زهرا ابوالحسنی چیمه

دوره پهلوی در متون مطبوعاتی به اقلیت ها صورت بندی نژادی داده است، از این رو، تجزیه و تحلیل زبانی مطبوعات آن دوره می تواند نشان دهد چه روایاتی ارائه و مورد پذیرش عموم قرار گرفته است. پژوهش حاضر به بازنمایی مؤلفه های زبان شناختی و ایدئولوژیکی اقلیت های قومی در مطبوعات دوره پهلوی می پردازد که داده های آن برگرفته از 350 متون از روزنامه های کیهان و اطلاعات در بازه زمانی (1324 تا 1325) است و با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی الگوی نژادپرستی وندایک، درصدد است تا متون روزنامه های مذکور را مورد واکاوی قرار دهد. نتیجه پژوهش نشان می دهد که روابط روزنامه ها با نهادهای قدرت بر نحوه بیان ایده ها و افکار سردبیران نسبت به اقلیت های قومی تاثیر گذار بوده است؛ چراکه روزنامه های مذکور با استفاده از ایدئولوژی های زیرساختی و معنایی زبان در الگوی نژادپرستی نظیر سبک واژگانی، ساختار نحوی، عنوان ها، قطبی سازی، عبارت های جاافتاده، کنش گفتارها و پیش-انگاشت ها نوعی نژادپرستی پنهان از خود بروز داده و اقلیت های قومی را به حاشیه می رانند. می توان گفت که الگوی مذکور به درستی می تواند داده های روزنامه ها را پیرامون نژادپرستی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.

مفهوم سازی های فرهنگی شیوه تفکر و جهان بینی یک جامعه زبانی را نسبت به پدیده ها نشان می دهد. بررسی مفهوم سازی هاباعث شناخت عمیق تر فرهنگ مرتبط با آن ها می شود، تعاملات بین فرهنگی را تسهیل می کند و سوء تفاهمات فرهنگی را بر طرف می کند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی،مفهوم سازی های فرهنگی «مرگ»در گویش بختیاری منطقه ززووماهرو در چارچوب زبان شناسی فرهنگی بررسی شده و ریشه های فرهنگی آن هاتوصیف شده است.با توجه به سبک زندگی روستایی و عشایری مردم منطقه و تماس آنان با طبیعت، عناصر و پدیده های طبیعی پایه ای برای مفهوم سازی های فرهنگی فراهم می کنند. جامعه آماری شامل پانصد مورد از عبارات، اصطلاحات، مویه ها و ضرب المثل های مرتبط با مرگ است که در این گویش استفاده می شود. داده های پژوهش از طریق مطالعه میدانی و با استفاده از مصاحبه و مشاهده جمع آوری شده است. نتایج تحلیل و بررسی داده ها نشان می دهد که ریشه این مفهوم سازی های فرهنگی در سبک زندگی روستایی و عشایری منطقه، عقاید و باورها، تأثیر فیزیولوژیکی عواطف و احساسات مرتبط با مرگ بر اندام های بدن انسان و تخیلات و تصورات گویشوران نسبت به مرگ قرار دارد؛ این سبک زندگی ایجاب می کند که مردم با طبیعت تماس مستقیم داشته باشند؛ ازاین رو، از جنبه های خشن، ویرانگر و مخرب طبیعت به عنوان حوزه ملموس برای بیان مفهوم انتزاعی «مرگ» استفاده می کنند؛ مفهوم سازی های فرهنگی مرگ به منزله«باد شمال، سیل، بهمن، رعد و برق» و یا «خاموش شدن آتش، افتادن ریگ یا افتادن عمود سیاه چادر» ناشی از الهام گرفتن از پدیده های طبیعت و سبک زندگی عشایری است.

پژوهش حاضر به بررسی ساخت های ایدئولوژیکی زبان در روزنامه های فارسی زبان استان کردستان پرداخته است. داده های پژوهش برگرفته از (250) متن در بازه زمانی آذر (1394) تا اواخر خرداد (1395) است که پیرامون انتخابات مجلس و تصویب لایحه تجاری مرزها است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی است و با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی رویکرد تلفیقی فرکلاف و الگوی ون لیوون، متون روزنامه ها را واکاوی کرده است. یافته های به دست آمده بیان گر آن است که با بررسی متون روزنامه های (سیروان، سوران، روژان، دیار کهن و هفته نامه ده نگی کردستان) ساخت های ایدئولوژیکی زبان به ترتیب در روزنامه<strong> </strong> سوران با صراحت بیشتری بیان شده است و کمترین میزان پوشیدگی و رازگونگی را دارد که در راستای قدرت و با جریان حاکم بر جغرافیای سیاسی استان کردستان هم سو است. روزنامه سیروان نیز هم سو با ساختارهای قدرت گام برمی دارد و متون آن از صراحت کمتری برخوردار است و بنابراین بیشترین پوشیدگی و رازگونگی را دارد. روزنامه<strong> </strong> ده نگی کردستان و دیار کهن نیز نسبت به جریانات و جناح های مجلس رویکردی بسیار منتقدانه دارند و روزنامه روژان نیز با تمرکز بر تصویب لایحه تجاری مناطق مرزی، سیاست های نمایندگان مجلس را به چالش می کشد.

نمود واژگانی مشخّصه ای معنایی است که نشان می دهد رویداد بیان شده به وسیله فعل، چگونه در طول زمان به پیش می رود و دو ویژگی مستقل؛ انطباق مفعول با رویداد و مشخّصه رویداد را دارد. براثر تعامل این ویژگی ها، فضایی نحوی در گروه فعلی تشکیل می شود که آن را دامنه خوانش نمودی می نامند. در پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد مک دونالد (2006 و 2008)، چگونگی اشتقاق نحوی محمول های حصولی و غایت مند و تشکیل دامنه خوانش نمودی در آن ها بررسی شده است. براساس نتایج پژوهش، در فرایند تشکیل دامنه خوانش نمودی اگر موضوع درونی اسم کمیت دار یا اسم جمع عریان باشد، مشخّصه نامعیّن با گروه نمودی هم نمایه می شود و درنتیجه، دامنه خوانش نمودیِ گسترده تشکیل می شود؛ امّا اگر موضوع درونی اسم شمارش ناپذیر باشد، با گروه فعلی کوچک هم نمایه می گردد و دامنه خوانش نمودیِ کمینه تشکیل می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که وجود یا فقدان ویژگی [کمیت] در گروه اسمی به تنهایی تعیین کننده دامنه خوانش نمودی نیست، بلکه حضور گروه نمود و جایگاه موضوع درونی پس از حرکت در نمودار درختی نیز در تعیین این دامنه اثرگذار است.

این مقاله در نظر دارد تا از منظر نشانه شناسی اجتماعی و به طور مشخص رویکرد نشانه شناختی ون لیوون به گفتمان و کردار اجتماعی، گفتمان برساخته ای از کردار اجتماعی، فرآیند شکل گیری اصطلاحات زبانی را بررسی کرده، مسیر پیموده شده در این فرآیند را توصیف کند و با هدف معرفی این ساخت های زبانی به عنوان ساخت هایی گستره آفرین و قدرت آفرین، به این سؤالات پاسخ بدهد که اولاً، براساس رویکرد ون لیوون ارتباط میان اصطلاحات زبانی و واقعیت های اجتماعی چگونه رابطه ای است؟ ثانیاً، از دیدگاه نشانه-معناشناسی، اصطلاحات زبانی برخاسته از چه گفتمان هایی هستند؟ و ثالثاً، بر اساس رویکرد ژیل دلوز، در تعامل میان اصطلاحات زبانی و متن کلامی معنامندی چگونه حاصل می شود؟ فرضیه های نگارندگان از این قرارند که: 1- به نظر می رسد اصطلاحات زبانی گفتمان هایی برساخته از واقعیت های اجتماعی باشند. 2- از سوی دیگر، با توجه به اینکه کردارهای اجتماعی غالباً به صورت کنش هایی توسط کنشگرانی اجتماعی رخ می دهند پس این گفتمان ها غالباً کنش محورند و 3- معنامندی از طریق ارزش زدایی و ارزش گذاری، تغییر شناخت و ایجاد عمق و حجم معنایی حاصل می شود. مسئله اصلی پژوهش بررسی این امر است که چگونه ساختِ خلاقانه اصطلاحات زبانی از فضایی واقعیت- محور، شناخته شده و معمول خلق می شود. برای بررسی موارد فوق تعداد ده اصطلاح زبانی، از میان اصطلاحات پرکاربرد امروزی، از جلد اول کتاب «ریشه های تاریخی امثال و حِکم» تألیف مهدی پرتوی آملی (1391) انتخاب شده و مورد تحلیل قرار گرفتند. از جمله دستاوردهای اصلی این تحقیق معرفی اصطلاحات زبانی به عنوان گفتمانه هایی است که از گفتمان های برساخته از کردارهای اجتماعی نشأت می گیرند و دارای سه کارکرد ریزومی، شبکه ای و پازلی هستند.

پژوهش حاضر یک بررسی رده شناختی در خصوص عنصر زبانی واژه بست در زبان های تاتی و تالشی است. در این پژوهش، سعی بر آن است تا با توجه به خویشاوندی دو زبان تاتی و تالشی و نیز دیدگاه های گوناگون در طبقه بندی عنصر واژه بست و بهره وری متفاوت گویش ها و زبان های ایرانی از این عنصر زبانی، با یک بررسی رده شناختی، تنوع حضور واژه بست در این دو زبان و جایگاه واژه بست در جملات برگرفته از این زبان ها مشخص شود. بدین منظور، واژه بست های تاتی و تالشی بر اساس پرسشنامه رده شناختی موسسه ماکس پلانک در باب رده شناسی واژه بست تحلیل شده اند. نتایج این پژوهش بیانگر یکسان بودن ویژگی های کلی این دو زبان و نیز تفاوت های میان واژه بست های آن ها به لحاظ تنوع حضورعنصر واژه بست و ویژگی های مقوله ای این عنصر زبانی در هر یک از آن ها است. ویژگی خاص واژه بست ها همچون تکیه، ترتیب، شکاف و نقش آن ها در جمله، جایگاه واژه بست و ویژگی حرکت این عنصر نیز در هر دو زبان یکسان است و جایگاه دوم برای واژه بست و تبعیت از قانون واکرناگل در تاتی و تالشی مشهود است.

مقوله نمود یکی از مهم ترین ویژگی های ساختاری و معنایی فعل هاست. بحث عبارت تداومی و تأثیر آن بر خوانش نمودی انواع افعال نیز ازجمله مباحث مهم در بررسی نمود واژگانی به شمار می رود. هدف پژوهش حاضر این است که به بررسی خوانش نمودی محمول های حصولی و غایتمند، که هردو از نوع نهایت پذیرند، در حضور عبارت تداومی در زبان فارسی بپردازد تا مشخص شود که افزودن یک عبارت تداومی به جمله حاوی محمول حصولی یا غایتمند چه تأثیری بر خوانش نمودی آن خواهد داشت. نتایج این تحلیل که براساس رویکرد مک دونالد (2008) و در چارچوب برنامه کمینه گرا انجام شده است نشان داد که افزودن عبارت تداومی به محمول های حصولی تکرارشدنی و چرخه ای به خوانش «پایان زمان» منجر می شود، اما در کنار محمول های حصولی تکرارنشدنی اضمحلالی خوانش نهایت ناپذیر تک رویدادی به دست می دهد. بررسی تأثیر حضور عبارت تداومی بر خوانش نمودی محمول های غایتمند نیز نشان داد که خوانش نمودیِ این محمول ها هم مانند محمول های حصولی در حضور عبارت تداومی نه تنها به نوع مفعول (از لحاظ کمیت دار بودن یا نبودن) بستگی دارد، بلکه به ماهیت خود رویداد نیز بستگی دارد که آیا تکرارپذیر است یا تکرارناپذیر.