حسینعلی افخمی

"ازآنجاکه برای مقوله ارتباطات از دیدگاه فرایندی، تاثیر و اثرگذاری موضوعیت می یابد، در این مقاله قصد بر آن است که نظریه های تاثیر رسانه های همگانی و سیر تغییر و تحولات این نظریه ها، انواع و نحوه تاثیر بر مخاطبان از طریق رسانه ها بررسی شود. درعین حال، با عنایت به محتوای متون موثق اسلامی، شامل قرآن و احادیث معتبر که از جانب پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصوم(ع) روایت شده است، در خصوص موضوع تاثیر و اثرگذاری مثبت بر مخاطبان نیز در این مقاله بحث خواهد شد. در حوزه مطالعات رسانه ای، پژوهش ها و مباحث مختلفی در مورد تاثیرات کلی رسانه های همگانی بر نگرش، تصورات و رفتار مخاطبان، همچنین عمق و شدت این تاثیرات مطرح شده است که گستره زمانی حدوداً هشتادساله ای را شامل می شود. لازم به ذکر است که تقریباً تمام مطالعات مربوط به تاثیر رسانه ها، تاثیر رسانه را مفروض می دانند، اما در خصوص شدت و قدرت این اثرگذاری، توافق کلی وجود ندارد. از دیدگاه عقل سلیم، رسانه های همگانی در حوزه اخلاق، اعتقادات و رفتار، دارای برخی تاثیرات اند. سیر تاریخی توجه به مقوله تاثیر رسانه ای از اوایل قرن بیستم و با اعتقاد به تاثیر قدرتمند رسانه ها (نظریه تزریقی) آغاز می شود، سپس به مرحله اعتقاد به تاثیر محدود رسانه ها می رسیم. ضمن آنکه نظریه دومرحله ای رسانه ها نیز در همین ایام مطرح می شود. درعین حال، در دهه های 1950 و 1960م. مجدداً نظریه تاثیر قدرتمند رسانه ها طرح می گردد. پس از این مراحل، نظریه کاشت گربنر، نظریه های مک لوهان در حوزه تاثیر رسانه ها، نظریه تجربه تاثیرهای ترکیبی، مارپیچ سکوت و… در حوزه تاثیر رسانه ای مطرح شده اند. "

امروزه، بازی های رایانه ای صنعت جهانی بزرگی است که با صنعت های انتشار کتاب، موسیقی و فیلم در حال رقابت است و محصولات این صنعت به صورت گسترده ای از سوی کودکان و نوجوانان برای پر کردن اوقات فراغت استفاده می شود. بازی های رایانه ای همراه با سرگرمی و لذت، ایماژها و دیدگاه های بسته بندی شده ای را در قالب کلیشه ها ارائه می دهند. پژوهش حاضر با مطالعه بر روی مجموعه بازی رایانه ای السا در پی واسازی کلیشه های جنسیتی زنانه است. این مطالعه ضمن بررسی بازنمایی جنسیت در این مجموعه بازی، نشان می دهد چه دلالت ها و مضامین پنهانی در پس برساخت نمونه آرمانی زنانه نهفته است. به طورکلی این پژوهش برای رمزگشایی از مضامین و کلیشه های جنسیتی پنهان شده در این مجموعه بازی از رویکرد کیفی و روش نشانه شناسی استفاده می کند. یافته ها نشان داد حضور شخصیت زن در اغلب صحنه ها تروماتیک و مسئله دار است؛ از جمله مقوله های کلیشه ای برسازنده این هویت تروماتیک عبارت اند از: قرار گرفتن در نقش های تعیین شده، بدن تربیت پذیر، نمایش توأم با رضایت و حضور پنهان سوژه حامی. کلیشه های جنسیتی نهفته در پس این بازی، زنان را متعلق به خانه و محیط آن می داند و از طریق طبیعی سازی نقش های جنسیتی در پی تشدید روابط موجود است.

امروزه رسانه ها به مثابه نظام مرکزی اعصاب جامعه عمل می کنند و هر خبر منفی یا مثبت، به طور بالقوه قادر است بیم و امیدی در دل مخاطبان و کنشگران اجتماعی بیافریند. هدف این مقاله، تشریح نظریه چارچوب بندی در حوزه تأثیر خبر در رسانه هاست. تا نگاهی تقریباً جامع در خصوص چارچوب بندی و پژوهش های مرتبط با آن تبیین شود. در واقع چارچوب بندی در ارتباطات به معنای انتخاب برخی جنبه های یک واقعیت درک شده و برجسته کردن آنها در یک متن ارتباطی است. مقاله حاضر که به روش اسنادی انجام گرفته، بر مدل فرایندی چهارگانه چارچوب سازی، تعیین چارچوب، تأثیرات سطح فردی چارچوب بندی و چارچوب های رسانه ای متمرکز شده است. در حقیقت، طبقه بندی چارچوب ها به عام و خاص نیز میتواند مقایسه داده های به دست آمده از پژوهشهای مختلف را که از چارچوب های مشابه استفاده کردهاند، امکان پذیر سازد. با وجود ابهامات نظریه چارچوب بندی، این نظریه از طیف وسیعی از پژوهشها – کمی و کیفی- حمایت می کند.

ساختار و عملکرد حرفه ای خبرگزاری ها در دو دهة اخیر، تحت تأثیر پیدایش تلویزیونهای خبری 24 ساعته و گسترش فزایندة رسانه های جدید مبتنی بر وب، با چالش هایی روبرو شده و این مسئله، رقبای قدرتمندی را فراروی فعالیت حرفهای خبرگزاری ها قرار داده است. در چنین فضایی، خبرگزاری ها برای حفظ جایگاه، بقاءپذیری و موقعیت رقابتی، راهکارهایی را جهت ایجاد سازگاری با فناوری های نوپدید به کار گرفته اند. در این راستا، با توجه به ضرورت ورود خبرگزاری رسمی ایران (ایرنا) به حوزة فناوری های جدید، مقالة حاضر وضعیت ایرنا را از منظر تولید و ارائة خدمات چندرسانه ای نوین در مقایسه با سه خبرگزاری مورد مطالعه شامل رویترز، آسوشیتدپرس و خبرگزاری ملی هند (پی.تی.آی) بررسی کرده است. یافته ها که به روش مطالعة تطبیقی انجام شده است، نشان میدهد ایرنا باید همانند خبرگزاری های مورد بررسی، تولید فیلمهای خبری با کیفیت، اخبار چندرسانهای، گرافیک و اینفوگرافیک و ارسال بسته های خبری روی تلفنهمراه را در دستور کار قرار دهد.

در این مطالعه تلاش شده است تا مصرف اعتیادآور تلفن همراه در میان کاربران ایرانی بررسی شود. روش اجرای پژوهش، پیمایشی بوده و نمونه تحقیق 605 نفر از شهروندان کرجی بوده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که گروه سنی 30 سال به بالا و نیز تحصیل کردگان بیشتر از سایرین در معرض خطر اعتیاد به تلفن همراه قرار دارند. نتایج تحقیق نشان داد اعتیاد به تلفن همراه در میان زنان بیشتر است و زنان بیش از مردان در هنگام رانندگی از تلفن همراه استفاده می کنند. متغیرهای رفتاری، نگرشی و وضعیتی به ترتیب روی میزان اعتیاد به تلفن همراه اثر داشته اند.

اندیشمندان تأکید دارند و مطالعات متعدد نیز نشان داده است که حکومت ها برای برقراری تعامل بین عناصر سازنده هر ساختار سیاسی ـ که قانون ، مقامات و مردم را شامل می شود ـ نیازمند و موظف به تهیه و تنظیم خط مشی های ارتباطی اند. در این راستا، بررسی فرمان حضرت امام علی (ع) به مالک اشتر، با روش تحقیق اسنادی و در چهارچوب زبان و ادبیات علوم ارتباطات اجتماعی، بیانگر این مهم است که آن حضرت(ع)، به نوعی تإکید دارند که هیچ حکومتی نمی تواند بدون ارتباط با شهروندان خود عمل کند و باید بین حکومت (حاکم، نهادها و دستگاه های حکومتی) با مردم و برعکس، جریان مداوم اطلاعات، دستورالعمل ها، عقاید و ... برقرار باشد. در این حوزه می توان در بخش هایی از محتوای عهدنامه مالک اشتر، رهیافت هایی برای تمامی جوامع بشری مشاهده کرد، از جمله: توجه و احترام یکسان به تمامی شهروندان، مشخص کردن گروه های اجتماعی که شهروندان به آنها تعلق دارند و فراهم سازی امکان تعامل بین حکومت با قشرهای مختلف جامعه، فراهم کردن فرصت هایی برای برقراری ارتباط مستقیم، مباحثه و گفت وگوی عموم شهروندان با بالاترین مقامات حکومتی، فراهم کردن زمینه هایی برای دسترسی گروه های اجتماعی ضعیف تر به مراکز قدرت و نیز انتقال نیازهای آنان به حکومت، بدون آنکه این طبقه از شهروندان در بیان تقاضاها و انتظارات خود پیش قدم باشند، و فراهم کردن فرصت های متنوع ارتباطی برای بیان انتقادها و ارائه نظرات شهروندان و یا گروه های اجتماعی به مقامات حکومتی.

یافته های تحقیق نشان می دهند که همچنان اخبار جهان غرب، سهم زیادی را در اخبار بین المللی دارند. رسانه های غربی، جهان اسلام را منفی نشان داده اند و رسانه های جهان اسلام نیز جهان اسلام را منفی نشان داده اند، در شبکه بی بی سی، اخبار کشورهای اسلامی، رتبه سوم را در میان اخبار سایر مناطق جهان داشته و عمدتاً با چارچوب خنثی و منفی ارائه شده اند. در شبکه سی ان ان، اخبار کشورهای اسلامی، رتبه دوم را در میان اخبار سایر مناطق جهان داشته و عمدتاً با چارچوب خنثی و منفی ارائه شده اند. در شبکه پرس، اخبار کشورهای اسلامی، رتبه دوم را در میان سایر مناطق جهان داشته و عمدتاً با چارچوب خنثی و منفی ارائه شده اند. در شبکه الجزیره، اخبار کشورهای اسلامی، رتبه سوم را در میان سایر مناطق جهان داشته و عمدتاً با چارچوب خنثی و منفی ارائه شده اند. در شبکه راشا، اخبار کشورهای اسلامی، رتبه سوم را در میان سایر مناطق جهان داشته و عمدتاً با چارچوب خنثی و منفی ارائه شده اند. در شبکه نیل، اخبار کشورهای اسلامی، رتبه اول را در میان سایر مناطق جهان داشته و عمدتاً با چارچوب خنثی و منفی ارائه شده اند.

این پژوهش با هدف سنجش نگرش مبلغان دینی درباره وبلاگ، پیامک و میزان استفاده آنها از این دو فناوری انجام شده است. حوزه­های ارسالی پیامک و هدف از ایجاد وبلاگ از سوی آنها نیز مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از نظریه رسانه دینی که به غایات دینی توجه دارد، استفاده شده که مراد از رسانه دینی بهره گیری از رسانه ها در جهت تحقق اهداف، غایات و آرمان های دینی است. با توجه به قابلیت این دو ابزار ارتباطی از جهت سهولت استفاده، هزینه کم، سهولت دسترسی به جمع کثیری از مخاطبان و کاربرد آنها در ترویج آموزه­های دینی این پژوهش انجام شده است. جامعه آماری پژوهش 220 مبلغ دینی ایرانی و خارجی زن و مرد ساکن در استان قم است که براساس نمونه­گیری تصادفی انتخاب شده­اند. در این پژوهش از ابزار پرسش­نامه استفاده شده و داده­ها با نرم­افزار علوم اجتماعی پردازش شده است. یافته­های پژوهش بر نگرش مثبت مبلغان درباره کاربرد وبلاگ و پیامک در ترویج آموزه­های دینی دلالت دارد. همچنین مطابق یافته­ها، انگیزه اکثر مبلغان از تهیه وبلاگ در ابتدا، انتشار افکار مذهبی و در مرحله بعد، اشاعه دین و آموزه­های آن در سطح جهانی است. همچنین متغیر جنسیت در نگرش درباره وبلاگ و پیامک تأثیر نداشت. بررسی متغیر سن نشان داد که هرچه سن مبلغان دینی پایین­تر باشد، نگرش آنها نسبت به کارایی پیامک و استفاده از آن در زمینه موضوعات دینی مثبت­تر است. همچنین مطابق یافته­ها، میان مبلغانی که وبلاگ داشتند و مبلغانی که نداشتند، تفاوت نگرشی مثبت و منفی معناداری مشاهده نشد.

هدف پژوهش حاضر، که به روش پیمایشی انجام شد است، تبیین رابطه میان میزان و نحوه استفاده مخاطبان از رسانه های جدید با انتظارات آنان از تلویزیون ملی با توجه به ویژگی های فردی، اجتماعی اقتصادی و دینی فرهنگی آنان است. به این منظور 832 نفر از جوانان شهر تهران به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه انتخاب شدند و داده های پژوهش با استفاده از روش های آماری همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیون چند گانه مورد پردازش قرار گرفتند. یافته های تحقیق نشان دادند، هرچه مخاطبان دارای سطح تحصیلات بالاتر، مطالعه و پایبندی بیشتر به دستورات دینی باشند، نیاز آنان به استفاده از برنامه های تلویزیون کاهش می یابد و به دلیل افزایش انتظارات از تلویزیون، نیاز هایشان به طور کامل برآورده نمی شود. در نتیجه، نسبت به سایر گروه ها رضایت کمتری از برنامه های تلویزیون دارند. همچنین با افزایش میزان استفاده کاربران از اینترنت، انتظارات آنها از تلویزیون کاهش می یابد و برای رفع نیازهای رسانه ای خود، از برنامه های تلویزیونی، استفاده کمتری می کنند.

سواد رسانه ای، توانایی دسترسی به رسانه ها، درک و ارزیابی انتقادی جنبه های مختلف محتوای رسانه ها برای خلق ارتباطات در زمینه های گوناگون است. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا، آموزش سواد رسانه ای به اقشار مختلف مردم آغاز شده و این موضوع اهمّیت خود را پیدا کرده است. هرچند تمام ایدئولوژی های رسانه ای منفی نیستند و رسانه ها ایدئولوژی های مثبت هم دارند، اما افرادی کهسوادرسانه ایکمیدارند،بایدپیام هایرسانه ایراهمان گونهکهرسانه هاارائهمی کنند،بپذیرندو میخ هایگردپیام هایرسانه ایرادرسوراخ هایچهارگوشومربّع شکلزندگیخودچفتکردهوتطبیقدهند. در کشور ما نیز سواد رسانه ای و آموزش آن به خصوص برای کسانی که بیشتر با رسانه ها در ارتباط اند، اهمّیت ویژه ای دارد. از این میان، مدیران و کارکنان روابط عمومی ها، از جمله کسانی هستند که به انحاء مختلف با رسانه ها در ارتباط اند و علاوه بر توانایی درک و ارزیابی انتقادی محتوای رسانه ها، باید بتوانند محتوای رسانه ای مناسبی خلق کنند. پژوهش حاضر میزان سواد رسانه ای این قشر و عوامل مرتّبط با آن را مورد بررسی قرار داده است. نتایج تحقیق نشان می دهد عواملی نظیر میزان تحصیلات، سواد بصری، سابقه کار، رشته تحصیلی، عادت رسانه ای و مصرف رسانه ای به ترتیب بیشترین تأثیر را بر سواد رسانه ای مدیران و کارکنان روابط عمومی ها دارند و متغیرهای سرمایه فرهنگی و پست سازمانی در رگرسیون خطی تأثیر مستقیم بر سواد رسانه ای ندارند. مقدارRبدست آمده در تحقیق کنونی، 819/0 می باشد که نشان می دهد 67 درصد از تغییرات میزان سواد رسانه ای ناشی از متغیرهای فوق است و 33 درصد تغییرات باقیمانده متأثر از عوامل و متغیرهایی است که در تحقیق حاضر مدنظر نبوده اند.