حسین حاتمی نژاد

ساختار و سیمای شهرهای جهان در گذر زمان و در فرآیند جهانی سازی دچار تحولات شگرفی شده اند اما میزان تغییر و تحول در هر شهر به عوامل و مؤلفه های گوناگونی بستگی دارد. در این میان شهرهای ایرانی اسلامی و عربی اسلامی طی دهه های اخیر دچار نوعی دگردیسی گردیده اند. امواج مدرنیسم و بازتاب فیزیکی آن در شهرها و سپس جریانات پست مدرنیستی اثرات بسیار مهمی بر ساخت، بافت و فونکسیون این شهرها به جای گذارده است. به بیانی دیگر مشخصه های مکانی شهرها که برخاسته از مجموعه عوامل جغرافیایی و فرهنگی و تحول یافته در بستر تاریخ است دچار استحاله شده و اثرات نامیمونی بر روابط و مناسبات شهروندان به جای گذارده اند در نتیجه شهر بی هویت، انسان های بی هویت را در خود جای داده و به این ترتیب معنا و معنویت را از فضای کالبدی شهر به دورساخته است. این مقاله با رویکردی تطبیقی و به شیوه توصیفی تحلیلی در پی کشف رمز و راز هویت زدایی از شهرهای جهان اسلام است . شیوه جمع آوری اطلاعات عموماً به روش اسنادی (کتابخانه ای) است و تئوری هدایتگر آن مبتنی بر دیالکتیک فضایی و ماتریالیسم فرهنگی می باشد. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که فرآیند جهانی سازی اثرات شگرفی بر کلیه شهرهای جهان برجای می گذارد اما تحولات فیزیکی (کالبدی ) و سیمای شهرها و همچنین روابط و مناسبات اجتماعی و اقتصادی در شهرهای ایرانی- اسلامی و عربی-اسلامی به یک میزان نبوده و زمینه های جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی و سیاسی نقش بسیار مهمی در ین ناهمگونی داشته است.

طرح های شهری باید علاوه بر تأکید بر بعد عملکردی، همسو با حس زیبایی شناسی و عشق به طبیعت باشند تا رضایت شهروندان را فراهم آورند. از سویی، رضایت هر جامعه به این بستگی دارد که تمام اعضای آن جامعه احساس کنند در آن مشارکت و سهم دارند و از جریان عادی جامعه کنار گذاشته نشده اند. مشارکت شهروندان در اداره امور شهر از پیش نیازهای اساسی برای موفقیت برنامه ها و به ثمر رسیدن تلاش های مدیریت شهری است. با توجه به اهمیت دو مقوله مشارکت شهروندی و زیباسازی شهری، این پژوهش به بررسی میزان مشارکت شهروندان در زیباسازی شهری اختصاص دارد و رابطه مشارکت با عوامل مؤثر بر آن را به منظور بهبود منظر شهری تجزیه و تحلیل می کند. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و جمع آوری اطلاعات با استفاده از پرسش نامه انجام گرفت. جامعه آماری تحت مطالعه در فرایند پرسشگری شامل شهروندان منطقه 6 تهران بود و با توجه به جمعیت منطقه 6 تهران (225290 نفر)، بر اساس روش کوکران 384 پرسش نامه مورد نیاز بود که تهیه و توسط شهروندان تکمیل گردید. داده های حاصل از پرسش نامه در نرم افزار SPSS و با استفاده از آزمون های t-test, crosstabs, chi square و Spearman، تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان داد که مشارکت شهروندی در وضعیت نامطلوب قرار دارد. طبق نتایج، میان متغیرهای سواد، جنس، اشتغال، تأهل، آگاهی و وظایف با میزان مشارکت رابطه معنادار وجود دارد، ولی رابطه معناداری بین سن و مشارکت دیده نمی شود. با توجه به نتایج تحقیق نیاز است توجه اساسی به مسائل زیرساختی مثل ویژگی های جمعیتی و مفاهیم نرم مثل فرهنگ سازی و آگاهی شهروندی مبذول شود.

شهرها کانون اصلی رویدادها، کنش ها، واکنش ها و انواع تعاملات و مناسبات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدی اند و از سوی دیگر به عنوان یک پدیده مدرن معرف جایگاه و نقش ملت ها در روند توسعه تعاملات و مناسبات مذکور محسوب می شوند؛ بدین معنی که شکل گیری شهر و توسعه شهرنشینی ضمن اینکه متأثر از نتایج تصمیم گیری های عمدتاً سیاسی است، خود نیز پیامدهای فوق العاده ای در فرهنگ سیاسی و سیاست ملی، منطقه ای و حتی جهانی دارد. لذا هدف این پژوهش بررسی و تبیین نقش رشد شهر و شهرنشینی در توسعه فرهنگ سیاسی است. در این راستا برای استخراج مؤلفه، شاخص و متغیرهای شهرنشینی و فرهنگ سیاسی و همچنین سنجش ارتباط و آثار مستقیم و غیرمستقیم آنها از روش شناسی آمیخته بهره گرفته شده است. فرایند کلی پژوهش نیز به دو بخش تدوین و ترسیم مدل تأثیر شهرنشینی بر توسعه فرهنگ سیاسی و سنجش و آزمون میزان تأثیرگذاری شهرنشینی بر توسعه فرهنگ سیاسی تقسیم می گردد. در گام اول پژوهش، برای ترسیم اولیه مدل از روش دلفی سیاستی و در گام دوم نیز از پرسش نامه بهره گرفته شده است. به منظور سنجش روابط بین مؤلفه های پژوهش از آزمون ناپارمتریک اسپیرمن و برای برآورد آثار مستقیم و غیرمستقیم مؤلفه ها بر توسعه سیاسی از روش تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شهرنشینی و فرایند آن یکی از مؤلفه های زیربنایی توسعه فرهنگ سیاسی به طور اخص و توسعه سیاسی به طور اعم است. همچنین مؤلفه های مشارکت سیاسی، آگاهی سیاسی، آزادی بیان و اندیشه و دموکراسی، نهاد سازی و تضعیف بنیان های عشیره ای، قومی و جنسیتی هر یک تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر توسعه فرهنگ سیاسی داشته اند. نیز متغیرهای بسیج اجتماعی و شکل گیری فضاهای عمومی و مجازی تأثیر غیرمستقیم بر توسعه فرهنگ سیاسی داشته اند. از بین متغیرهای شهرنشینی، تضعیف بنیان های قومی و عشیره ای با میزان ارتباط کل ۸۵۳/۱ بیشترین و بسیج اجتماعی با ۶۵۴/۰ کمترین تأثیر را بر توسعه فرهنگ سیاسی داشته است. از سوی دیگر، متغیر آزادی بیان و اندیشه به عنوان یکی از متغیرهای مؤلفه های توسعه فرهنگ سیاسی، با ۱۳۹/۱ بیشترین و دموکراسی با ۸۷۹/۰ کمترین تأثیر را بر توسعه فرهنگ سیاسی داشته است.

امروزه مقوله سلامت زیست و زندگی سالم شهری، با توجه به رشد روزافزون جمعیت، شهرنشینی، مهاجرت، فقر و حاشیه نشینی که به روند غالب جهان, به ویژه درکشورهای جهان سوم تبدیل شده، از اساسی ترین مسائل مطرح در مباحث جغرافیای پزشکی، کیفیت زندگی و توسعه پایدار می باشد. ازاین رو مقاله حاضر با هدف بررسی یکی از مهم ترین محلات حاشیه نشین شهر قم (شادقلی خان)، به شناخت مشکلات موجود ساکنان از بُعد مسائل مرتبط با سلامت زیست (مواردی چون وضعیت نامناسب همجواری کاربری ها، تحصیلات، وضعیت اقتصادی و شغل افراد که رابطه تنگاتنگی با سلامت زیست ساکنان دارد) می پردازد. روش مطالعه در مقاله حاضر، بر مطالعات تحلیلی-توصیفی استوار بوده و تعداد380پرسشنامه نیز بر اساس مدل کوکران در میان ساکنان توزیع شد، طوری که نظرات سرپرست خانوارهای محله از طریق پرسشنامه به دست آمد و مشاهدات میدانی نیز از محورهای اصلی پژوهش بوده است. در ادامه جهت تحلیل پرسش نامه از نرم افزار SPSS و آزمون هایی چون Chi-Square Mann-Whitney, آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA) آزمون توکی (Tukey LSD)، آزمون تساوی واریانس و آزمون F استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که به علت ضعف مفرط اجتماعی، فرهنگی و به ویژه اقتصادی ساکنان محله شادقلی خان و نیز وجود عوامل تهدیدزای درونی-بیرونی در محل، ساکنان مورد مطالعه، دسترسی مناسبی به شاخص های سلامت ندارند و به تبع از سلامت زیست مناسبی نیز برخوردار نمی باشند.

بافت های قدیمی شهرها به عنوان ارزشمندترین بافت های شهری هستند که ارزشهای فرهنگی اصیل زیادی برای شهرها دارند. اکثر بافت های قدیمی در طول زمان با فرسودگی مواجه شده و شادابی و سلامت خود را از دست می دهند. یکی از مهمترین مسائلی که در چند دهه اخیر مورد توجه مسؤولان و اندیشمندان مسائل شهری و بخصوص بافت های فرسوده شهری قرار گرفته است موضوع استفاده از ظرفیت های سرمایه اجتماعی بمنظور تسهیل در روند بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری است. سطح اعتماد، مشارکت، انسجام اجتماعی و سایر مؤلفه های سرمایه اجتماعی افراد ساکن در بافت های فرسوده از مهمترین ظرفیت ها بمنظور بهبود وضعیت این بافت های شهری می باشند. از این رو در این تحقیق به بررسی میزان تأثیر مؤلفه ی سرمایه اجتماعی و تأثیر میزان هر یک از شاخص های آن در مشارکت ساکنان بافت های فرسوده منطقه 9 شهرداری تهران پرداخته می شود. روش تحقیق این مقاله توصیفی – تحلیلی بوده و به منظور بررسی سطح سرمایه اجتماعی افراد و همچنین میزان تمایل آنها به مشارکت در بافت های فرسوده از ابزار پرسشنامه بهره گرفته شده است. همچنین به منظور آزمون فرضیات تحقیق از نرم افزار SPSS و تحلیل-های آماری پیرسون، آزمون تفاوت میانگین T، تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج آزمون نشان دهنده این است که مؤلفه های سرمایه اجتماعی نقش زیادی در تبیین میزان مشارکت ساکنان بافت فرسوده در بهسازی و نوسازی دارد و با تاکید بیشتر بر ظرفیت سرمایه اجتماعی ساکنان این بافت ها می توان از این عامل در جهت تسریع در روند نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری استفاده نمود.

مقاله حاضر با توجه به اهمیت موضوع و با هدف بررسی اینکه چه عوامل منجر به جرم خیزی و ایجاد زمینه-های ارتکاب به جرم در محله شادقلی خان به عنوان یکی از مهمترین محلات حاشیه نشین شهر قم می شود، به بررسی وضعیت جرم خیزی و زمینه های ارتکاب بدان در این محله، به عنوان محدوده مورد مطالعه، می پردزاد. روش تحقیق در پژوهش حاضر بر دو محور مطالعات میدانی(مصاحبه و مشاهدات میدانی) و کتابخانه ای استوار بوده است. در این رابطه، طی مدت10ماه، تعداد380 نفر(حجم جامعه آماری) از مجرمین دستگیر شده در پاسگاه شیخ آباد، در زمینه موضوع تحقیق مورد پرسش و مصاحبه قرار گرفتند. در این زمینه، جهت سنجش اعتبار پرسش نامه، با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، اعتبار آن برآورد گردید(9054/0=a) که در سطح آلفای 01/0 معنادار می باشد. همچنین جهت تحلیل پرسش نامه از نرم افزار SPSSوآزمون های چون تحلیل واریانس تک راهه (ANOVA) ،آزمون توکی، آزمون کای اسکوئر (Chi-Square)، ضرایب همبستگی فی و ضریب کرامر استفاده شد. براین اساس، نتیجه تحقیق حاضر نشان می دهد که به علت مسائلی نظیر وجود مشکلات خانوادگی ، دوستان ناباب، قدرت نمایی، بیکاری و روزمرگی، کمبود مهر و عاطفه خانوادگی و ... که بسیاری از آنها ریشه در مسائل فرهنگی- اقتصادی خانوار دارد، زمینه های ارتکاب و گرایش به جرائمی چون سرقت، درگیری و نزاع دسته جمعی، توزیع و پخش مواد مخدر، کلاهبرداری رفتارهای ضد عفت و اخلاق عمومی و ... در محله بالاست که در این تحقیق، رابطه موارد مذکور در محدوده مورد مطالعه شهر قم به اثبات رسیده است .

این مقاله به بررسی جای پای اکولوژیکی شهر کرمانشاه، می پردازد و تلاش می کند به این پرسش پاسخ دهد: آیا فضای بوم شناسی شهر کرمانشاه توان حمایت و برآوردن نیازهای اساسی جمعیّت شهر را دارد؟ این پژوهش با روش توصیفی انجام گرفته و جامعه ی آماری آن تمام خانوارهای شهری کرمانشاه بوده که آمار مربوط به میزان مصرف آنها از دو روش مراجع رسمی و پرسش نامه ی پژوهشگر ساخته، متشکّل از 14 گویه جمع آوری شده است. حجم نمونه 322 خانوار بوده است.یافته های این پژوهش نشان می دهد که جای پای اکولوژیکی شهر کرمانشاه در گروه های مصرفی موادّ غذایی، حمل ونقل، گرمایش گازهای طبیعی، آب، برق و زمین مورد نیاز برای دفع موادّ زائد 82/1 هکتار بوده است، که مقایسه ی آن با فضاهای پشتیبان آن، مانند شهرستان و استان، بیانگر این است که شهر کرمانشاه برای برآوردن نیازهای زیستی و پایداری خویش متّکی به منطقه ای فراتر از استان کرمانشاه است. نگاهی به میزان مواد مصرفی شهر کرمانشاه، نشان می دهد که سهم موادّ غذایی با 22/1 هکتار، بیشترین سهم را در بین سایر مواد دارد. کمترین میزان مربوط به زمین مورد نیاز برای دفع زباله 06/0متر مربّع به ازای هر نفربوده است. از آنجایی که ظرفیت زیستی ایران 8/0هکتار است، جای پای اکولوژیکی 82/1 هکتاری شهر کرمانشاه بدان معناست که 275/2 برابر بیش از سهم خود، از ظرفیت زیستی قابل تحمّل کشور را به خود اختصاص داده است. به گفته ی دیگر با ادامه ی روند کنونی مصرف، شهر کرمانشاه برای تأمین غذا، انرژی و زمین مورد نیاز برای جذب دی اکسیدکربن، به فضایی حدود 180 برابر مساحت کنونی خود نیازمند است.

هدف از این مقاله، بررسی اثرات فرهنگ و سنت دینی در مدیریت فعلی شهرها است. روش تحقیق، بررسی نظریه ها و سپس آزمون فرضیه و تبیین روابط بین پدیده ها و افزودن به مجموعه دانش موجود در زمینه خاص عناصر مدیریت فضای شهر اسلامی است که با توصیف اسنادی و تحلیل پیمایشی در جهت رد یا قبول فرضیه با کمک روش پیمایشی و توصیفی و تحلیل علّی فرضیه ها در بوته آزمایش قرار می گیرد (علّی یا پس رویدادی). یافته ها حاکی از آن است که مدیریت شهری بخش مرکزی تهران با الگوهای ایرانی اسلامی بر جای مانده از گذشته برای حفظ و احیای این عناصر مطابقت دارد.

گردشگری شهری به عنوان یکی از عوامل مهم توسعه ی اقتصادی و فرهنگی شهرها محسوب می شود. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به عنوان یکی از معتبرترین نمایشگاه های فرهنگی در تقویم نمایشگاه های جهان ثبت شده است. بر این اساس، هدف این تحقیق شناخت اثرات اقتصادی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران است. روش تحقیق این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی - تحلیلی می باشد و داده های مورد نیاز آن از طریق پرسش نامه و به صورت میدانی جمع آوری و با استفاده از مدل ضریب تکاثری (LQ) مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. براساس یافته ها، می توان گفت نمایشگاه کتاب     به عنوان یک فرصت گردشگری، نقش مهمی درجذب گردشگر، توسعه ی گردشگری و اقتصاد شهر دارد. از مهم ترین تأثیرات اقتصادی این رویداد فرهنگی، اشتغالزایی و درآمدزایی برای شهروندان شاغل در بخش خدمات می باشد. ضریب تکاثری در قالب داده های این پژوهش در بخش هتل و اقامت حدود 81/1 و در حالتی دیگر 875/0 می باشد. همچنین، حداکثر ضریب تکاثری کلیه بخش ها 66/1 و حداقل آن 875/0 محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ضریب تکاثری گردشگری در تهران تقریباً نزدیک به سطحی از ضریب تکاثری است که دیگر شهر ها و کشور های توریستی جهان دارند و یا حداقل در سطح متوسط جهانی قرار دارد. به طور کلی می توان گفت نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نقش یک فرصت گردشگری شهری را ایفا می کند و تأثیراتی را در حوزه ی اشتغال، درآمد، ارزآوری، پویایی جریان های مولد اقتصادی، سرمایه گذاری و فعال کردن جریان های مولد اقتصادی و تقویت فرهنگ اعمال می کند.

امروزه وندالیسم به معنای تخریب اموال عمومی در سطح شهر به عنوان پدیده جهانی و بخصوص در نواحی شهری بسیاری از جوامع اعم از مدرن و درحال توسعه شایع است که از ابعاد مختلفی می توان بدان پرداخت. مطالعات انجام شده نیز نشاندهنده ی اهمیت یافتن این مسأله در جامعه شهری ایران می باشد که با وجود خسارات و زیان های ناشی از وندالیسم در فضاهای عمومی شهری کشور، آمار و اطلاعات کافی در این زمینه خصوصاً دامنه، ابعاد، گستره، علل و انگیزه موضوعات تحت تخریب در اثر وندالیسم در دسترس نیست، براساس بررسی های انجام گرفته فضاهای عمومی شهر رباط کریم نیز با چنین مسائل و مشکلاتی روبرو هستند که ضرورت توجه به این موضوع و بررسی آن را حائز اهمیت ساخته است؛ بنابراین هدف ما در این پژوهش بررسی مفهومی وندالیسم و علل ظهور آن در فضاهای عمومی شهری و تطبیق آن با شهر رباط کریم و ارائه ی راهکارهایی در جهت کاهش این معضل و ایجاد تعادل در فضاهای عمومی شهر مورد مطالعه می باشد. پژوهش حاضر کاربردی و روش تحقیق در این پژوهش اسنادی- پیمایشی با استفاده از ابزار پرسشنامه می باشد که جامعه آماری تحقیق کلیه ساکنان شهر رباط کریم بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس مسکن 1385، 86871 نفر می باشد که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 321 نفر محاسبه شده است و برای تعیین روایی و پایایی تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است که 0.7به دست آمده است که عددی مطلوب و در حد متوسط است و نشانگر دقت لازم در احراز پایایی سازه در پرسشنامه و گویه های طراحی شده است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از اثبات فرضیات مورد نظر است که می توان گفت عدم کنترل و نظارت اجتماعی، ناهماهنگی بصری واحساس ناکامی و اجحاف از علل گرایش به وندالیسم در فضاهای عمومی شهری می باشند؛ بنابراین تغییر و دستکاری مداوم محیط و ارزیابی آثار آن، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چرا که روابط محیط و رفتار پویاست و فرایندی با دروندادها و بروندادهای ثابت و راکد نیست.

شهرها پس از انقلاب صنعتی به سرعت توسعه یافتند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری با خود به همراه داشت. عمده ی آثار این پیامدها بر محیط زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامع وارد شده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعه ی پایدار از سوی سازمان ملل متّحد مطرح شد و در دستور کار دولت ها و برنام هریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسع ه ی پایدار این است که انسان ها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند . از آن زمان، روش های مختلفی برای انداز هگیری توسعه ی پایدار جوامع ابداع شد . روش جای پای اکولوژیک یکی از این روش ها است. امروزه از این روش، به عنوان شاخص سنجش پایداری در دنیا استفاده م یشود. بر اساس این روش، توسعه ی یک منطقه زمانی ""ناپایدار "" قلمداد می شود که میزان جای پای اکولوژیک از ظرفیت زیستی منطقه بالاتر باشد . روش جای پای اکولوژیک تاکنون برای سنجش پایداری شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن، سانتیاگو، لیورپول مورد استفاده قرار گرفته است. در این پژوهش با استفاده از روش جای پای اکولوژیک ، به بررسی پایداری شهرستان رشت پرداخته ایم. بر اساس محاسبات، جای پای اکولوژیک مصرف 0/ 1 هکتار ب هازای هر نفر برآورد شد. همچنین، ظرفیت زیستی 414 / در شهرستان رشت، 979 هکتار به ازای هر نفر محاسبه شد. با مقایسه ظرفیت زیستی و جای پای اکولوژیک می توانیم مشاهده کنیم که شهرستان رشت از کسری اکولوژیک رنج می برد . همچنین تحلیل نتایج به دست آمده نشان م یدهد که شهرستان رشت از دیدگاه اکولوژیک ناپایدار است. درنهایت ، شاخص جای پای اکولوژیک محاسبه شده در رشت با مقدار این شاخص در ایران و آسیا و دنیا مقایسه می شود.

مفهوم شهروندی یکی از دیرپاترین مفاهیم سیاسی، اجتماعی، حقوقی و شهری است که متفکران، در حوزه های مختلف و از یونان باستان تا به امروز به آن توجه داشته اند. کسب مهارت های شهروندی، یا به عبارت دیگر تبدیل شدن به یک شهروند مؤثر و کارامد، مستلزم آگاهی از حقوق و تکالیف شهروندی است. آگاهی از حقوق شهروندی از جنبه های مهم روابط انسانی و اجتماعی و عامل بسیار اساسی برای تداوم زندگی جمعی در دنیای پر مخاطره مدرن است. آگاهی شهروندی باعث می شود فرد تکالیف و حقوق خود را بشناسد. این شناخت از یک سو عاملی است تا شهروندان تکالیفشان را به به نحو احسن انجام دهد و از سوی دیگر باعث رسیدن آنها به حقوقی می شود که جامعه برای آن در نظر گرفته است. با توجه به اهمیت زیبایی و زیباسازی در کلانشهرها از یک سو و اهمیت آگاهی از حقوق شهروندی در تحقق این مهم از سوی دیگر، در این پژوهش ابتدا، میزان و عوامل مؤثر بر آگاهی از حقوق شهروندی در زمینه زیباسازی شهری در منطقه 6 کلانشهر تهران بررسی می شود، سپس، رابطه میان آگاهی شهروندی و پاسخگویی و عملکرد سازمان زیباسازی مورد تحلیل قرار می گیرند. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده، جمع آوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه انجام شده است و داده های حاصل از پرسشنامه در نرم افزار SPSS و با استفاده از  آزمون های t-test, crosstabs, chi square و Spearman، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان داد که میزان آگاهی شهروندی در وضعیت متوسط به بالا قرار دارد. طبق نتایج میان متغیر آگاهی شهروندی  با متغیرهای: تکالیف شهروندی، پاسخگویی سازمان، تحصیلات، جنس و شغل رابطه معنادار وجود دارد و میان متغیر آگاهی با متغیرهای تأهل و سن رابطه معناداری وجود ندارد.

اولویت بندی استراتژی های مؤثر به لحاظ میزان اثر بخشی مفروض در زمان، تحلیل موقعیت و انتخاب استراتژی بهینه، مسیر روشن تر و ساده تری را برای اجرای پیشنهادات و انجام اقدامات مؤثر فراهم می سازد. از این رو در تحقیق حاضر برای ساماندهی بافت فرسوده قیطریه از ماتریس برنامه ریزی راهبردهای کمی استفاده شد. بافت فرسوده قیطریه در شمال تهران واقع شده، اما به لحاظ برخی شاخص های اجتماعی ـ اقتصادی و کالبدی دارای شاخص های پایین بوده و عدم توازن فضایی میان این بافت و بافت حوزه فراگیر آن مشهود است. هدف از این پژوهش تدوین راهبردهایی با اولویت زمانی جهت تسریع در ساماندهی این بافت است. برای این منظور گردآوری داده ها به روش کتابخانه ای و پیمایشی و مصاحبه با کارشناسان و نخبگان شهری و تهیه پرسشنامه در قالب روش دلفی صورت گرفته است. سپس نظرات گروه دلفی در ماتریس عوامل درونی و بیرونی و همچنین ماتریس برنامه ریزی راهبردهای کمی به کار گرفته شد. یافته های تحقیق نشان داد که راهبردهای ارتقای کیفیت زندگی، مشارکت مدنی، ایجاد فضاهای فراغتی و عمومی، به کار گیری فن آوری و روش های نوین، سیمای بصری و پیاده راه ها و برنامه های کنترلی کاهش آسیب های اجتماعی حاصل از فرآیند برنامه ریزی راهبردی کمی، که نتایج این برنامه ریزی بر مبنای کیفیت اطلاعات در مرحله ورودی و مقایسه ای برنامه ریزی راهبردی شکل گرفته است، به عنوان اولویت دارترین راهبردها جهت ساماندهی بافت فرسوده محله قیطریه مشخص شدند.

هدف اصلی این مقاله شناسایی نابرابری های ناشی از مدرنیزاسیون و پهنه بندی شهر تهران از نظر شاخص های اجتماعی و جمعیتی است تا میزان دستیابی به اهداف و اصول مدرنیته در مناطق شهر مشخص شده و مناطق سنتی از مناطق مدرن تفکیک گردند. مطالعه از نظر هدف کاربردی و به لحاظ روش توصیفی – تحلیلی است. برای این منظور با استفاده از داده های ثانویه، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن و طرح های توسعه و عمران شهری، شاخص های اجتماعی قابل دستیابی از این داده ها استخراج و با تکنیک تاپسیس پردازش گردیده؛ سپس در محیط نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی به صورت فضایی نمایش داده شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که سه پهنه مدرن، در حال گذار و سنتی در تهران قابل تعریف و شناسایی است. پهنه مدرن در شمال و غرب تهران و پهنه در حال گذار در مرکز و شرق و پهنه سنتی تر در جنوب تهران قرار گرفته است. پهنه بندی انجام شده گویای تفاوت در انطباق پذیری مناطق با اصول مدرنیته است. بدین معنی که مدرنیزاسیون اجتماعی در برخورد با سنت های فعال و پویای مناطق مختلف شهر، با سرعت و شتاب متفاوتی پیشرفت کرده است. مدرنیزاسیون اجتماعی در تعامل و تقابل با سنت در جنوب دچار چالش بیشتری شده است. اما این چالش به معنی توقف فرایند مدرنیزاسیون نبوده است. جامعه سنتی در پی درونی کردن شاخص های مدرنیته بوده و در این فرایند راه و روش خاصی را برای مدرن شدن تعریف کرده است. در مناطق میانی چانه زنی سنت و مدرنیته شکل گرفته و دگردیسی سنت به مدرنیته را تجربه می کنند. در این روش مدرنیزاسیون، هیچ یک از مناطق شهر تهران نمی توان سنت یا مدرنیته خالص مشاهد کرد.

برنامه ریزی بافت فرسوده شهرها به مفهوم تجدید حیات یا بازسازی هسته مرکزی شهر است، که اغلب دارای بافتی متراکم، خیابان ها و کوچه های پر پیچ و خم و باریک هستند. بافت های تاریخی و قدیمی شهرهای کشور که در اغلب موارد هسته ی اولیه و اصلی آن شهرها را تشکیل می دهد، از یک طرف جزو میراث فرهنگی و تاریخی آن شهرها محسوب شده و حفظ و بهسازی کالبدی و توانمند سازی عملکردی آن ها اجتناب ناپذیر می باشد و از طرف دیگر اغلب این بافت ها با گذشت زمان و عدم توجه و نگه داری مناسب، دچار فرسودگی و اضمحلال کالبدی و عملکردی می گردند. شناسایی وضعیت کالبدی و عملکردی این بافت ها به منظور برنامه ریزی و مدیریت حفظ و نگه داری آنها از اقدامات اولیه و مهمی است که باید صورت پذیرد. بافت فرسوده شهر طرقبه دارای مساحت حدود 20 هکتار می باشد که در این تحقیق از لحاظ شاخص های کالبدی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. برای انجام این تحقیق، اطلاعات مورد نیاز به صورت کتابخانه ای و میدانی جمع آوری گردیده و با استفاده از روش های کمی، تحلیلی و توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و نتایج حاصل نیز به صورت نقشه هایی ارائه گردیده است. نتایج حاصل از انجام این تحقیق نشان می دهد که اولاً وضعیت کالبدی محلات مختلف این محدوده متفاوت بوده، ثانیاً هر کدام از محلات از لحاظ هر یک از شاخص ها نیز وضعیت متفاوتی دارند و ثالثاً به طور کلی و با توجه به کلیه مشخصه های فیزیکی فوق الذکر، هیچ کدام از محلات بافت فرسوده این شهر وضعیت کالبدی مطلوبی ندارند.  

امروزه مقوله سلامت زیست شهری در پرتو دسترسی به تغذیه سالم و امنیت غذایی با توجه به رشد روزافزون جمعیت، شهرنشینی، مهاجرت، فقر و حاشیه نشینی که به روند غالب جهان، به ویژه درکشورهای توسعه نیافته تبدیل شده، از اساسی ترین مسائل مطرح در مباحث جغرافیای پزشکی و توسعه پایدار می باشد. از این رو مقاله حاضر با هدف بررسی امنیت غذایی و سلامت تغذیه(مصرف گوشت، شیر، میوه و سبزیجات، به عنوان مهم ترین گروه های غذایی مؤثر بر سلامت افراد)که مسائل مطرح در زمینه بررسی سلامت زیست افراد است و با تدوین فرضیه به نظر می رسد حاشیه نشینان شادقلی خان از تنوع غذایی و سلامت تغذیه مناسبی برخوردار نمی باشند. به مطالعه موارد مذکور در  یکی از مهم ترین محلات حاشیه نشین شهرقم(شادقلی خان) می پردازد. روش مطالعه در مقاله حاضر، بر مطالعات میدانی و تحلیلی-توصیفی استوار بوده و تعداد380 پرسشنامه نیز بر اساس مدل کوکران درمیان ساکنین توزیع شد، طوری که نظرات سرپرست خانوارهای محل ه از طریق پرسشنامه به دست آمده است. در ادامه جهت تحلیل پرسش نامه از نرم افزار SPSS و آزمون هایی چون آزمون Chi-Square,Mann-Whitne استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان می دهدکه به علت ضعف مفرط اجتماعی، فرهنگی، بویژه اقتصادی، ساکنین محله مورد مطالعه، دسترسی مناسبی به امنیت غذایی و سلامت تغذیه ندارند که این عوامل منجر به اُفت سلامت زیست اهالی ساکن در محل شده است.

شهر پدیدهای زنده و پویا در بستر زمان است که جسم آن، کالبد شهر و روح آن، شهروندان و تعاملات اجتماعی آن ها می باشد. همین کنش های اجتماعی در بستر شهر باعث سرزندگی، حس تعلق به مکان و هویت می گردد و یکی از با اهمیت ترین بسترهای حیات شهری، مسیرهای پیاده محلات شهری هستند. در پژوهش حاضر هدف تحقیق شناخت پتانسیل ها و محدودیت های کیفیت پیاده روی محله چهنو منطقه 6 مشهد و ارائه راهکارها و سیاست هایی جهت حل محدودیت ها و تقویت فرصت های پیاده روی این محله با تأکید بر الگوی تحلیلیSWOT می باشد. ماهیت این تحقیق کاربردی و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است که برای گردآوری اطلاعات از روش میدانی و اسنادی استفاده شده است. در این تحقیق دو نوع پرسش نامه جهت کارشناسان و ساکنان محله تهیه گردید که تعداد پرسش نامه کارشناسان 30 عدد و حجم نمونه مورد مطالعه با توجه به فرمول کوکران و حجم جامعه آماری (10378 نفر جمعیت ساکن محله چهنو در سال 1385) برابر 260 پرسش نامه محاسبه شده است. الگوی تحلیلی SWOT  نشان می دهد که کیفیت پیاده روی محله چهنو، دارای 11 نقطه قوت و 9 نقطه ضعف، 9 فرصت و 7 تهدید می باشد. همچنین تصمیمات راهبردی در این زمینه بایستی در جهت بهبود وضعیت موجود محله اتخاذ شود و در پایان پژوهش، راهبردهای به دست آمده اولویت بندی شده و پیشنهاد گردیده است.