حمید احمدی

پاکستان به عنوان یکی از مهمترین کشورهای اسلامی، در سه دهه اخیر کانون فعالیت بسیاری از جریان های افراط گرا در منطقه جنوب آسیا تلقی شده است. تحولات مهم داخلی، منطقه ای و بین المللی از جمله اجرای برنامه اسلامی سازی ژنرال ضیاءالحق، انقلاب اسلامی ایران، جهاد اسلامی علیه شوروی و اشغال افغانستان و حمله امریکا به افغانستان در سال 2001، تاثیرات عمیقی بر رشد افراط گرایی در پاکستان داشته است. در سال 2010 سیلی سهمگین، پاکستان را درنوردید که حدود بیست درصد از کل مساحت این کشور را زیر آب برده و این کشور نابسامان از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را با چالش ها و معضلات جدید و بغرنج تری روبرو ساخت. این مقاله در پی آن است تا بازتاب ها و تاثیرات بحران سیل ویرانگر 2010 پاکستان را بر افراط گرایی در این کشور مورد بررسی قرار دهد. در این ارتباط ابتدا به بررسی مفهوم افراط گرایی پرداخته و ویژگی های این پدیده را مورد بحث قرار خواهیم داد. سپس به طبقه بندی مهمترین گروه های افراطی پاکستان پرداخته و در نهایت نیز با بررسی پیامدهای اقتصادی و سیاسی سیل پاکستان به این نکته خواهیم پرداخت که این بحران، علاوه بر اینکه عزم و همگرایی گروه های اسلامی این کشور را برای کمک به مردم مناطق سیل زده بیشتر کرده است؛ به دلیل موج نارضایتی عمومی و نابسامانی که آن را به دولت نسبت می دادند، باعث رشد افراطی گرایی در بخش های مختلف جامعه پاکستان نیز شده است.

بی گمان آنتونی دی اسمیت که برجسته ترین نظریه پرداز مسائل ملیت، قومیت و ملیت گرایی معاصر به شمار می رود، از پرکارترین پژوهشگران این عرصه نیز هست. گرچه در سال های دهه 1980م. نظریه پردازانی همچون ارنست گلنر، اریک هابسباوم و بندیکت اَندرسون با انتشار آثار خود به مهم ترین نظریه پردازان بحث های ملیت و ملیت گرایی تبدیل شدند و مکتب مشهور به نوگرایی را (که برخی از آن به عنوان ساختارگرایی و ابزارگرایی) نیز نام می برند، پایه گذاری کردند؛ اما با انتشار تدریجی مقالات و سپس کتاب های آنتونی دی اسمیت (که خود دانشجوی ارنست گلنر بود، اما بعدها به نقد اندیشه های استاد خود دست زد)، او به یکی از عمده ترین صاحب نظران آن عرصه تبدیل شد. کتاب مهم او یعنی نظریه های ناسیونالیسم که در سال های دهه 1970م. منتشر شد هنوز هم برجسته ترین اثر در این رابطه به شمار می رود. اهمیت دی اسمیت تنها به این دلیل نیست که برخلاف سایر نظریه پردازان حوزه ناسیونالیسم و قوم گرایی به یک اثر بسنده نکرده و هم چنان به انتشار آثار مهم در این رابطه مشغول است (و در واقع با به راه انداختن نشریه «ملت ها و ناسیونالیسم»، یکی از تخصصی ترین نشریات علمی پژوهشی را در این عرصه مدیریت می کند)، بلکه به این جهت است که پایه گذار مکتبی شد که نقاط قوت و ضعف سایر کلیت های عرصه مطالعات ملی را به بحث گذاشت و دیدگاه سومی را ارائه داد که بیش از سایر مکتب های معروف به کهن گرایی و نوگرایی، به تبیین پدیده پیچیده ملیت و ملیت گرایی و زیرشاخه پژوهشی آن، یعنی قومیت و قوم گرایی نزدیک است. این مکتب بر آن بود که نه دیدگاه کهن گرایان و ازلی گرایان را که می گویند ملیت و ملیت گرایی و یا اصولاً ملت پدیده ای ازلی و بسیار کهن است (همانند وان دن برگه و پیروان او) نمی توان به طور دربست پذیرفت و نه دیدگاه نوگرایانی چون اَندرسون، گلنر و هابسباوم و پیروان آنها که برآنند اصولاً پدیده های ملت و ملیت گرایی پدیده های کاملاً نوین و پیامد تحولات مدرن چون دولت های ملی و ایدئولوژی ملیت گرایی و یا مهم تر از آن نظام اقتصاد سرمایه داری می باشند. به نظر دی اسمیت نگاه دقیق جامعه شناسی تاریخی و داده های موجود مربوط به تاریخ و تمدن بشری هم دیدگاه های کهن گرایان و هم نوگرایان را به طور نسبی مورد تأیید قرار می دهد.

تغییرهای عمیق، ساختاری و چندبعدی که در پی فتح ایران رخ نمود، برخی از مهم ترین عنصرهای تشکیل دهندهٔ هویت ایرانی در عهد باستان را دگرگون کرد یا به نابودی کشاند. با از میان رفتن برخی از این عوامل مانند سرزمین /جغرافیا و دولت ایرانی و در پی آنها تغییر یکی از مهم ترین پایه های هویت ایرانی در عهد باستان یعنی دین، هویت ایرانی دچار بحران شد. ایرانیان را با توجه به پاسخی که به بحران پیش رو دادند می توان به سه دستهٔ ایران گرایان، اسلام گرایان و ایران ـ اسلام گرایان تقسیم کرد. این مقاله ضمن برشمردن مهم ترین ویژگی های اسلام گرایان، به بررسی نگرش هویتی ابوریحان بیرونی پرداخته و هویت اسلامی این دانشمند ایرانی را با توجه به آثارش نشان داده است.

«خرد» را می توان مهم ترین مفهوم مطرح شده در شاهنامه فردوسی دانست. این مفهوم هنگامی که در عرصه اداره کشور و اعمال حکمرانان قرار می گیرد رنگ و بوی سیاسی می یابد و می توان از آن به عنوان «خرد سیاسی» تعبیر کرد. لازمه پرداختن به خرد سیاسی و جوانب و کارکردهای آن آگاهی از مبانی و ساختارهای آن است. این مبانی قابل استخراج از متون کهن ایران باستان که شاهنامه فردوسی تا حد زیادی متاثر از آنها می باشد، عبارت است از : 1- زمان، 2- فضا مکان، 3- آفرینش، 4- بخت، 5- خیر و شر. مفاهیم یاد شده کلیت تفکر و اندیشه فردوسی و از جمله مهمترین آنها؛ خرد در مفهوم کلی و چند بعدی و سیال آن و خرد سیاسی را به معنای منش و شیوه اداره کشور شامل می شود.

هدف این پژوهش، بررسی ابعاد سیاسی و اجتماعی شعر پروین اعتصامی شاعر نامدار معاصر ایران است. پروین نه تنها در مقایسه با تمامی زنان شاعر معاصر ایران بلکه در مقایسه با بسیاری از شاعران مرد این دوران نیز، بیش از همه به طرح مسایل اجتماعی و سیاسی پرداخته است. یکی از ویژگی های عمده و غالب سیاسی ـ اجتماعی شعر پروین، برتری عدالت اجتماعی بر آزادی های سیاسی است. بااین همه، شعر پروین بازتاب دیدگاه های متضاد و متناقض او درباره مسایل و مشکلات اجتماعی و سیاسی نیز هست. نویسنده بر آن است که این تناقض از تاثیرات همزمان بستر اجتماعی و جریان های سیاسی اجتماعی عصر او از یک سو، و جلوه های فرهنگی میراث ادبی و به ویژه میراث عرفانی و صوفیانه ایران از سوی دیگر، ناشی می شود.

هدف این پژوهش، بررسی تاثیرات ایدئولوژی پان ترکیسم در آسیای مرکزی است. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، بار دیگر امید نظریه پردازان و استراتژیست های پان ترکیسم را که پس از جنگ دوم در رابطه با پیشبرد پروژه برپایی یک امپراطوری ترک زبان در مناطق جنوبی شوروی دچار سرخوردگی و نا امیدی شده بودند، زنده کرد. این پژوهش با توجه به آرمان های پان ترکی در سیاست خارجی ترکیه و تلاش های پانزده ساله اخیر سیاستمداران و نخبگان فکری این کشور برای پیشبرد پروژه پان ترکیسم و اتحاد جمهوری های آسیای مرکزی، پیامد این تلاش ها و تاثیرات آن در آسیای مرکزی در نهایت واکنش کشورهای منطقه را به آرمان های پان ترکی تجزیه و تحلیل می کند. فرضیه اساسی پژوهش آن است که برخلاف ایده های اولیه، پان ترکیسم در ابعاد سیاسی خود پیشرفت چندانی نکرده و این مساله ترکیه و سیاستمداران آن را دچار تردید کرده است. با این همه ترکیه در عرصه انتقادی و فرهنگی همچنان به پروژه امپراطوری سازی آینده امیدوار است.

این پژوهش جایگاه خاورمیانه در نظام بین الملل را پس از جنگ سرد مورد بررسی قرار می دهد. نویسنده ضمن تحلیل دیدگاه های گوناگون در باره خاورمیانه، به نظریه های مختلف در باره ما هیت نظام بین الملل پس از جنگ سرد می پردازد و جایگاه مناطق گوناگون جهان را در این نظام بررسی می کند. پیدایش یک سوپر بلوک صنعتی و موضع یکپارچه ان در برابر چالش های ضد نظام جهانی سرمایه داری، عمده ترین تحول در دوران پس از جنگ سرد می باشد. خاورمیانه با توجه به اهمیت استراتژیک خود، برای نظام جهانی از موقعیتی ویژه برخوردار است و هرگونه بحران و بی ثباتی در آن می تواند تاثیرات عمده بر ساختار نظام جهانی بگذارد.

در این مقاله جنبش مشروطه خواهی به عنوان نتیجه تلاش های اصلاح طلبان ا یرا نی در فرآیند تاریخ اصلاح طلبی در دوران قاجار مورد بررسی قرار گرفته است.پیروزی جنبش مشروطه خواهی نتیجه شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران، و به بار نشستن تلاش های اصلاح طلبانه ای در نظر گرفته شده است که از سالها قبل ازآن انجام گرفته بود. این پژوهش با توجه به ویژگی های این جنبش، بر فهم و آگاهی رهبران مشروطه از مؤلفه های تجددو نوسازی فرهنگی و اجتماعی تأکید می کند. از این منظر، مشروطه خواهان ادامه دهنده کوششهای اصلاح طلبانه ای بودند که دست کم از اوایل حکومت قاجاران شروع شده بود و جنبش مشروطه خواهی را در پیوستار تاریخی اصلاح طلبی ایرانیان قرار داده بود.

در پژوهش حاضر، کتابخانه های دبیرستانی شهر کرمانشاه بررسی شده است. ضرورت انجام این پژوهش به جهت کسب آگاهی و شناخت هرچه بیشتر نسبت به اوضاع و شرایط فیزیکی کتابخانه ها بوده، و هدفهای مورد نظر عبارتند از: کسب اطلاعات جامع و دقیق از شرایط فیزیکی، مجموعه، بودجه، خدمات، نیروی انسانی کتابخانه ها، کسب آگاهی و شناخت کمبودها و نقایص. روش برگزیده برای این پژوهش، بنا بر سازگاری آن با نوع و ماهیت تحقیق، روش پیمایشی است و برای کسب اطلاعات دقیق تر، کل جامعه آماری شامل 141 دبیرستان بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد نسبت تعداد کتابها به تعداد دانش آموزان در مدارس 97/4% است. همچنین، همین طور از 141 واحد آموزشی تحت پوشش، 124 دبیرستان کتابخانه دارد و اکثر آنها از داشتن ابتداییترین نیاز یک کتابخانه ـ شرایط فیزیکی ـ محرومند. به علاوه، فضای موجود کتابخانه های دبیرستانی متناسب با تعداد دانش آموزان نیست و با زیربنای تقریبی 3500 مترمربع، به طور متوسط هر کتابخانه 28/22 مترمربع را به خود اختصاص داده است

در مقطعی که نوسازی و بازسازی نواحی مختلف شهرهای کشور از جمله دغدغه‌های مسئولین و برنامه‌ریزان شهری است، ضرورت شناخت از چرایی، چگونگی و پیامدهای اجتماعی - فضایی مهاجرت‌های درون‌شهری برای دستیابی به قانونمندی‌های حاکم بر این حرکات، اصلی اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. این مهاجرت‌ها که غالباً به تغییر محل سکونت افراد، به‌طور اختیاری به سایر نواحی شهر صورت می‌گیرد، سبب نابسامانی‌های اجتماعی - فرهنگی و بی‌قوارگی فیزیکی - کالبدی و مآلاً کاهش حس همسایگی در مقطعی که مشارکت‌های مردمی ضرورت دارد، شده‌است. بافت قدیم تهرانپارس از منطقه‌ 8 شهرداری تهران دستخوش چنین نابسامانی‌هایی است. تحقیق حاضر با شناخت عوامل مؤثر در مهاجرت‌های درون‌شهری و پیامدهای اجتماعی - فضایی ناشی از آن با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته است. داده‌های تحقیق عمدتاً از طریق روش میدانی(مصاحبه، پرسشگری و پیمایش) جمع‌آوری شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که با شناخت چرایی و چگونگی و پیامدهای این نوع مهاجرت‌ها می‌توان به کاهش نابسامانی‌های اجتماعی - فضایی ناشی از این نوع حرکات در نواحی مختلف شهری کمک نمود

استدلال کلی این مقاله دو موضوع اساسی در باب ناسیونالیسم به عنوان داعیه‌ای هویتی را دربرمی‌گیرد، نخست آن‌که می‌کوشد با متمایز کردن دو نوع ناسیونالیسم کلاسیک و مدرن، پندار ناسیونالیسم به‌عنوان مولود مدرنیسم و روشنگری را رد کرده و حس ناسیونالیستی یا میهن‌دوستی را به طول تاریخ بشر تسری دهد و از طرفی دیگر ادعای ایدئولوژی بودن ناسیونالیسم را نپذیرفته و آن را به‌عنوان نظریه‌ی «اندیشه‌ و عمل» تنها بخشی از نظام ارزشی جوامع می‌داند که تجلی نهایی آن بسته به نوع چینش گزاره‌های هر نظام ارزشی می‌باشد. این نوع چینش ناسیونالیسم در کنار سایر ارزش ها باعث شده تا این نظریه دستمایه جهانگشایی و جنگهای جهانی گردد و رهبرانی مانند موسولینی و هیتلر نمایندگان آن به حساب آیند، در حالی که رهبرانی مانند ماندلا، سوکارنو و مصدق با این اندیشه پیام‌آور رهایی و استقلال گردیده‌اند. این مقاله درصدد آن است تا بیان کند علی‌رغم فرآیند جهانی‌شدن نه تنها اعتبار ناسیونالیسم و دولت - ملت ها از دست نرفته بلکه شواهد و قراین فراوانی بر اعتبار دایمی آنها حکایت می‌کند. با این اوصاف کوشیده‌ایم تا نوع نگاه به ناسیونالیسم و دولت -ملت را در بخشی از نظریه اجتماعی و فلسفی قرن 19 و 20 پی‌گیری نماییم.