درخت حوزه‌های تخصصی

در این مقاله رویکردهای مختلفی که برای بهبود طراحی فهرست رایانه ای برای انجام جستجوی موضوعی پیشنهاد شده است، مرور میشود. گرایش به سوی محیطهای رابط فهرست رایانه ای مبتنی بر وب، پیشرفت در اینترنت و فناوری کتابخانه های دیجیتالی و فرصتهای تازه ای که برای افزایش کارآیی سیستم فهرست رایانه ای در انجام جستجوی موضوعی ایجاد کرده است مورد بحث است.

بریستول شهری قدیمی در جنوب غربی انگلستان با دانشگاهی بزرگ است .کتابخانه تخصصی هنرها وعلوم اجتماعی این دانشگاه علاوه برمجموعه اسنادونسخه های خطی اروپایی دارای مجموعه بزرگی ازنسخه های خطی بودایی که از تبت ،سیلان وهند به انجا منتقل شده اند .درمیان این مجموعه ها ،تعدادی نسخه خطی وسند فارسی وعربی به شرح ذیل وجود دارد .برخی ازنسخه ها واسناد از جهاتی قابل توجه اند ازجمله فرمانی از مظفرالدین شاه نسخه مصور شرفنامه نظامی گنجوی از قرن 11 وغزلیات حاذق گیلانی که تاکنون نسخه ای از آن درایران معرفی نشده است .

در این مقاله سعی گردیده به صورت فشرده تحقیقات انجام شده در مورد فهرستهای رایانه ای در ایران و جهان ارائه شود. پس از مقدمه ای کوتاه و بیان تاریخچه ای مجمل در باب اپکها، تحقیقات انجام شده در این حوزه، به تفکیک در سه بخش «بیان وضعیت، چالشها و ارائه راه حل و ارزیابی»، «رفتار استفادهکنندگان» و «نکات فنی مربوط به طراحی اپکها» بیان می شوند. در پایان، ضمن جمع بندی نتایج پژوهشهای انجام شده در ایران و جهان، به جای خالی پژوهش گسترده در زمینة اپکها در جهان و بویژه در ایران اشاره شده است.

فهرستهای عمومی پیوستة کتابخانه (اپکها) سیستم های خودکار بازیابی اطلاعات هستند که آسانترین منبع اطلاعاتی در دسترس برای کاربران غیرحرفه ای به شمار میروند. اپکهای مبتنی بر وب، یک گام بزرگ به جلو در توسعة واسطهای کاربر در فهرستها میباشند. مطالعة حاضر، فهرستهای آمریکای لاتین را بر اساس یک سیاهة بازبینی که برای نمایش کامل کتابشناختی در اپکهای مبتنی بر وب در دانشگاه تورنتو به وجود آمده است مورد ارزیابی قرار میدهد. این سیاهة بازبینی شامل 4 بخش است که مهم ترین جنبههای اپکها (برچسب، متن، اطلاعات آموزشی، صفحهآرایی) را پوشش میدهد. سرانجام از شیوههای تحلیل چندمتغیره، برای نتایج استفاده میشود. این فنون شامل تحلیل خوشهای2 (گروهی)، تحلیل اجزای اصلی3، و رتبه بندی چندبعدی4 میباشند.

در این مقاله سعی میشود ضمن معرفی فهرست های پیوسته کتابخانه ها با استفاده از روش تحلیل محتوا ، ویژگیهای غالب این فهرست در سایتهای وب کتابخانه های دانشگاهی جهان شناسایی و براساس بسامد رتبه بندی شوند . ضمنا با استفاده از نظرات صاحب نظران ایرانی ویژگیهای فهرستهای پیوسته کتابخانه های ایران شناسایی شوند و به کمک نتایج این بخش الگویی مناسب برای فهرست پیوسته کتابخانه های دانشگاهی ایران ارائه شود تا سازندگان اپکهای ایران با استفاده از آن ویژگیها ، زمینه های یکدستی در ارائه اطلاعات و نیز انتقال و بازیابی اطلاعات را در این فهرست ها فراهم نمایند...

هدف: شناسایی میزان همگونی عناصر اطلاعاتی در رکوردهای فیپای الکترونیکی در بانک کتابشناختی کتابخانه ملی و فرم چاپ شده توسط ناشران، شمار عناوین فیپاهای جعلی، و اشتباهات چاپی ناشران در صفحه حقوق کتاب هاست. روش/رویکرد پژوهش: عناصر اطلاعاتی (سرشناسه، عنوان، وضعیت نشر، مشخصات ظاهری، موضوع، رده بندی، شناسه های افزوده) رکوردهای کتابشناختی تمام کتاب های فارسی در نرم افزار رسا در کتابخانه ملی از ابتدای تهیه فیپای الکترونیکی تا سال1390، با عناصر اطلاعاتی چاپ شده در صفحه حقوق کتاب ها با یکدیگر مقایسه شدند. برای گردآوری داده ها از سیاهه وارسی استفاده شده است. یافته ها: بیشترین همگونی در قسمت توصیفی مربوط به عنصر سرشناسه با 100 درصد، در دو حوزه فلسفه و روان شناسی، و هنر است؛ عنصر عنوان با ۹۹ درصد همگونی دربیشتر حوزه ها، وضعیت نشر بالای 90 درصد در کل حوزه ها همگونی داشته اند. در قسمت تحلیلی، بیشترین همگونی درعنصر رده بندی با 100 درصد در رده کلیات و فلسفه ؛ عنصر موضوع با 2/98 درصد در موضوع دین و ادبیات؛ و عنصر شناسه افزوده با 70 درصد در موضوع کلیات همگونی داشته اند. از مجموع 1219 نمونه رکورد که به طور تصادفی بررسی شدند، 219 مورد از فهرست ها جعلی بود؛ بدین معنی که ناشر برای فهرستنویسی پیش از انتشار اقدام نکرده است، نتیجه گیری: میزان همگونی در سرشناسه و عنوان، بیشترین و در شناسه افزوده، کمترین بود. بیش از 70 درصد اطلاعات فیپای چاپ شده در صفحه حقوق کتاب با فیپای الکترونیکی تهیه شده در کتابخانه ملی همگونی دارد. میزان همگونی فیپای چاپ شده در صفحه حقوق کتاب با فییای الکترونیکی در قسمت توصیفی کمتر از قسمت تحلیلی است. میزان اشکالات تایپی عناصر اطلاعاتی در صفحه حقوق کتاب کمتر از ۷۰ درصد است.

یکی از مجموعه کتابخانه های اهدایی به دانشگاه داکا ،کتابخانه ی مرحوم حکیم حبیب الرحمان است .حکیم که درطب وتاریخ مسلمانان وامور مذهبی وسیاسی ،کتاب هایی نوشت هبه سبب علاقه وافر،مجموعه ای ازنسخه های خطی وکتاب های چاپ سنگی درهند ،بویژه کتاب های فارسی فراهم آورده وبازماندگان وی،آن را به کتابخانه ی دانشگاه داکا اهدا کرده اند .ازبین کتاب های خطی که درآن کتابخانه نگهداری می شود تعدادی نیزازاهمیت قابل برخورداراست ؛ازجمله کتاب داستان ‹‹داستان عبرت بار››که سرگذشت مولانا عبیدالله عبیدی از شاعران ونویسندگان قرن 19 میلادی است .دراین نوشتار،فهرست کتاب های خطی آن کتابخانه عرضه می شود .