان دزپارت و سپس ارائه راهبردهای موثر جهت رفع این موانع است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از نوع ژرف نگر و جز تحقیقات کمی است. جامعه آماری تحقیق را جمعیت منطقه دزپارت برابر با 19351 نفر بوده است. بر اساس محاسبه فرمول کوکران، حجم نمونه به تعداد 377 نفر محاسبه شد. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه بوده که روایی آن از طریق جامعه نخبگان تایید و پایایی نیز از طریق آلفای کرونباخ با ضریب 74/0 تایید شد. تحلیل آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که موانع محیطی، اجتماعی-فرهنگی، مدیریتی و زیربنایی با سطح معناداری کمتر از 05/0 و با اختلاف میانگین به ترتیب برابر با(111/0)، (160/0)، (965/0) و (012/1)، تاثیرگذاری زیادی در توسعه گردشگری منطقه دزپارت ایفاء می نمایند. نتیجه رگرسیون از تاثیرگذاری 65 درصدی این موانع اشاره دارد که موانع زیربنایی با ضریب231/0(23درصد) بیشترین تاثیرگذاری و موانع محیطی با ضریب113/0(11درصد)، کمترین تاثیرگذاری را در توسعه گردشگری دارند. در راستای رفع موانع، شش راهبرد برنامه ریزی فرهنگی، مدیریت یکپارچه، بهبود خدمات و امکانات، ظرفیت سنجی و عرضه محصولات، توسعه عمرانی-زیربنایی و بهبود دانش گردشگری ارائه شد.

مناطق روستایی همواره در معرض خطر ها و آسیب های جدی است که این موضوع اهمیت مدیریت و پیش بینی مخاطره ها را بیشتر نشان می دهد. تاب آوری رویکردی است که می تواند به بهبود مناطق روستایی و واکنش آنها در مواجهه با بحران کمک کند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل عوامل مؤثر بر تاب آوری اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی به صورت مطالعه موردی در شهرستان کرمانشاه است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده های میدانی است. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه بوده است. روایی ساختاری و محتوایی پرسشنامه تأیید و پایایی آن نیز با آلفای کرونباخ بیشتر از 74/0 تأیید شد. جامعه آماری پژوهش را سرپرستان خانوار در روستاهای بیش از 100 خانوار در بخش مرکز شهرستان کرمانشاه تشکیل داده اند که درمجموع، 2314 خانوار بوده است. حجم نمونه با فرمول کوکران، 330 سرپرست خانوار تعیین شد. نتیجه آزمون نشان داد که تاب آوری اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی در سطح کمتر از 05/0 معنادار است و با توجه به میانگین محاسبه شده (386/2)، وضعیت آنها نامطلوب ارزیابی شده است. در میان 11 شاخص تاب آوری اقتصادی و اجتماعی دو شاخص خسارت با میانگین 962/3 و سپس آمادگی مقابله با سوانح در میان روستاییان با میانگین 093/3 وضعیتی متوسط و مابقی شاخص ها نیز وضعیتی ضعیف دارند. همچنین، نتایج تحلیل عاملی نشان می دهد که سه عامل رونق بسترهای اقتصادی و اشتغال زایی (55/39)، ارتقا سرمایه انسانی و اجتماعی (56/23) و ایجاد ظرفیت های تسهیلاتی و درآمدی (954/11)، تأثیرگذارترین عوامل در تاب آوری مناطق روستایی هستند.

مقدمه: گردشگری در قالب الگوهای فضایی در حال گسترش است که گردشگری عشایری نیز یکی از این الگوها است. توسعه گردشگری در هر الگوی فضایی می تواند تاثیرات و پیامدهای خاص خود را داشته باشد. کشور ایران با توجه به برخورداری از تنوع عشایری، از ظرفیت قابل توجه ای در زمینه توسعه گردشگری برخوردار است. هدف پژوهش: هدف این تحقیق، امکان سنجی تاثیرات توسعه گردشگری در عشایر بختیاری است. روش شناسی پژوهش: روش تحقیق-توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی و جز تحقیقات کمی-ژرف نگر است. جامعه آماری تحقیق را  افراد علمی و اجرایی(کارشناسان) مرتبط با موضوع تشکیل می دهند. با توجه به اینکه آمار دقیقی از جامعه آماری در دسترس نیست، حجم نمونه را 200 نفر از  افراد علمی و اجرایی تشکیل داده اند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه بوده است که روایی آن از طریق نخبگان  انجام و پایایی آن نیز از طریق آلفای ضریب کرونباخ برابر با 81/0 محاسبه و تایید شد. نمونه گیری نیز به صورت هدفمند انجام شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش را منطقه تحت پوشش عشایر بختیاری شامل استان های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و اصفهان تشکیل داده اند. یافته ها و بحث: یافته ها نشان می دهد که سه شاخص اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی در سطح کمتر از 05/0 معنادار هستند. اختلاف میانگین شاخص اقتصادی(28/1) و شاخص اجتماعی (24/1) نشان می دهد که تاثیر گردشگری از نظر این دو شاخص در جامعه عشایری می تواند مثبت باشد، اما از نظر شاخص زیست محیطی (101/1-)، نوع تاثیرگذاری آن منفی است. نتیجه رگرسیون نیز تایید نمود که توسعه گردشگری می تواند 42 درصد در ارتقاء، ظرفیت های موجود عشایری  موثر باشد. همچنین همبستگی پیرسون از وجود رابطه معنادار بین شاخص های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری اشاره دارد که با توجه به ضریب همبستگی، بین دو شاخص اقتصادی و اجتماعی رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد. نتایج: نتیجه از وجود رابطه میان توسعه گردشگری و ارتقاء ظرفیت های عشایری اشاره دارد. توسعه گردشگری می تواند به بهبود برخی شاخص های توسعه در جامعه عشایر منجر شود. آنچه در این زمینه مهم است مدیریت بهینه در راستای کاهش اثرات زیست محیطی گردشگری بر زیست بوم عشایر بختیاری است.

توسعه روستایی مفهومی جامع و چند بعدی بوده که در برگیرنده رشد کشاورزی و فعالیت های وابسته به آن (صنایع دستی و صنایع روستایی)، زیربناهای اقتصادی اجتماعی، خدمات اجتماعی و تسهیلات مربوطه و مهمتر از همه توسعه منابع انسانی در مناطق روستایی است. بدین ترتیب زنان روستایی با توجه به نقش و مسئولیت هایی که در محیط مزرعه و منزل دارند عهده دار وظایف تولیدی و خدماتی مختلفی بوده که مسلما نیل به توسعه روستایی بسیار موثر است. در تحقیق حاضر به بررسی اثرات توسعه یافتگی بر جایگاه و نقش زنان در فرآیند توسعه روستایی به صورت مطالعه موردی در روستاهای کرمانشاه پرداخته شده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر روش پیمایشی است. جامعه آماری مشتمل بر 81345 نفر از زنان در مناطق روستایی شهرستان کرمانشاه بود که با استفاده از جدول تعیین حجم نمونه کرجسی و مورگان تعداد 382 نفر به عنوان نمونه تعیین و به طور تصادفی انتخاب شد. ابزار مورد استفاده برای جمع آوری داده ها پرسشنامه بود که روایی محتوایی آن توسط اساتید و متخصصین، بررسی و تأیید شد و جهت تعیین پایایی پرسشنامه نیز تعداد 30 پرسشنامه توسط زنان روستایی در فرآیند پیش آزمون تکمیل و ضریب آلفای کرونباخ88/0 α = به طور میانگین برای بخش های مختلف پرسشنامه بدست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها، از آزمون های آماری آنالیز واریانس دو طرفه و آزمون T-Test استفاده شد. یافته ها نشان داد توسعه روستایی اثر مثبت بر افزایش دسترسی به اعتبارات، مشارکت در کلاس های ترویجی و همچنین منجر به کاهش مشارکت زنان در فعالیت های دامی و فعالیت های کشاورزی داشته است؛ همچنین توسعه روستایی بر مشارکت زنان در تصمیم گیری، مشارکت در تولید و فعالیت های خانگی بدون اثرگذاری بوده است.

گردشگری روستایی به عنوان یکی از اشکال گردشگری، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه درای ظرفیت زیادی است و باید آن را به عنوان ابزار بالقوه مهمی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی به حساب آورد. بنابراین گردشگری می تواند جهت توسعه برخی شاخص ها موثر باشد. شاخص های سرمایه اجتماعی نمونه بارز این موضوع هستند. هدف این تحقیق بررسی نقش گردشگری در بهبود شاخص های سرمایه اجتماعی سکونتگاه های روستایی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات میدانی با استفاده از ابزار پرسش نامه است. حجم نمونه 384 نفر محاسبه و پرسشگری در سطح سه روستای هدف گردشگری شهرستان پاوه( روستاهای حجیج، خانقاه و شمشیر)انجام شد. نتایج نشان داد که گردشگری در بهبود سرمایه اجتماعی نقش داشته است و شاخص ها در سطح معناداری کمتر از 05/0 قرار دارد. مقدار میانگین کل شاخص ها(56/3) نشانگر میزان این تاثیر است. تنها شاخص تشکیل انجمن و نهادهای حمایتی با میانگین 55/2، نقش بسیار کمی از گردشگری پذیرفته است. آزمون آنووا نشان داد که بین روستاها از نظر شاخص های سرمایه اجتماعی با توجه به نقش گردشگری تفاوت وجود دارد. بیشترین تفاوت مربوط به روستای شمشیر با میانگین 60/3 است. میانگین شاخص تمایل مردم به ورود گردشگر برابر با 89/3 است که نشانگر نگرش مثبت مردم به گردشگران است. آزمون هبستگی نیز نشان می دهد با افزایش تمایل مردم به ورود گردشگر به روستا، شاخص های سرمایه اجتماعی نیز بهبود پیدا می کند.

جامعه عشایری همواره نقش مهمی در توسعه مناطق مختلف ایفا کرده است که مناطق مرزی از مهمترین آنها محسوب می شوند. حضور عشایر در این مناطق نقش بسیاری می تواند در روند توسعه پایدار آنها داشته باشد.  در این تحقیق، هدف بررسی وضعیت و نقش جامعه عشایری در توسعه پایدار مرزهای کشور به صورت مطالعه موردی جامعه عشایری غرب ایران می باشد. عشایر مورد مطالعه نیز شامل عشایر گوران، کلهر، ثلاث و کرند در استان کرمانشاه بوده اند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری داده ها مبتنی بر مطالعات میدانی از طریق ابزار پرسش نامه است. حجم نمونه برابر با 200 نفر بوده است که در نهایت داده ها با روش های آماری تحلیل شده اند. نتیجه تحقیق نشان داد که بررسی میانگین کل ظرفیت های جامعه عشایری برابر با 69/3 است. این مقدار میانگین نشانگر وجود ظرفیت های جامعه عشایری است. میزان رضایت مندی عشایر از زندگی چندان مطلوب نیست؛ چرا که میانگین این شاخص برابر با 75/2 بوده است. بین برخورداری عشایر منطقه از امکانات در دو دوره قبل و بعد از انقلاب در سطح معناداری کمتر از 05/0 تفاوت معناداری مشاهده شده است. برخورداری عشایر از امکانات در دوره بعد از انقلاب بهتر شده است. آزمون تی تک نمونه ای بیانگر آن است که چهار شاخص کیفیت سلامت و بهداشت، کیفیت امنیت، کیفیت آموزش و کیفیت زیرساختی(جاده، آب، و...) در سطح معناداری کمتر از 05/0 و در وضعیت مطلوبی قرار دارند. اما دو شاخص کیفیت درآمد و کیفیت حمایت نهادی و سازمانی دارای وضعیت نامناسبی هستند. معادلات ساختاری تایید می کند ظرفیت های جامعه عشایری در توسعه پایدار مرزها، حدود 49 درصد واریانس را تبیین می نماید.

توسعه هر مکان جغرافیایی به ظرفیت های طبیعی و انسانی آن وابسته است. آنچه که می تواند توسعه هر مکان را تسریع یا کند نماید، نوع تصمیم گیری ها و سیاست های حاکم در آن بخش از سطوح کلان تا خرد است. توسعه گردشگری نیز از این سیاست ها، مستثنی نیست. بنابراین بخشی از توسعه گردشگری منوط به سیاست های مورد تاکید است. هدف این تحقیق شناخت و سپس تحلیل سیاست های توسعه گردشگری در دو سطح کلان و خرد به صورت مطالعه موردی در شهر دهدز شهرستان دزپارت است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر داده های میدانی است. روش گردآوری داده ها در مرحله اول مصاحبه و کنکاش در اسناد مختلف علمی و اجرایی و سپس تکمیل پرسش نامه بوده است. جامعه آماری تحقیق را کارشناسان ادارات منطقه دزپارت تشکیل داده اند. با توجه به نبود آمار دقیق در این زمینه، تعداد 50 نفر مورد پرسشگری قرار گرفتند. روایی پرسش نامه انجام و پایایی آن نیز با ضریب کرونباخ بالای 70/0 تایید شد. نتیجه آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که تمامی سیاست های خرد و کلان توسعه گردشگری در سطح کمتر از 05/0 معنادار هستند. بر اساس نتایج آزمون دو سیاست تقویت پیوندهای فرهنگی میان منطقه با استان های همجوار با میانگین 82/4  و تشکیل سایت اطلاعات گردشگری با میانگین 58/4 به عنوان مهمترین سیاست های کلان توسعه گردشگری و دو سیاست دیدگاه مثبت مدیران نسبت به ظرفیت گردشگری با میانگین 76/4 و تنوع مشاغل خدماتی با میانگین74/4 به عنوان مهمترین سیاست های خرد گردشگری شناخته شده اند.  نتیجه رگرسیون نیز تایید نمود که در مجموع سیاست های کلان و خرد بررسی شده بیش از 71 درصد می توانند متغیر توسعه گردشگری را تبیین نمایند، اما سیاست های کلان تاثیرگذاری بیشتری نسبت به سیاست های خرد دارند.

در زمینه توسعه روستایی، مشارکت مردمی از اهمیت بسزایی برخوردار است. شبکه های اجتماعی می تواند در توسعه مشارکت های مردمی روستاها نقش داشته باشد. در پژوهش حاضر مساله اساسی این است که آیا شبکه های روستایی در مدیریت مشارکتی جوامع روستایی نقش دارد؟ در این تحقیق از روش نیمه آزمایشی و طرح (پیش آزمون- پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل) استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه ی سرپرستان خانوار روستایی دهستان بالا دربند در شهرستان کرمانشاه تشکیل می دهند که عضو شبکه های اجتماعی دایر در کشور هستند. نمونه آماری شامل 40 نفر بود که از طریق نمونه گیری در هدفمند انتخاب می شود و در دو گروه کنترل(20نفر) و آزمایش (20نفر) قرار گرفته اند. نتایج بیانگر آن است که شبکه های روستایی در مدیریت مشارکتی جوامع روستایی اثرگذار بوده است. شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام شبکه ای پرقدرت است که می تواند بر تعاملات اجتماعی تأثیر بسزایی داشته باشد. مشارکت اجتماعی حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی است و دریچه ی تازه ایی را در تحلیل و علت یابی مسائل فرهنگی و اجتماعی روستاها گشوده است. اجرای شبکه های روستایی بر مدیریت مشارکتی جوامع روستایی تأثیر مثبت و معناداری دارد. بر اساس ضریب تأثیر (210/0) تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل در میزان نمرات مربوط به تأثیر اجرای شبکه های روستایی بر مدیریت مشارکتی جوامع روستایی معنادار بوده است.

برخی از روستاهای پیراشهری به دلیل ظرفیت ها و جاذبه های گردشگری، از جایگاه مناسبی برخوردار هستند. این جایگاه به واسطه اثرات توسعه گردشگری است. شناخت بهتر این اثرات می تواند به توسعه این روستاها و شهر حوزه نفوذ منجر شود. هدف این تحقیق بررسی اثرات گردشگری در تحولات سکونتگاه های پیراشهری به صورت مطالعه موردی، روستای گردشگری کولفرح در شهرستان ایذه است. تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات میدانی با استفاده از ابزار پرسش نامه است. جمعیت روستا بالغ بر 1189 نفر بوده که حجم نمونه 290 نفر محاسبه و پرسشگری در این روستا انجام شد. آلفای کرونباخ بیشتر از 70/0 محاسبه شد. نتایج آزمون پارامتریک میانگین ها نشان داد که بیش از 4/72 درصد افراد نسبت به ورود گردشگر به روستا رضایت مندی مناسبی دارند. همچنین این آزمون از  افزایش درآمدها با میانگین 02/4 و ایجاد فرصت های شغلی با میانگین 91/3 از مهم ترین دلایل نگرش مثبت مردم به گردشگری اشاره دارد. آزمون ویلکاکسون به معناداری تفاوت در ورود گردشگر از شهر ایذه، استان و استان های هم جوار به روستا، بعد از دهه 90 اشاره دارد. البته برای شاخص افزایش ورود گردشگر خارجی، این تفاوت وجود ندارد. نتیجه آزمون تی تک نمونه ای در سطح معناداری کمتر از 05/0 نشان داد بیشترین اثر اجتماعی مربوط به کاهش مهاجرت و تثبیت جمعیت با میانگین 89/3 و افزایش خانه های دوم در روستا با میانگین 83/3 است. بیشترین تأثیر از نظر اقتصادی در سطح معناداری کمتر از 05/0 مربوط به شاخص افزایش فرصت های شغلی با میانگین 98/3  و گسترش مشاغل خدماتی با میانگین 61/3 بوده است. شاخص ورود دلالان شهری در بحث زمین با میانگین 51/3  به عنوان یکی از اثرات منفی اقتصادی گردشگری است. بیشترین اثر کالبدی گردشگری در روستا مربوط به شاخص نگهداری و مرمت آثار تاریخی با میانگین 13/4 است. بارونق گردشگری میزان تعاملات و پیوندهای روستایی -شهری نیز افزایش یافته است

گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی است. بسیاری از سیاست گذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. با توجه به همین نقش و جایگاه، گردشگری یک مکان نه تنها می تواند در توسعه آن مکان مؤثر باشد، بلکه روند توسعه برخی شاخص ها در محیط پیرامون خود را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. شهر ایذه به عنوان یکی از شهرهای تاریخی که قدمت جاذبه های تاریخی آن به دوره عیلامی مربوط می شود، از نظر گردشگری دارای جایگاه خاصی است و این جایگاه در وضعیت روستاهای پیرامون آن نیز به صورت عینی و ذهنی تأثیرگذار بوده است. هدف این تحقیق بررسی نقش گردشگری در تحولات سکونتگاه های روستایی پیرامون است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات میدانی با استفاده از ابزار پرسشنامه است. حجم نمونه 323 نفر محاسبه و پرسشگری در 7 روستای پیرامون شهر ایذه که ارتباط زیادی از نظر گردشگری با آن دارند، انجام شده است.  نتایج آزمون تی تک نمونه ای در سطح معناداری کمتر از 05/0 از نقش گردشگری شهر ایذه در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی بر روستاهای پیرامون اشاره دارد. بیشترین نقش گردشگری مربوط به مؤلفه اقتصادی با میانگین 80/3 است. میزان تبیین کننده مدل ساختاری برای مؤلفه اقتصادی برابر با 59/0، مؤلفه اجتماعی برابر با 38/0، مؤلفه کالبدی برابر با 45/0 و مؤلفه زیست محیطی برابر با 33/0 است. این مقادیر نشان داد که شاخص های مدل، توان تبیین نقش گردشگری را داشته و به تأثیر شهر ایذه بر روستاهای پیرامون اشاره دارد. همچنین اینکه تفاوت معناداری میان روستاها از نظر مؤلفه اقتصادی وجود دارد.  

همواره روستاییان در فروش محصولات خود با مشکلات فراوانی مواجه اند. ادامه این روند در زمان کنونی به ویژه در کشور ایران، نه تنها بهبود نیافته است، بلکه با تحولات گسترده اجتماعی - اقتصادی نظام پیرامون، می توان شرایط را نامناسب تر توصیف کرد. یکی از راهکارهای این موضوع، ایجاد فروشگاه های اینترنتی برای عرضه محصولات مختلف روستایی است؛ بنابراین هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل استفاده از فروشگاه های اینترنتی برای عرضه محصولات روستایی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و کمّی - کیفی است. جامعه آماری پژوهش نیز کارشناسان، دانشجویان دکتری و استادان دانشگاهی مرتبط با مسائل برنامه ریزی روستایی اند. با توجه به نبود آمار دقیق از تعداد آنها و چهارچوب پژوهش، 70 نفر به عنوان نمونه در بخش کیفی برای انجام مصاحبه و 200 نفر نیز در بخش کمّی برای تکمیل پرسش نامه بررسی شدند. نتایج به دست آمده از این پژوهش بیان کننده آن است که ایجاد فروشگاه های اینترنتی آثار مختلفی دارد؛ ازجمله: آسانی دسترسی، گسترش بازار، کاهش جایگاه واسطه ها، افزایش بهره وری اقتصادی، تقویت صنایع روستایی و کشاورزی، رقابت تولید، بین المللی شدن و برندسازی محصولات و اشتغال زایی در روند عرضه محصولات روستایی؛ همچنین بررسی اثر ایجاد فروشگاه ها بر عرضه محصولات با مدل سازی معادلات ساختاری نشان می دهد مقدار اثر کل 69/0 بوده است؛ به این معنا که ایجاد فروشگاه های اینترنتی بر روند عرضه محصولات روستایی تأثیرگذار خواهد بود و راهکاری مطلوب است.

در زمینه تحقق گردشگری پایدار، بسترهایی مورد نیاز است که از مهمترین آن ها شاخص امنیت اجتماعی است. شاخص امنیت اجتماعی در روستاهای گردشگری، سبب جذب گردشگر و پایدارسازی این مفهوم در جامعه روستایی خواهد شد. بنابراین باید این شاخص در جامعه روستایی بخوبی نهادینه و چارچوب لازم آن فراهم گردد. در این تحقیق هدف  شناخت و تحلیل امنیت اجتماعی در روستاهای هدف گردشگری در استان اصفهان در راستای کمک به توسعه توریسم از طریق شناسایی وضعیت موجود بوده است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعه پیمایشی از طریق ابزار پرسش نامه می باشد. جامعه آماری این تحقیق را گردشگران وارد شده به این روستاها تشکیل می دهند که با توجه به نبود آمار دقیق در زمینه جامعه مورد تحقیق و با توجه به محدودیت های موجود در زمینه پرسشگری، تعداد 250 گردشگر برای عملیات پرسشگری تعیین شد. نتایج بررسی آزمون آماری نشان می دهد که پنج متغیر امنیت جانی، امنیت مالی، امنیت محیط فیزیکی، امنیت اخلاقی و امنیت انتظامی با سطح معناداری برابر با 000/0 در شرایط خوب، سه متغیر امنیت ارتباطی-حمل و نقل، امنیت بهداشتی-درمانی و متغیر تعامل و ارتباط با سطح معناداری بیشتر از 05/0 در وضعیت متوسط و دو متغیر امنیت نهادی- سیاسی و امنیت ذهنی- فکری گردشگران با سطح معناداری کمتر از 05/0 در شرایط ضعیفی قرار دارند. بررسی مدل نشان می دهد که امنیت اجتماعی در توسعه گردشگری با مقدار اثر کل 668/0 اثرگذار است. در مجموع امنیت اجتماعی حدود 45 درصد واریانس گردشگری در روستاهای هدف را در استان اصفهان تبیین می نماید.

توجه به توسعه کارآفرینی در مناطق روستایی با توجه به شرایط موجود از اهمیت بسیاری زیادی برخوردار است. بر این اساس بررسی زمینه ها و عوامل تأثیرگذار سکونتگاه های روستایی در راستای توسعه این نوع نگرش اقتصادی در روستاها از ضرورت های اولیه محسوب می شود. هدف این مقاله تحلیل عوامل اقتصادی-اجتماعی و ویژگی های کارآفرینی موجود در سکونتگاه های روستایی بخش دهدز شهرستان ایذه در راستای کمک به ایجاد کارآفرینی بوده است. روش تحقیق از نظر ماهیت، توصیفی-تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی بوده و برای جمع آوری داده های میدانی از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش تعداد 13161 نفر بوده که با استفاده از فرمول کوکران 315 نفر به صورت تصادفی در سن فعالیت (20 تا 65 سال) با حداقل سواد پنج ابتدایی بررسی شده اند. نتایج نشان داد که عوامل اقتصادی در سکونتگاه های روستایی برای ایجاد انواع کارآفرینی از جنبه های مختلف نسبت به عوامل اجتماعی وضعیت بهتری داشته است. معادلات ساختاری نیز از معناداری بین عوامل اقتصادی-اجتماعی با ویژگی های کارآفرینی براساس ضرایب همبستگی (به ترتیب برابر با 44/0 و 37/0 ) اشاره دارد. همچنین بررسی خصوصیات مردم از نظر کارآفرینی نشان می دهد که سه شاخص خلاقیت، ریسک پذیری و استقلال در بین مردم از وضعیت خوبی برخوردار بوده و سه شاخص انگیزه پیشرفت، تولید محصولات جدید و تبدیل ایده خلاق به ثروت در سطح متوسطی هستند. بستر اقتصادی-اجتماعی و همچنین ویژگی های مردم برای ایجاد انواع کارآفرینی روستایی مهیا است و به یک برنامه ریزی مطلوب برای این هدف نیاز است.

پژوهش کمّی حاضر، به لحاظ هدف از نوع پژوهش های توسعه ای کاربردی و به لحاظ روش، از نوع پژوهش های توصیفی تحلیلی است. بررسی وضعیت کیفیت زندگی، توزیع فضایی آن و شناسایی تعیین کننده های کیفیت زندگی در سکونتگاه های روستایی شهرستان روانسر، از اهداف اصلی این پژوهش است. جامعه آماری پژوهش را، همه سرپرستان خانوار 95 روستای دارای بیش از 20 خانوار شهرستان روانسر تشکیل می دهد. برای دستیابی به اهداف، 379 پرسشنامه، با روایی و پایایی مطابق با روش های علمی در بین 95 روستای هدف توزیع و داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزارهای SPSS و GIS تجزیه و تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد وضعیت کیفیت زندگی در بین روستاهای بررسی شده به ترتیب با میانگین و انحراف معیار 14/2 و 840/0، کمتر از حد متوسط است و در وضعیت نامناسبی قرار دارد. براساس نتایج تحلیل واریانس در بین 95 روستای هدف، از نظر کیفیت زندگی تفاوت معناداری وجود دارد. نتایج بررسی شکاف و نابرابری موجود در بین روستاهای بررسی شده با بهره گیری از تحلیل خوشه ای نشان داد حدود 6 درصد روستاها در خوشه اول (با میانگین کیفیت زندگی 48/3)، 15 درصد در خوشه دوم (با میانگین کیفیت زندگی 63/2) و 79 درصد در خوشه سوم (با میانگین کیفیت زندگی 95/1) قرار گرفته اند. نمایش فضایی کیفیت زندگی در محدوده مطالعاتی، بیانگر حاکمیت کیفیت زندگی ضعیف بر روستاهای محدوده جغرافیایی شهرستان روانسر است. نتایج شناسایی تعیین کننده های کیفیت زندگی با بهره گیری از رگرسیون چندمتغیره، حاکی است هفت متغیر مستقل پژوهش توانسته اند 6/75 درصد از واریانس متغیر وابسته پژوهش را تبیین کنند که به ترتیب اهمیت عبارت اند از: پایگاه اقتصادی اجتماعی، مالکیت منابع سرمایه ای، بُعد خانوار، دسترسی به خدمات و امکانات، دسترسی به اعتبارات، سیاست های حمایتی و عوامل مدیریتی.

پایداری اجتماعی یک از مهم ترین ارکان توسعه پایدار است، که دستیابی به سطح قابل قبولی از آن، از مهم ترین اهداف کلیه برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه روستایی محسوب می شود. هدف از پژوهش کمی و کاربردی حاضر، که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، بررسی وضعیت پایداری اجتماعی و شاخص های آن و همچنین نمایش فضایی پایداری اجتماعی در سکونتگاه های روستایی منطقه اورامانات، واقع در استان کرمانشاه، می باشد. جامعه آماری پژوهش را کلیه سرپرستان خانوار روستایی ساکن در 21 دهستان و 431 روستای منطقه اورامانات تشکیل می دهد. با توجه به محدودیت های مالی، زمانی و ...، محققان قادر به بررسی نظرات کلیه سرپرستان خانوار نبوده و با استفاده از فرمول های آماری، 395 نفر به عنوان نمونه آماری برآورد گردید. ابزار اصلی پژوهش جهت گردآوری داده های مورد نیاز، که از طریق پرسشگری و مطالعه میدانی تهیه شد، پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی و پایایی آن با رعایت اصول علمی مورد تأیید قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد وضعیت اکثر شاخص های پایداری اجتماعی در محدوده مورد مطالعه در وضعیت قابل قبولی قرار دارد و وضعیت کلی پایداری اجتماعی در سکونتگاه های روستایی منطقه اورامانات با میانگین 176/3، بالاتر از حد متوسط می باشد. همچنین نتایج نشان دهنده وجود تفاوت بین دهستان های منطقه اورامانات به لحاظ پایداری اجتماعی بود. نمایش فضایی وضعیت پایداری اجتماعی در منطقه نشان داد وضعیت پایداری اجتماعی در نیمه شرقی منطقه در مقایسه با نیمه غربی آن، در وضعیت مناسب تری قرار دارد و عامل همجواری با مرز در تضعیف پایداری اجتماعی روستاییان همجوار با مرز در منطقه اورامانات تأثیرگذار بوده است.

نواحی روستایی ایران امروزه با چالش های اساسی روبرو می باشد یکی از این چالش ها بیکاری و پیامدهای منفی می باشد. در این راستا روستاهای شهرستان کرمانشاه هم مانند دیگر روستاهای ایران در طی سال های اخیر پیوسته با مهاجرت های روستا - شهری روبرو بوده است. برای جبران چالش بیکاری در این منطقه توسعه فعالیت های مرتبط با صنایع روستایی می تواند بسیار مؤثر باشد در همین راستا این تحقیق با هدف بررسی زمینه های سرمایه گذاری بخش خصوصی در راستای توسعه صنایع روستایی و تبدیلی و تکمیلی تهیه و تنظیم شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی با تأکید بر پیمایش میدانی و تهیه و تنظیم پرسش نامه می باشد. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها تحقیق بیانگر آن است که بین سطح درآمد و تمایل به سرمایه گذاری رابطه ای وجود ندارد.  بلکه سرمایه گذاری بخش خصوصی بیشتر تحت تأثیر عوامل دیگری مانند حمایت های دولتی از قبیل وام و آموزش های کارآفرینی و آینده شغلی دارد. همچنین از بین ویژگی های فردی تنها بین سن و تمایل به سرمایه گذاری رابطه معنادار وجود دارد. از یافته های دیگر این تحقیق تمایل زیاد پاسخ گویان برای فعالیت در بخش صنایع روستایی می باشد. در نتیجه گیری ذکر این نکته مهم است که بخش خصوصی تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در بخش صنایع روستایی دارد اما عوامل تأثیر گذاری مانند پرداخت وام و حمایت های بخش دولتی می تواند روند سرمایه گذاری بخش خصوصی را بهبود بخشند.