آموزش مهندسی ایران

 مهندسی مکانیک علم تولید و انتقال حرکت در ماشین و رفتار مواد تحت تأثیر نیروست. طراحی هدف نهایی در مهندسی مکانیک است و طرح های خوب برای همیشه پایدار می مانند. در این مقاله چند طرح جالب از مهندسان ایرانی در قرون سوم، ششم و هفتم هجری ارائه شده است. این طرح ها خارق العاده، عملی و در بسیاری موارد هنوز هم قابل استفاده هستند. بررسی ها نشان می دهند که مهندسی مکانیک در ایران قدیم در سطح نسبتاً پیشرفته ای قرار داشته است و مهندسان ایرانی در رشته های کنترل اتوماتیک، مکانیزم ها، فواره ها، مدارهای هیدرولیک، بالابرها، ماشین کاری و پرداخت مواد سخت و سنگ های قیمتی و غیره صاحبنظر و دارای ابتکارات و اختراعات مفید فراوان بوده اند.

سیر تحول فناورانه و صنعتی و توسعه علوم و ظهور فناوری های جدید تغییرات اساسی و ژرفی را در صنعت و زندگی روزمره بشری موجب می شود. پاسخگویی به نیاز های روز و آتی صنعت توسط مهندسان مکانیک به ابزار و دانش متفاوتی از آنچه در دانشکده های مهندسی مکانیک ارائه می شود، نیاز دارد و باید همگام با تغییرات و تحولات صنعتی آموزش مهندسی مکانیک نیز متحول شود. در این مقاله ابتدا به تاریخچه آموزش مهندسی به طور اعم و آموزش مهندسی مکانیک پرداخته و روند تغییر و تحولات در این خصوص ارائه شده است. همچنین، لزوم تأکید بر مسائل کاربردی و " آموزش مهندسی" به جای " آموزش علوم مهندسی"، بدون اینکه بخواهیم از اهمیت آموزش های نظری و مطالب پایه ای بکاهیم، در برنامه های درسی مهندسی مکانیک اشاره شده است. توجه به "تحقیقات" در آموزش مهندسی مکانیک در ایران از جمله مواردی است که در این مقاله بر آن تأکید شده است. تغییرات لازم در آموزش مهندسی مکانیک در چهار زمینه " محیط آموزشی" ، "فرایند مکانیکی آموزش "، "همکاری دانشگاه با صنعت " و " محتوای آموزش با توجه به ظهور فناوری های نو و نقش مهندسی مکانیک در آنها ارائه شده است؛ این فناوری ها شامل فناوری نانو، میکرو فناوری، بیومکانیک، فناوری اطلاعات و انرژی و محیط زیست است. در پایان راهکارهای برای ایجاد تحول در آموزش مهندسی مکانیک ارائه شده است.

 در این مقاله رهیافتی جامع در مهندسی مکانیک معرفی و طبق آن دروس کلیدی این رشته در دوره کارشناسی در یک مجموعه منسجم با نگرشی سیستماتیک تجمیع شده است، به گونه ای که دانشجو در برخورد با یک مسئله به جای جستجوی فرمول های خاص برای حل آن، بتواند از قوانین و معادلات علمی که آموخته است، مدل مناسب مسئله خود را استنتاج کند و مسائل متنوعی را که از اصول و مدل های مشابه تبعیت می کنند به صورت مجموعه های پراکنده و نا مرتبط با یکدیگر نبیند. این شیوه در سال های اخیر در بعضی از دانشگاه های آمریکا به انحای مختلف مورد توجه قرار گرفته و عموماً نتایج رضایتبخش به دنبال داشته است. برای اعمال چنین رهیافتی در آموزش مهندسی مکانیک در دوره کارشناسی در دانشگاه های ایران با توجه به برنامه آموزشی متمرکز کشوری و تبعیت کلیه دانشگاه ها، اگر نه به طور مطلق، حداقل به صورت نسبی، از یک الگوی واحد در برنامه ریزی درسی به بررسی جدی متخصصان امر نیاز است.

  بی تردید، زندگی در عصر فناوری و اطلاعات بدون آشنایی عمیق با ارتباط علوم مهندسی با مسائل کل جامعه، مسائل انسانی، اجتماعی، هنری، اقتصادی و مدیریتی با درنظر گرفتن نیازها و قابلیت ها با دشواری همراه است؛ به عبارت دیگر، توسعه فناوری تنها هنگامی که با لحاظ ساختن عوامل و نیازهای انسانی توأم باشد، دستاوردهای علوم مهندسی را به کام جامعه شیرین می کند. از این رو، در این مقاله مطالعه و بررسی نقش کلی علوم انسانی در آموزش رشته های مهندسی مد نظر قرار گرفته است. از آنجایی که فرهنگ ایران و ایرانی ریشه های بسیار عمیق تاریخی دارد، تا بدان حد که دانشمندان، اندیشمندان، نویسندگان و شاعران بزرگ دنیا از آن تأثیر گرفته اند، لازم است به منظور آشنایی بیشتر با اهمیت موضوع، ابتدا به اختصار جایگاه علوم انسانی در زندگی علمی برخی از دانشمندان بنام ایران زمین مرور شود. در این سیر تاریخی به نکته بسیار جالبی بر می خوریم که بیانگر این واقعیت است که اکثریت قریب به اتفاق این دانشمندان ایرانی در گذشته دور اگر چه در علوم ریاضی، نجوم و طب متبحّر بوده اند، لکن آنان شهرت عمده خود را در عرصه تخصّصی مرهون ارتباط تنگاتنگشان با جامعه و بهره گیری از مهارت های علوم انسانی در قالب هنر، شعر، طنز، نقاشی، فلسفه، عرفان و ... بوده اند. در ادامه با اعتقاد به اینکه علوم انسانی و هنر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورت زندگی امروز همه ابنای بشر است، به بحث در باره جایگاه علوم انسانی در آموزش، توسعه و استفاده بهینه از فناوری های روز و آینده پرداخته و نقش دانشگاه های فنی و مهندسی در ارائه متنوع مفاهیم و آموزه های مرتبط با علوم انسانی در برنامه های تحصیلی دانشجویان تبیین شده است.

 علم مکانیک به عنوان زیر شاخه ای از علم فیزیک گستره ای وسیع در جهان مادی دارد. در سال های اخیر، تحقیقات وسیعی در زمینه های مختلف این علم به عمل آمده است و هنوز هم ناشناخته های زیادی وجود دارد که باید مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. مهندسی مکانیک وظیفه کاربردی کردن علم مکانیک را بر عهده دارد و در عین حال، آموزش و پژوهش در زمینه های خاص آن را نیز عهده دار است. مهندسی مکانیک به عنوان یکی از رشته های اصلی مهندسی خود نیز گستره ای وسیع را شامل می شود. از طرفی، مهندسی مکانیک زیر بنای رشته های مهندسی هوافضا، کشتی سازی، صنایع و ... است و از طرف دیگر، وابستگی تنگاتنگی با رشته های مهندسی دیگر از جمله سازه در مهندسی عمران، شکل دهی فلزات، مهندسی پزشکی و ... دارد. از این رو، شناخت سیر تکوینی و گوناگونی آموزش این شاخه مهندسی در ایران و جهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله گوناگونی آموزشی مهندسی مکانیک در ایران و برخی از کشور های جهان به طور خلاصه بررسی شده و بدیهی است که مجموعه نکات مربوط به آموزش مهندسی مکانیک در یک مقاله امکان پذیر نیست و امید است در ادامه مقاله های تکمیلی دیگری نیز ارائه شود.

 از تدوین آخرین برنامه آموزشی دوره مهندسی مکانیک توسط شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری زمان زیادی سپری شده است. با توجه به آهنگ شتابان تغییرات و تحولات در دنیای علم و دانش، نیاز جدی به بازنگری در برنامه آموزشی مهندسی در ایران وجود دارد. در این مقاله وضعیت آموزش مهندسی مکانیک در ایران نسبت به سایر برنامه های آموزشی دانشگاه های برگزیده دنیا تحلیل شده است. این تحلیل نشان داده است که به طور کلی، برنامه آموزشی مهندسی مکانیک از نظر ساختاری تفاوت فاحشی با دانشگاه های دیگر ندارد، ولی به نظر می رسد که از نظر اجرای دروس و نحوه ارائه مفاهیم اختلافهایی به چشم می خورد. اگر چه در این مقاله تلاش شده است تا زمینه ها و محورهای لازم به تغییر در برنامه آموزش مهندسی مکانیک معین شود، ولی این موضوع نیازمند توجه و بررسی و تحلیل بیشتری است.

همکاری صنعت و دانشگاه بدون شک یکی از زمینه هایی است که در همه کشورها مطرح است. محققان زیادی در باره الگوهای همکاری دانشگاه و صنعت در حال تحقیق و بررسی هستند. یکی از الگوهای مطرح شده در این زمینه الگویی است که بتز (BETZ) آن را در سال 1987 ارائه کرده است. در این مقاله کارکرد این الگو در یک تحقیقات میدانی که در کشورهای چین و کره شمالی به عمل آمده، ارزیابی شده است و با توجه به نتایج مثبت آن سعی شده تا این الگو برای ایران تطبیق داده شود. این الگو در چند پروژه تحقیقاتی مشترک بین دانشگاه و صنعت پیاده سازی است که نتایج مثبتی به همراه داشته است . در انتهای مقاله یکی از تحقیق های مشترک بین دانشگاه و صنعت که نتایج آن کاملاً مثبت بوده است، تحلیل شده است.

 بی شک، حرفه مهندسی سهم عمده ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشور داشته و دارد. در میان گروه های مختلف مهندسی، مهندسی مکانیک نقش ویژه ای در میان دست اندرکاران صنعت و فناوری ایفا می کند. تعامل این نقش با سایر گروه های مهندسی، با مدیران، با صاحبان صنعت، با اقتصاددانان، با تجار و بالاخره، با عموم مردم که مصرف کننده تولیدات صنعتی هستند، سبب شده است تا ارتقای کیفی و کمّی آموزشی آن همیشه مورد توجه سیاستگذاران علم و تکنولوژی قرار گیرد. با شکل گیری سه تکنولوژی برتر در زمان حاضر؛ یعنی نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و تکنولوژی اطلاعات از یک سو و مباحث محیط زیست، انرژی و رقابت پذیری از سوی دیگر همه مسئولان آموزشی را متوجه کرده است که شیوه های موجود آموزشی پاسخگوی تکنولوژی های جدید که با سرعت تغییر می کند نیست، بلکه آموزش مهندسی مکانیک باید بتواند خود را در این رقابت ملی و بین المللی تقویت و متناسب با نیازهای جامعه ملی و بین المللی هماهنگ کند. در این مقاله ضمن پرداختن به ویژگی ها، تکنولوژی ها و چشم اندازهای صنایع جدید و توسعه ارتباطات بین المللی، نمونه هایی از تغییر و تحول در آموزش مهندسی مکانیک و استراتژی های جدیدی که برای اصلاح آن صورت گرفته، ارائه شده است، با این امید که این تجربه ها بتواند در خدمت گروه های مهندسی مکانیک کشور برای ارتقای آموزش مهندسی مکانیک قرار گیرد.

 در دانشگاه مادرید و والنسیای اسپانیا برای نزدیک شدن به آموزش مهندسی جهانی فقط از بهبود امکانات و برنامه تحصیلی صحبت به میان نمی آید، بلکه آنها بر این باورند که سه عامل اساسی ( یادگیری ، نو آوری و ابداع ، روابط بین المللی و صنعتی مؤثر ) تأثیر بسزایی در آموزش مهندسی دارد . در این مقاله به بررسی این موارد پرداخته شده است.