پژوهشنامه تاریخ سیاست و رسانه

جمهوری اسلامی در ذیل سیاست خارجی و دیپلماسی چندوجهی خود، علیرغم وجه اشتراکاتی که با بسیاری از کشورها ازجمله کشورهای پیرامونی و هم چنین کشورهای دارای شریعت اسلام داشته، تاکنون آن-چنان که باید و شاید نتوانسته است از منظر دیپلماسی عمومی-فرهنگی در این کشورها و در مرحله ی بعدی، کشورهای مستعد برای پذیرش مؤلفه های علمی و فرهنگی با منشاء سرزمینی ایران، موفق عمل نماید. لذا به نظر می رسد «دیپلماسی عمومی» و تقویت بنیه ی تعاملات «علمی» و «فرهنگی» در قالب مباحث علمی و اندیشکده ای تا اندازه ی زیادی می تواند در برطرف نمودن این ضعف مؤثر واقع شود. هم چنین است که در دنیای پر تلاطم امروزی و در مواجهه با تحولات گسترده در سطوح ملی و بین المللی، و در عرصه های مختلف به ویژه میدان متلاطم و پر مخاطره سیاست، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد، مدیران و سیاست گذاران با چالشی اساسی و انکارناپذیر در فرایند تصمیم گیری بهینه، کارا و مؤثر روبرو هستند و این در شرایطی است که عموم نخبگان و متخصصان، به ویژه در اندیشکده ها، ازطریق تصمیم سازی در عرصه ی عمومی، بر تصمیم-سازی رسمی و حکومتی تأثیر می گذارند و بر همین اساس در خصوص موضوع مقاله، به تبیین و بازتعریف دیپلماسی علمی-فرهنگی و ارائه راهبردهای عملیاتی در دو سطح ملی و فراملی خواهیم پرداخت. امّا در ابتدای امر، به نظر می رسد باید داشته ها و ابزارهای دراختیار و بستر موجود برای اجرا و تحقق راهبردها و اقدامات پیشنهادی در طرح توسعه عملکری اندیشکده ها در حوزه دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فرهنگی در داخل و خارج از مرزهای ایرانِ فرهنگی بازخوانی و مرور شود.

مطابق با قرآن و روایات علم جایگاه رفیعی دارد به گونه ای که علم به عنوان «سلطان» معرفی شده که می تواند حکمرانی کند در این میان حاکمیت علم به قدری مهم است که امروزه تمامی کشورهای دنیا به این مهم ارج گذاشته و در برنامه ها، مدیریت ها و آینده پژوهی از حاکمیت علم بهره برده اند که می توان از طریق شایسته سالای به این مهم دست یافت. سئوال مقاله این است که حاکمیت علم و شایسته سالاری چگونه می تواند در افق 1414 به منصه ظهور برسد و این دو متغیر چگونه می توانند بهم مرتبط باشند؟ چنین به نظر می رسد که در افق 1414 می بایست به حاکمیت علم و شایسته سالاری اعتقاد در نظر و عمل داشت، به این صورت که با تحقق مردم سالاری واقعی و مشارکت حداکثری می توان از ظرفیت های بالایی که شایسته سالاری و حاکمیت علم دارند به آینده و رسیدن به اهداف و برنامه ها مدیریت و برنامه ریزی کرد. یافته ها حاکی از آن است که بدون اتکا به دانش روز و نظریه های علمی، حرکت در مسیر پیشرفت و توسعه، عملاً ناممکن یا حداقل ناقص و ناکارآمد خواهد بود و برای تحقق چشم انداز 1414، لازم است علم و دانش به مثابه یک فرهنگ در سطوح مختلف جامعه نهادینه شده شود و زیرساخت ها هموار شود. مقاله از دو نظریه «عوامل شکل دهنده آینده» و «حاکمیت علم و شایسته سالاری» بهره برده است که بخش نظری، غالب بر بحث روشی است. گردآوری داده ها از طریق منابع کتابخانه ای و اینترنتی است.

مردم سالاری دینی از شاخص های مهم حکومت در اسلام است. حکومت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام به عنوان نمونه های تاریخی مردم سالاری دینی محسوب می شوند که از جمله مؤلفه های مردم سالاری در حکومت ایشان می توان به بیعت به عنوان مهم ترین نماد مردم سالاری دینی و شاخص های دیگری چون عدالت، امنیت، آزادی بیان و ... اشاره کرد. در دوران معاصر و هم زمان با شکل گیری انقلاب مشروطه در ایران، برخی از صاحب نظران سعی در ارائه الگوی مردم سالاری دینی داشتند که خط سیر این نظریه پردازی، مردم سالاری دینی را در سطح تقنین تعریف نمود و در نهایت با شکل گیری انقلاب اسلامی این نظریه به-صورت نظامند در ذیل نام جمهوری اسلامی عینیت یافت. در این پژوهش سعی بر آن است ضمن بررسی سیر تاریخی مردم سالاری در اسلام به این سئوال پاسخ دهیم که شاخص های مردم سالاری دینی در فرهنگ سیاسی اسلام کدام است و نقش آن در ساخت تمدن نوین اسلامی و تحقق آن در افق 1414 ایران به عنوان پرچمدار نوزایی تمدن اسلامی چیست؟

نهادینه کردن ارزش ها در جامعه، نیاز به برنامه ریزی و سازماندهی دارد و مسئولیت این مقوله بر عهده کلیه ی نهادهای فرهنگی و متولیان امر آموزش و پرورش در جامعه است. دستگاه تعلیم و تربیت به عنوان عظیم ترین نهاد فرهنگی، آموزشی و تربیتی کشور، رسالتِ پرورش و بالندگی نسل آینده را بر دوش دارد. آرمان های انقلاب اسلامی به ضمیمه فرهنگ بومی و اصیل، لوازمی دارد که تحقق اهداف انقلاب اسلامی در گرو آن است. از جمله این موارد، تربیت نسل جوان و تراز انقلاب اسلامی با تکیه بر مبانی اصیل ایرانی- اسلامی است. در این راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش مدارس سازمانی در تربیت نسل جوان و تراز انقلاب اسلامی می پردازد. نظر به اینکه مدارس تمدن سازان استان فارس از جایگاه علمی- فرهنگی ویژه ای در سطح استان و کشور برخوردار بوده و تعداد زیادی از دانش آموزان استان فارس در این مدارس با رویکردی تربیتی مشغول به تحصیل می باشند، لذا در مطالعه حاضر، بصورت موردی جایگاه و نقش تربیتی این مدارس مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از اهداف آرمانی چشم انداز توسعه علمی کشور احراز جایگاه علم و فناوری و تحقق اهداف چشم انداز در ابعاد علمی، پژوهشی و فناوری است که مستلزم سیاستگزاری صحیح و عزم جهاد علمی است. تبیین چالش ها و چشم انداز توسعه علمی کشور نقش مهمی در آینده جامعه ایران داشته و بررسی این امر خطیر جز با واکاوی چالش های موجود و آینده پژوهی مؤثر در جهت توسعه رسالت توسعه علمی کشور امکان پذیر نمی-باشد. هدف از پژوهش حاضر، آینده پژوهی علمی ایران و تبیین چالش های پیش رو و چشم انداز توسعه علمی کشور تا سال 1414 است. سئوال اصلی پژوهش حاضر این است که؛ چگونه می توان با استناد به اسناد بالادستی کشور به تبیین و بررسی چالش ها و چشم اندازهای توسعه علمی کشور تا سال 1414 پرداخت؟ در پاسخ به این سئوال این فرضیه مطرح می شود که با سیاستگزاری های صحیح و مناسب و آینده پژوهی در جهت توسعه علمی کشور می توان چالش ها و چشم انداز های توسعه علمی کشور را مورد تبیین و بررسی قرار داده و آن را در راستای تحقق اهداف توسعه رسالت علمی کشور رهنمود ساخت. برای دستیابی به این هدف با توجه به روش کیفی و با استفاده از منابعی چون اسناد بالا دستی و صاحب نظران حوزه علمی کشور تلاش شده اولویت ندی چشم انداز ها و رسالت ها و دستیابی به توسعه علمی کشور در نظر گرفته شود.

امنیت مرزی همواره به عنوان یکی از اساسی ترین و با اهمیت ترین ارکان حیات کشورها به شمار می رود و از این رو مهم ترین دغدغه حکومت ها نیز تأمین امنیت پایدار این مناطق بوده است. کشور ما ایران به علت ویژگی های خاص جغرافیایی، تاریخی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی اش از جمله کشورهایی بوده است که همواره از طرف ابرقدرت ها مورد مداخله قرار داشته است. در همین راستا مناطق مرزی ایران نیز به انواع مختلف تحت تاثیر تهدیدهای امنیتی قرا گرفته است و در سالیان اخیر نیز تحولات مرزی بوجود آمده در منطقه باعث ایجاد چالش هایی برای برقراری امنیت در مناطق مرزی کشور گردیده است. این پژوهش با هدف آینده پژوهی تحولات مرزی و چالش های ایران در تأمین امنیت پایدار مرزی کشور از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی صورت گرفت و از نظر هدف کاربردی بود و با کمک تکنیک دلفی به منظور شناسایی و رتبه بندی چالش های کشور در تأمین امنیت پایدار مرزی پرداخته شده است. جامعه آماری 15نفر از فرماندهان پاسگاه های مرزی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی با سابقه خدمت در مرزبانی به عنوان خبرگان در پژوهش بوده است. نتایج این پژوهش ضمن تعیین، به قدرت رسیدن مجدد طالبان در افغانستان، مشکل کمبود منابع آبی کشور و جنگ آذربایجان و ارمنستان به عنوان تحولات اخیر مرزی ایران نشان داد که مهم ترین چالش-های ایران در تأمین امنیت پایدار مرزی کشور تهدیدهای امنیتی و دفاعی، شکاف های توسعه پایدار، ثبات درازمدت مناطق مرزی، ناهنجاری های مرزی و خشکسالی و کمبود آب می باشد. بر این اساس پیش بینی می -شود در آینده این دسته از تحولات نقش پررنگ تری بر چالش های ایران در برقراری امنیت پایدار مرزی کشور ایفا کنند که اتخاذ سیاست های مرتبط جهت مدیریت این تحولات پیشنهاد شده است.