درخت حوزه‌های تخصصی

پژوهش حاضر به بررسی عوامل بازدارندة مؤثر بر پژوهش های دانشجویی پرداخته است. روش تحقیق توصیفی ـ پیمایشی و جامعة آماری شامل 700 نفر از دانشجویان دانشکده تربیت معلم دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم هستند که 200 نفر از آنان، به شیوة تصادفی طبقه ای به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند. داده های موردنیاز از طریق پرسش نامه محقق ساخته، با پایایی 91/0 بر مبنای مقیاس درجه بندی 5 سطحی لیکرت جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس آزمون خی دو نشان داد که به ترتیب عوامل فردی (فنی و تخصصی)، انگیزشی، نحوة ارائه خدمات پژوهشی، اداری - ساختاری و فرهنگی در پژوهش های دانشجویی نقش بازدارندگی دارند. پایین بودن علاقه به پژوهش، برگزار نشدن کارگاه های روش تحقیق، تأکید بر آموزش محوری به جای پژوهش محوری، کمبود نشریات و منابع مرجع حوزه تخصصی رشته ها، فقدان قوانین مشخص برای ارزیابی فعالیت های پژوهشی دانشجویان و عدم دسترسی به استادان مجرب برای راهنمایی پژوهش دانشجویی از اولویت دارترین موانع هستند.

طرح نظام پژوهشی پیش رو در جوامع جهان، به ویژه پس از سال 1970، رهیافتی جدید در علوم انسانی و علوم پایه تلقی گردید. یکی از معیارهای سنجش کشورها درباره میزان پیشرفت یا ایستابی، داشتن نظام های تحقیقاتی بالنده و نظریات نوین و محصولات علمی است. مقوله زایش یا پردازش، از قدمت تاریخی پیش از میلاد مسیح برخوردار است؛ ولیکن در دهه های اخیر، شتاب بیش تری یافته است که از علل اساسی آن، ابراز وجود کشورها و ترقی خواهی ملت ها و پیدایش جامعه اطلاعاتی است. در این مقاله سعی شده، با محوریت مقوله زادگی و پروردگی، به بستر اصلی این مساله، یعنی وجود یک نظام پژوهشی پیش رو و غیر مقلد صرف پرداخته شود و ضرورت تحول و طراحی چنین نظامی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. در ضمن، در این مقاله به عوامل مختلف فرهنگی، زیربنایی، ساختاری و زمینه ای لازم نیز اشاره گردیده که با رویکرد بومی نگر، تمهیدات و راه کارهای عملی برای تسری نظام پاینده و بالنده مطرح شده است. تمهیدات اساسی و خاستگاه های سه گانه فکری ناظر بر این مدعا نیز عرضه شده و در نهایت، راه کارهایی نیز پس از استنتاج از بحث ارایه گردیده است.

یکی از اهداف مهم دانشگاه اسلامی، تربیت دینی دانشجویان است. به این منظور تاکنون روشهای بسیاری در دانشگاهها اجرا و آزمایش شده که اغلب آنها، منحصر به کتاب معارف و دیگر دروس اسلامی است. با توجه به اینکه دانشجو بایستی در به طور مداوم، تحت تربیت اصیل اسلامی قرار گیرد و علاوه بر آن ثابت شده که اثر تربیت غیر مستقیم بسیار بیشتر از تربیت اجباری و مستقیم است، در این مجال سعی شده طی مطالعه ای بازپژوهانه و مد نظر قراردادن شرایط باورپذیری جوانان، حوزه تربیت دینی و اخلاقی را از کلاس ِاندیشه و معارف خارج ساخته، استادان تمامیِ دروس را در یک دانشگاه اسلامی، استاد اخلاق و بینش ناب اسلامی معرفی کنیم و با استفاده از راهکارهای عملی، به ترسیم نمایی از یک استاد اسلامی بپردازیم تا به هدف والایمان در سیر از آموزش دین، به تربیت و بصیرت دینی؛ یعنی پرورش متخصصان متعهد و در نهایت، اعتلای امر اسلامی کردن دانشگاهها و نظام آموزش عالی که همواره مد نظر حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری بوده است، دست یابیم.

دانشگاه از همان بدو تولد در کنار کارویژه های فنی و علمی خود به عنوان یکی از دستگاههای ایدئولوژیک برای باز تولید مشروعیت نظام پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. این مقاله به بررسی تلاشهای دولت پهلوی برای کنترل دانشگاه و مقاومت دانشگاه در برابر این اقدام می پردازد. در این راستا، سیاست غربی سازی دانشگاهها در این دوران با مخالفت گسترده دانشجویان روبه رو شد. این مخالفتها که از سوی دو گروه دانشجویان چپ و مسلمان صورت می گرفت، منجر به بروز بحران مشروعیت نظام در دانشگاهها شد و زمینه را برای فروپاشی آن فراهم کرد.

در خصوص جهانی شدن، دو دیدگاه متفاوت و شاید متناقض مطرح است؛ دیدگاه نخست، جهانی شدن را تصویری از به هم پیوندی ها، مراودات و ارتباط بین دورترین نقاط جهان و معارضه با تعصبات کهنه و مبشر از بین رفتن ریشه مخاصمات می داند و دیدگاه دوم، جهانی شدن را تصویری ترسناک از بازار عنان گسیخته نوسازی و مدرنیزاسیون و عامل سلطه قدرتهای بزرگ و تزلزل دولت - ملتها تلقی می کند. در این میان، گروهی از دانشمندان بین جهانی سازی و جهانی شدن قائل به اختلاف هستند.آنان جهانی سازی را فرایندی به منظور تامین منافع و سلطه ارزشهای قدرتهای بزرگ در عرصه گیتی تعریف می کنند؛ حال آنکه جهانی شدن را روندی طبیعی از به هم پیوندی سرنوشت مردم جهان در اثر توسعه فن آوری های نوین ارتباطات که منجر به حذف مشکل زمان و مکان در ارتباطات و سبب مشارکت فعال مردم در اقصی نقاط جهان و یکپارچگی جهان می شود، تعریف و تفسیر می کنند. در ارتباط با نقش جهانی شدن در مخدوش کردن هویت فرهنگی نیز موافقان جهانی شدن با تمسک به تئوری های مکتب واقع گرایی از جمله بین المللی شدن و منطقه ای شدن، هیچ گونه دغدغه ای برای جهانی شدن به خود راه نمی دهند و حتی جهانی شدن را فرصتی برای معرفی ارزشهای متعالی فرهنگهای بومی در سطح جهان می دانند و گروه مخالف بر تاثیرگذاری منفی جهانی شدن در هویت فرهنگی دولتها و ملتهای کوچک و فرهنگ بومی تاکید دارند. در نهایت نیز چند راهکار برای صیانت از فرهنگ بومی با استفاده از مهندسی فرهنگی مطرح شده است.

این تحقیق تلاش می کند تا ضمن شناخت وضع موجود تدوین پایان نامه در دانشگاه های کشور در حوزه اقتصاد و بانکداری اسلامی، چالش های موجود در این زمینه را مورد بررسی قرارداده و راه حل هایی ابتدایی نیز ارائه نماید. به منظور بررسی وضع موجود، نمونه ای از پایان نامه های دفاع شده در دانشگاه های تهران، شهید بهشتی، علامه طباطبایی، امام صادق (ع)، تربیت مدرس، مفید، الزهرا (س) و علوم اقتصادی را مورد بررسی و تحلیل قرارمی دهد. یافته های این تحقیق که بر اساس روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا به دست آمده اند، نشان می دهد که بخش قابل توجّهی از پایان نامه های دفاع شده به موضوعات اقتصاد متعارف پرداخته و در بهترین حالت همان موضوعات را برای اقتصاد ایران کاربردی کرده اند. از این رو، مواردی که در آن ها مستقیماً به حوزه های مفهومی و کاربردی اقتصاد و بانکداری اسلامی توجّه شده باشد، بسیار محدود است. علاوه بر این، به نظرمی رسد چالش ها و علل معیّنی موجبات ضعف پژوهش را در حوزه اقتصاد و بانکداری اسلامی فراهم آورده اند که نمی توان نسبت به آن ها بی تفاوت بود. یافته های این تحقیق دلالت های مشخّصی به منظور اصلاح نظام پژوهش اقتصاد و بانکداری اسلامی در کشور ارائه می دهد.

توسعه علوم میان رشته ای، مساله ای چند بعدی است. از این رو، پرداختن به ساز و کارها، ظرفیت ها، و موانع تحقق توسعه این علوم در ایران کار پیچیده ای است. در این رابطه نمی توان به کلی گویی کرد و تنها به ذکر عناوینی بسنده نمود زیرا همه آنچه در این رابطه مطرح است برای همه حوزه های علم مشترک نمی باشد و حتی در یک حوزه خاص هم گرچه مشترکات فزونی می گیرند ولی مورد به مورد تفاوت ها نیز رخ می نمایند. این پیچیدگی ها آنگاه که میان رشته ها حاصل ازدواج دو یا چند حوزه متفاوت باشند، عمق و وسعت بیشتری می یابند. در این مقاله کوشیده ایم تا موضوع را تنها در حوزه علوم انسانی مورد بررسی قرار دهیم. اصطلاح میان رشته ای اغلب، با مسامحه به کار می رود و معمولاً، همراه با واژه های مشابه، از جمله چندرشته گرایی و فرارشته گرایی، استفاده یا جایگزین آنها می شود که در این مقاله تلاش ما پرهیختن از این مسامحه نیز می باشد. چندین دهه است که درمحیط دانشگاهی جهانی رشته مداری حاکم شده است که تأکید فزاینده ای بر تخصص و مزایای آن دارد و تنها به متخصصان یاصاحب نظران یک رشته خاص اجازه داده می شود به پژوهش و ارائه نظریه در آن رشته بپردازند. در سال های اخیر، به دلیل پیچیدگی جوامع و گستردگی و تنوع مسائل، ناکارآمدی این شیوه بیش از پیش آشکار شده است و این امر مهم ترین پایه رواج مطالعات بین رشته ای به حساب می آید؛ البته درک عمیق تر موضوعات و شناخت بیشترو کامل تر پدیده ها نیز انگیزه دیگر رواج این نوع تحقیقات می باشد. منظور از مطالعات بین رشته ای، فرایند درگیر شدن رشته های مختلف علمی در پاسخ گویی به یک سؤال، حل یک مسأله یا طرح موضوعی است که به علت پیچیدگی و وسعت زیاد آن قابل بررسی با استفاده از یک رشته واحد نیست. در مطالعات میان رشته ای کارآمد از هر رشته علمی به عنوان یک منبع معتبر اطلاعاتی به تناسب استفاده می شود و این در واقع نوعی رویکرد ماتریسی در سامانه بهره برداری از دانش های متنوع بشری است؛ بنابراین، چنین مطالعاتی، نه تنها با ترکیب اطلاعات به دانش جدیدی دست می یابند، بلکه درک کامل تری از تشابهات و تمایزات بین رشته ها نیزایجاد می کنند. تفاوت در مفروضات، دیدگاه ها، روش ها، زبان و اصطلاحات فنی هر رشته و موانع شناختی دیگر در انسان ها از جمله مشکلاتی هستند که استفاده از مطالعات میان رشته ای را محدود می سازند. دراین مقاله، ابتدا به اهمیت و ضرورت گسترش تحقیقات میان رشته ای در علوم انسانی و دانشگاه هااشاره می شود، پس ازآن به مفهوم تحقیقات میان رشته ای و شرایط انجام آن پرداخته می شود. موانع انجام این گونه تحقیقات و راه های غلبه بر این موانع مطرح خواهند شد.

هدف اساسی پژوهش حاضر، تبیین جایگاه و ضرورت شاگردپروری و مؤلفه های آن به منظور اثربخش سازی نظام آموزش و پژوهش دانشگاهی است. بر این اساس، سه سؤال پژوهشی پیرامون «مصادیقی از شاگردپروری در سبک تدریس و شیوه عملی امام خمینی(ره)»، «مؤلفه های شاگردپروری بر اساس ویژگی های عملی استاد مطهری» و «وجوهی از مؤلفه های شاگردپروری در مدرسه شاخص خوانساری ها» مطرح و مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. روش انجام پژوهش، تحلیل اسنادی بوده است. یافته ها مبین آن است که عمده ترین مؤلفه های شاگرد پروری بنا بر سه زمینه مورد بررسی، شامل؛ سعی مداوم استاد بر ایجاد روحیه تحقیق و تحلیل در دانشجو، توجه کامل استاد به سخن دانشجو و یادگیرنده خود، حضور استاد در کلاس با مطالعه قوی، دقت خاص استاد درشکافتن مطلب برای فهم عمیق دانشجو، سنجش درک و فهم شاگرد در ابتدای درس و سپس تدریس و آموزش بوده است.

تحول در هر یک از ابعاد زندگی انسانی نیاز به برنامه ای راهبردی دارد تا بتواند علاوه بر ایستادگی و مدیریت چالش های ذاتی ایجاد تحول مانند مقاومت انسانی، ایجاد آشفتگی در برنامه های کنونی و مورد پذیرش، برهم زدن رابطه میان افراد و نهادها و ... به صورت برنامه ریزی شده اجزای مختلف جامعه را نیز برای تحقق اهداف تعیین شده با خود همراه نماید؛ در این میان تحول در علوم خصوصاً علوم انسانی که نقش به سزایی در شکل گیری معرفت بشری ایفا می کنند از اهمیت و پیچیدگی فراوانی برخوردار است؛ به عبارت دیگر با وجود نقش تاریخی علوم تجربی و طبیعی در شکل گیری رفتارهای انسانی، اما علوم انسانی به دلیل تأثیرگذاری در محتوا و روش پرداختن به هستی و نیز نقش مؤثر در اولویت دهی پژوهشی و سیاست گذاری علمی، تأثیرات مستقیمی بر جنبه های عملی زندگی انسان امروزی دارد؛ پس باید توجه داشت که هرگونه برنامه ریزی در این زمینه نیاز به برنامه ای کلان و راهبردی در عرصه سیاست گذاری ملی دارد، در این مقاله تلاش می شود تا مبتنی بر روش مطالعات کتابخانه ای، پس از بررسی مختصری پیرامون اهمیت فوق العاده علوم انسانی در زندگی بشر، ابعاد مختلف مراحل تدوین خط مشی ملی تحول در علوم انسانی بیان و شرح داده شود.