زهیر صیامیان گرجی

زهیر صیامیان گرجی

مدرک تحصیلی: عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی تهران

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۱ مورد.
۱.

بازنمایی نقش های جنسیتی در کتاب های تاریخ دانشگاهی ایران دوره میانه بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان وندایک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایدئولوژی تحلیل گفتمان انتقادی کتاب های درسی تاریخ نقش های جنسیتی تاریخ ایران میانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 631 تعداد دانلود : 472
ایدئولوژی ها نظام های باورهای بنیادین یک گروه و اعضایش هستند که با ایده های اجتماعی و سیاسی سروکار دارند و به سلسله مراتب اجتماعی و مناسبات قدرت معنا می دهد و صورت بندی های نابرابر اجتماعی فرهنگی مانند جنسیت را طبیعی کرده و حقیقی می سازند. رویکردهای تحلیل گفتمان، متن را عرصه تجلی ایدئولوژی پنهان در زبان در نظر می گیرند که طبق رویکرد وندایک در راهبرد ایدئولوژیکی فاصله، نویسندگان با تاکید بر نکات مثبت «ما»، ویژگی های مثبت «آن ها» را به حاشیه می رانند. روایت گذشته در متون آموزشی تاریخ نیز مجالی برای بازنمایی این برساخته های ایدئولوژیک است که در شیوه های روایت و گزارش و بیان واقعیت گذشته خود را پنهان می کند. مساله مقاله حاضر آشکارسازی چنین راهبردهایی در بازنمایی نقش های جنسیتی در کتاب های دانشگاهی تاریخ ایران در دوره میانه از سامانیان تا قراخانیان در انتشارات سازمان سمت و ترجمه تاریخ ایران کمبریج است. به منظور آشکار ساختن تفاوت های احتمالی در نگاه نویسندگان ایرانی و خارجی به نقش زنان در تاریخ ایران دوره میانه، چهارکتاب درسی بومی و دو کتاب مرجع غیربومی مرتبط به عنوان پیکره داده ها به صورت کمی، کیفی و تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق مشخص شد با توجه به این که نویسندگان کتاب های تاریخ بومی و غیربومی مورد مطالعه قرار گرفته، از جنس مذکر هستند و ایدئولوژی های معاصر، نابرابری جنسیتی در تاریخ را بدیهی و طبیعی تلقی می کند، از مردان به عنوان گروه «ما» و از زنان به عنوان گروه «آن ها» یاد شده است. 
۲.

خلفای راشدین در گفتار صوفیانه و تاریخ اجتماعی ایران دوره میانه: الگوی عارفانه برای همگرایی اجتماعی در جامعه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تصوف خلفای راشیدن تاریخ اجتماعی ایران ادبیات عرفانی همگرایی اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 765 تعداد دانلود : 473
اواخر قرن پنجم هجری در تاریخ خراسان با حضور مشایخ بزرگ صوفیه در جامعه اسلامی، شکل گیری ادبیات تمثیلی صوفیانه، طریقت های صوفیانه و برآمدن نهاد اجتماعی خانقاه گسترش یافت. در عین حال که در این دوران، منازعات فرقه ای اهل سنت و شیعی با ادبیات حدیثی و جدلی نیز درباره اصول و فروع دین و مذهب به خصوص مساله امامت و افضلیت خلفای راشدین در این ناحیه گسترده شده بود. مسئله مقاله این است که با توجه به مبانی فکری عرفان اسلامی و سبک بیان تمثیلی ادبیات صوفیانه، صوفیان فارسی نویس خراسان که عامه جامعه را مخاطب قرار می دادند چه تصویر و مضامینی درباره شخصیت خلفای راشدین در ادبیات تمثیلی صوفیانه از تاریخ مقدس ایمان اسلامی ارایه می کردند که همسازگرایی اجتماعی را در میان گروه های اخوان صوفی ورای تفاوت های محلی و عقیدتی دوام می بخشید؛ یافته های مقاله نشان می دهد با توجه به اینکه تصوف و عرفان داعیه دار وحدت، محبت، برادری و برابری بوده اند، در ادبیات صوفیانه با ارایه سبک تمثیلی به زبان فارسی از تاریخ قدسیِ ایمان اسلامی و با عنایت به کارکرد عاطفی زبان درباره معنای افکار و عملکرد خلفای اربعه در تاریخ صدر اسلام، مقام خلفای راشدین در راستای همطرازی معنوی در مقامات عرفانی به شکلی وحدت گرایانه تعریف می شد.
۳.

تحلیل گفتمانی میراث حدیثی شیعه؛ مبانی و نتایج مطالعه موردی: بصائر الدرجات صفار قمی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مفوضه حدیث شیعه علم امام نظریه گفتمان بصائر الدرجات مقصره

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 235 تعداد دانلود : 348
بازتابندگی خوانش ها از سنت، زمینه ساز کشمکش گفتمان های شیعی پیرامون بازنمایی صحیح از سنت و انگیزه ای برای بازاندیشی میراث شیعی شده است. از متقدم ترین آثار شیعی باقی مانده که در آغاز عصر غیبت امام دوازدهم بر اساس احادیث امامان شیعی تدوین شده است، بصائر الدرجات صفار قمی است که دشواره های جامعه شیعی و مسائل و پاسخ نخبگان تشیع را در آستانه این تحول اساسی در تاریخ تشیع امامی، استفاده از آن در بعد از این تحول تا به امروز درباره جایگاه امام شیعی و همچنین تعریف مفاهیم مرتبط با آن در میان جریان های مختلف فکری تشیع به خصوص در دوران اخیر نشان می دهد. تحلیل گفتمان بصائر الدرجات صفار قمی در این مقاله نیز به واسطه چنین شرایط و انگیزه هایی تعین یافته است، زیرا فقدان وضوح مبانی روش شناسی در مباحثه درباره این مسئله یکی از مبادی جدلی شدن خوانش ها از میراث شیعی و کژتابی اعتبار یافته ها از معنا و تفسیر آنها است. رهیافت این مقاله در تحلیل گفتمان بصائر الدرجات برساختگرایی اجتماعی به مثابه نظام مفروضات هستی شناسانه، معرفتی و نظریه گفتمان لاکلو و موف همچون روش تحلیل است. از کاربست این چارچوب نظری چنین استنباط می شود که «علم امام» در فضای گفتمانی حاکم بر این متن، مبدل به گره گاه گفتمانی در نظم گفتمانی تشیع شد. پراکنش محتوایی و عددی روایات در بصائر الدرجات مؤید این امر است. در این میان مفوضه و مقصره مهم ترین گفتمان های شیعی بودند که حول گره گاه علم امام مفصل بندی شدند. از حضور پررنگ عناصر گفتمانی مفوضه، همچون تفویض امور جهان به ائمه و توانایی ها و دانش خارق العاده امامان، چنین برمی آید که بصائر الدرجات در هم انطباقی با شاخصه های گفتمانی مفوضه مفصل بندی شده است.
۴.

شیوه های معیشت صوفیان در ایران قرون میانه (5 – 7 هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تصوف صوفیان خانقاه تاریخ اقتصادی ایران معیشت صوفیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سلجوقی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سلجوقی فرهنگی
تعداد بازدید : 422 تعداد دانلود : 536
تصوف یکی از جریان های فکری و اجتماعی جوامع مسلمان است که شیوه تفکر و سبک زندگی متفاوتی را ترویج می کند. با آنکه مبانی زهدگرایانه تفکر تصوف عمدتا در پی پرهیز از دنیا و امور دنیوی است، ضرورت تأمین معاش صوفیان و برآورده کردن هزینه های مهم ترین نهاد صوفیه، خانقاه، صوفیان را بر آن داشت به روش های گوناگون دست به تأمین هزینه های مورد نیاز خویش بزنند. علی رغم اینکه تصور می شود حمایت های سازمانی مانند وقف و منابع دولتی پشتوانه اقتصادی طریقت های تصوف بوده است اما منابع معیشتی آنان قبل از تثبیت جماعت های صوفی در قالب طریقت ها تا قرن ششم هجری هنوز به طور مستقل موضوع پژوهشی قرار نگرفته است بنابراین با فرض تطابق شیوه های معیشتی صوفیان با نظام فکری تصوف، می توان پرسید انواع شیوه های غیرسازمانی تأمین نیازهای معیشتی صوفیان از قرن پنجم تا هفتم هجری در ایران قرون میانه چگونه بوده است؟ دستاورد تحقیق که به روش تاریخی انجام شده است نشان می دهد در کنار منابع سازمانی مانند وقف و عطایای حکومتی، منابع معیشتی صوفیان تحت تاثیر ارزش های دنیاگریزانه تفکر صوفیانه شامل شیوه های مختلفی مانند فتوح، نذور، توکل، هدیه، دریوزگی، زنبیل گردانی می شد که به نظر می رسد میراث سبک زندگی و معیشت اخوانی صوفیان پیش از گسترش خانقاه ها و شکل گیری طریقیت های صوفیان بوده است.
۵.

خندیدن در نوع ادبی طنز و تاریخ اجتماعی فرهنگی ایران قرون میانه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تاریخ اجتماعی ایران تاریخ فرهنگی ایران طنز در ادبیات عربی طنز در ادبیات فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 417 تعداد دانلود : 353
خندیدن کنشی انسانی است که در نظام های اجتماعی و فرهنگی مختلف معنا، مصداق و شکل های بیانی و عملی متفاوتی دارد. معنای خندیدن در صورت بندی اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی در قرون میانه در قالب ادبی طنز مفهوم پردازی شده و سبک بیانی معینی یافت. بررسی مبانی و تحول این نظام معنایی در فرهنگ ادبی طنز می تواند سبب شناسایی وضعیت اجتماعی- فرهنگی جامعه اسلامی شود. از اینرو روند ساخت یابی و نظام مند شدن مفاهیم، معانی، موضوعات و مصداق های نوع ادبی طنز در زمینه تاریخ فرهنگی- اجتماعی متون تاریخی مساله مقاله است. پرسش اصلی این است که روند شکل یابی نوع ادبی طنز که کنش انسانی،اجتماعی، فرهنگی خندیدن را در بافت تاریخی ایران اسلامی به فرم های مختلف هزل، هجو، مطایبه و طنز و غیره معنادار می ساخت، چگونه بود ؟یافته ها نشان می دهد که نوع ادبی طنز در ادب فارسی، در معنای خاص و جدیدی که به عنوان شوخ طبعی انتقادی فهمیده می شود، در تاریخ ادبیات فارسی نخستین جایگاه معینی نداشت و شامل مجموعه ای از مفاهیم و مصادیق مشابه و بیشتر بین فردی و معطوف به کنش خندیدن یا خنداندن می شد که طی شش قرن، بنا به زمینه تاریخی پیچیده اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی در ایران، از حالت میان فردی و درون گروهی عربی خارج و در معنای شوخ طبعی اجتماعی در جوامع جدید اسلامی چندقومیتی/چندفرهنگی تثبیت شده است.
۶.

مبانی کیهان شناختی اندیشه ی سیاسی ایرانشهری با تأکید بر منابع زرتشتی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اندیشه ی سیاسی ایرانشهری ادبیات زرتشتی کیهان شناسی منشأ آفرینش عالم عدالت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 368 تعداد دانلود : 346
در کیهان شناسی پیشامدرن همواره این ایده وجود داشته که جهان انضمامی توسط نیرو یا نیروهایی شکل گرفته که جهت و مسیر نهایی عالم را مشخص می کند. اگر اندیشه ی سیاسی مجموعه ای از ایده ها برای تدبیر امور سیاسی عالم دانسته شود که به بحث از مبادی قدرت می پردازد، همسازی میان اندیشه ی سیاسی و کیهان شناسی ضروری خواهد بود. بر این اساس، کیهان شناسی الگویی متعالی برای اندیشه ی سیاسی فراهم می آورد که تبلور این الگو را می توان در آن دید. فرضیه ی ما این است که اندیشه ی سیاسی ایرانشهری، با لحاظ استلزاماتش مانند اندیشه ی عدالت، ایده ی اندراج، شاهی آرمانی و غیره باید با رجوع به مبادی کیهانی ای فهم شود که مستقلاً در تفکر ایران باستان ریشه داشته است. بنابراین در مقاله ی حاضر نشان خواهیم داد که چگونه کیهان شناسی در تدوین و تأسیس اندیشه ی ایرانشهری، به طور عام، و اندیشه ی سیاسی ایرانشهری، به طور خاص، ایفای نقش کرده است. این بررسی با بحث درباره ی منشأ عالم و نسبت جهان متناهی با نامتناهی صورت خواهد گرفت.
۷.

چالش خوانش عقل گروانه از آثار تاریخ نگاری ایرانی اسلامی کاربست تفسیرِ خلاصه وار در بازخوانی البدء و التاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سنت گرایی نقد تاریخی البدء و التاریخ تفسیر خلاصه وار جامعه شناسی معرفت هرمنوتیکی انسان گرایی اسلامی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 918 تعداد دانلود : 77
البدء و التاریخدر بزنگاه عصر تدوین تمدن اسلامی به قلم مقدسی تألیف شده و کشمکش های گفتمانی اندیشمندان در آن بازتاب یافته است. در عین حال، محققان معاصر آن را نمونه ای از نگرش عقلانی- فلسفی به تاریخ در سنت تاریخ نگاری اسلامی دانسته اند. بنابراین بازیابی «ایده کلیدی» مقدسی در نگارش البدء و التاریخو «معنای بنیادین» آن، به عنوان مسئله مقاله حاضر، مهم و ضروری می نماید. در پاسخ بدین مهم، مقاله درصدد نقد تاریخی البدء و التاریخو بازاندیشی در آن با تکیه بر مبانی نظری تعیّنِ اجتماعی و فرهنگی معرفت و همچنین کاربست تفسیر خلاصه وار به مثابه روش خوانش و نقد متن است؛ امتزاجی که مقاله را عملاً به یک مطالعه موردی در حوزه «جامعه شناسی معرفتِ هرمنوتیکی» برای کاربست در نقد متون تاریخی مبدل کرده است. از خوانش البدء و التاریخبر مبنای این چارچوب چنین برمی آید که گسترش انسان گرایی اسلامی قرن چهارم، که همراه با جهان وطنی، دیانت گریزی و فردگرایی بوده است، به مثابه بخشی از مؤلفه های تأثیرگذار اما طردشده ذیل گفتار بدعت در بافتار تاریخی این عصر، بدان گونه که جوئل کرمر بدان می پردازد، زمینه ای را شکل داد که مقدسی به نگارش کتاب خود از منظر کنش گفتمانی معطوف به سلطه/طرد بپردازد. در فصول مختلف کتاب، وی واکنش منفی خود به این شرایط را نشان می دهد و راه برون رفت از این شرایطِ به زعم خویش بحرانی را بازگشت به سنت گرایی شریعت محورانه و تفسیر راست کیشانه مبتنی بر آن به مثابه تنها چارچوب ارزشمند در سامان دهی به زندگی مسلمانان می بیند. بنابراین بر خلاف خوانش عقل گروانه از این اثر، بازخوانی گذشته و روایت رویدادها در این اثر در چنین راستایی به شکل جدلی و هنجارین تدوین و بازنمایی شده است که ضروری است در نقد تاریخی گزارش های آن مورد توجه قرار گیرد.
۸.

البدء و التاریخ؛ روایت/تفسیری از بافتار فکری جامعه اسلامی در قرن چهارم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نقد تاریخی البدء و التاریخ مقدسی مجادلات کلامی اسلامی راست کیشی اسلامی بافت تاریخی جامعه اسلامی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 600 تعداد دانلود : 293
کارکرد منابع تاریخی قرون متقدم اسلامی در تعین بخشی به تصور مسلمانان دوره های مختلف از سنت اسلامی و تعریف راست کیشی اسلامی موجبات اهمیت نقد تاریخی این متون می شود. مسئله مقاله حاضر بررسی این وضعیت در البدء و التاریخ به عنوان نمونه ای از این متون است که نه تنها مشمول این شکل از اهمیت قرار می گیرد بلکه متأثر از ساختار جدلی آن نقش و اهمیت ثانویه ای نیز دارد؛چراکه با تحلیل و بازشناسی ساختار استدلال های مطروحه در کتاب می توان به تصویری از ماهیت و عملکرد عقل اسلامی مستعمل میان جریان های کلامی حاضر در قرون نخستین اسلامی نیز دست یافت،درعین حال آشکارسازی ماهیت جدلی کاربرد گذشته در این متون را نیز ممکن می سازد.رویکرد نظری مقاله، پذیرش ایده ی تعین اجتماعی و فرهنگی معرفت است که به نظر می رسد راه پاسخ به مسئله ی مقاله را از طریق تفسیر عمیق معناکاوانه متن و نظام دلالت های آن هموارتر می کند.بررسی معنایی که مقدسی در روایت خود از وقایع تاریخی درصدد تلقین آن به مخاطبان بود، بیش از آنکه به قصد بازسازی واقعیت های تاریخی باشد،نمایشگر بافتار فکری جامعه اسلامی است که زیست جهان مؤلف را پدید آورده است.بنیان های این بافتار بدان شیوه که جوئل کرمر بیان می کند مبنای تفسیر این متن است.گسترش جهان وطنی، فردگرایی و دین گریزی، به مثابه ی جلوه های فرهنگی انسان گرایی اسلامی در قرن چهارم شرایط بافتار فکری است که به عنوان مشکله ای، انگیزه مقدسی برای بازنمایی گذشته به شکل فرآورده ای جدلی گردید تا راه هدایت را با نقد آن مولفه ها،در قالب بازگشت به اصول و حدود اسلام البته با محوریت مذهبی که وی به آن تعلق فرقه ای داشت بازنمایی کند
۹.

جایگاه حضرت فاطمه (س) در فرهنگ شیعیان با تکیه برسنخ شناسی احادیث و روایات متون شیعی قرن چهارم تا ششم هجری

کلید واژه ها: فاطمه زهرا ‏‫(س) احادیث شیعی ایران اسلامی قرون میانه فرهنگ شیعیان متون شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 44 تعداد دانلود : 912
در رویکرد تاریخی به فرهنگ شیعی می توان روند تثبیت جایگاه شخصیت های مذهبی در فرهنگ شیعیان را با تکیه بر مواجه ی معناکاوانه با متون تاریخی شیعی مورد بررسی قرار داد. فاطمه زهرا (س) از مهم ترین شخصیت هایی است که در عقاید و فرهنگ شیعی جایگاهی محوری دارد. فاطمه زهرا (س) به مثابه مرجع ارتباطی نبوت و امامت و ولایت در نظام عقاید شیعی است. فرهنگ شیعیان به عنوان باورمندان به عقاید مذهب شیعه نیز در روند تاریخی تحولات فرقه ی شیعه از قرون اولیه ی تاریخ اسلام تا قرن ششم هجری، مجالی برای معنابخشی و حفظ و بازتولید این نظام عقیدتی بوده است. مجامع و متون شیعی که از طریق احادیث و روایات منتسب به معصومین (ع) به عنوان منابع و مراجع فکر و فرهنگ شیعه پیونددهنده ی بین عقیده ی شیعی و فرهنگ شیعیان بوده اند. براین مبنا در این مقاله با تکیه بر سنخ شناسی احادیث و روایات متون شیعی از قرن چهارم تا ششم هجری به چگونگی روند تثبیت جایگاه فاطمه (س) به واسطه ی بازروایت احادیث گوناگون درباره ی ایشان در ابعاد مختلف شخصیت تاریخی و نقش عقیدتی فاطمه زهرا (س)  در فرهنگ شیعی در زمینه ی تحولات تاریخی این قرون پرداخته می شود. ارتقای کمی و کیفی نگرش فضائل نگارانه به جایگاه فاطمه زهرا (س) از قرن چهارم تا ششم در احادیث منابع شیعی نشان از برجسته شدن و اهمیت یافتن این وجه از ابعاد شخصیتی ایشان در فرهنگ شیعی به عنوان الگویی اخلاقی و منبع ولایی در فرهنگ شیعیان است.
۱۰.

طنزپردازان و شیوه های طنزپردازی در ایران عصر سلجوقیان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سلاجقه ایران طنزپردازان عصر سلجوقی شیوه های طنزپردازی در ایران فرهنگ ادبی در ایران

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سلجوقی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سلجوقی فرهنگی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : 177 تعداد دانلود : 102
در ایران عصر سلاجقه، طنز، به عنوان خنده طعنه آمیز به مسائل گوناگون جامعه به کار می رفته است. در تاریخ نگاریِ مدرنِ ادبیاتِ ایرانِ اسلا می ، طنزپردازی به همان معنای امروزین «قصد نقد اجتماعی سیاسی»، فعالیتی ادبی تعریف شده است که عمدتا توسط شعرا در قالب یک نوع ادبی خاص انجام و ترویج می شده است. علی رغم این نگرش عمدتاً ادب انگارانه و ژانری به طنز، اگر مفهوم طنز را فراتر از معنای کنونی آن، «بیان هنری اجتماع نقیضین» درنظر بگیریم، آنگاه باید گفت معنا و موضوعات طنزآمیز در فرهنگ ادبی جامعه ایران دوره میانه چه جایگاه و تنوعی داشته است؟ مساله مقاله حاضر بررسی فرهنگ طنزپردازی در جامعه ایران اسلا می دوران حکمرانی سلجوقیان با توجه به انواع گروه ها و نیز شیوه های بیانی و کاربرد آن است که با روش تاریخی انجام گرفته است. دستاورد مقاله نشان می دهد علاوه بر شاعرانی که در تاریخنگاری مدرن ادبیات فارسی به مثابه مُرَوِّجان نقد اجتماعی در ژانر ادبی طنز برجسته شده اند، اقشار گوناگون جامعه شامل مردمان عادی، دلقکان، صوفیان، علما و کارگزاران حکومت نیز برای بیان طعنه آمیز موضوعات مختلف جامعه به شکلی خنده دار، شیوه های بیانی گوناگون طنزپردازی رایج در «فرهنگ ادبی عامه» را درباره طیف وسیعی از موضوعات به کار می بردند و مقصود خود را در قالب مفاهیم طنزپردازانه و شیوه های ادبی از تحقیر تا تحامق بیان می کردند.
۱۱.

ضرورت تعامل بین رشته ای معرفت شناسی و علم تاریخ در بررسی چالش های شکاکانه درباره امکان و اعتبار شناخت تاریخی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 732 تعداد دانلود : 872
کارکردهای فردی و اجتماعی و فرهنگی تاریخ به ویژه نقش تاریخ در حمایت معرفتی از پارادایم های رقیب در نظام های علمی در جوامع انسانی زمینه ساز اهمیت یافتن طرح پرسش از اعتبار گزاره هایی است که به عنوان «شناخت از گذشته» و «واقعیت گذشته» در علم تاریخ و عمل مورخانه تولید می شود. آگاهی از نقش مهم تاریخ به مثابه گذشته و علم تاریخ به عنوان علم شناساگر گذشته در قالب منبعی معرفت شناسانه، منجر به طرح پرسش از امکان شناخت تاریخی و مبانی اعتبار و صدق آن از سوی فیلسوفان و نیز مصرف کنندگان این معرفت و واکنش هایی از سوی تولیدکنندگان آن یعنی مورخان شده است. از چنین چشم اندازی این مسائل یکی از مهم ترین چالش های معرفت شناسانه برای مورخان از عهد ارسطو تاکنون بوده است، اما باید گفت اکثر پاسخ های مورخان به آن بر اساس تجربه عملی کار مورخانه بوده و دچار فقر مفهومی و نظری است. به نظر می رسد با عبور از پارادایم تخصص گرایی در تعریف رشته های علوم انسانی و قرار گرفتن در پارادایم تعامل های بین رشته ای امکانی برای مورخان پدید می آید که از مفاهیم نظری دانش معرفت شناسی برای گفتگوی انتقادی با منتقدان علمی بودن تاریخ و تبیین امکان شناخت تاریخی و صدق و اعتبار آن استفاده کنند. بر اساس چنین رویکردی می توان از طرح بحث روش حصول تصور معیار از معرفت در معرفت شناسی استفاده کرد و نشان داد شناخت تاریخی با تلقی بافت گرایانه از شناخت، ممکن و معتبر است.
۱۲.

ایده ای روش شناسانه برای بازیابی طرح واره تفسیری مورخان قرون نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: متون تاریخ نگاری اسلامی نخستین رویکرد تفسیرگرایی سنت گرایی اسلامی بافت تاریخی قالب های حکایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 579 تعداد دانلود : 295
آگاهی تاریخی و دینی جوامع مسلمان از مبانی فرهنگ و عقاید اسلامی از متونی متأثر است که در قرون نخستین اسلامی تدوین و تصنیف شده اند. ماهیت سنت گرایانه فرهنگ مسلمانان باعث شده است فرآورده های مؤلفان این متون، به عنوان مبنا و معیارهای شناخت سنت اسلامی فهمیده شود. این در حالی است که بر اساس رویکرد تفسیری انتقادی، این متون ساختارهای روایی حاوی معناهایی گفتمانی هستند که در موقعیت بافتاری قرون نخستین هجری برساخته شده اند. از آن جا که وضعیت بافتاری این قرون، سرشار از منازعات عقیدتی و سیاسی ملل و نحل بوده و متون نیز حامل سوگیری مؤلفان آن اند، با نگاه رئالیستی به آن ها، عملاً آن منازعات و نگرش ها در اعصار دیگر بازتولید می شود. مسئله این نوشتار، پیشنهاد ایده ای روش شناسی برای بازخوانی آثار وقایع نگاران این دوران بر اساس رویکرد تاریخی است که بدین روش، معناهای عقیدتی تعبیه شده در این سازه های زبانی را بازیابی کند.
۱۳.

بررسی انتقادی بازنمایی شخصیت ابن مقفع در روایت تاریخ نگاری ملی گرایانه عصر پهلوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابن مقفع تاریخ نگاری دوره پهلوی ملی گرایی رمانتیکی اصالت گرایی فرهنگی تاریخ ایران اسلامی معناکاوی گفتمانی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی اول فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی دوم فرهنگی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 427 تعداد دانلود : 566
هر روایت و متن تاریخی برساخته ای اجتماعی است که نشان از موضع فرهنگی مورخ آن دارد. بنابراین، با بررسی پیکره بندی روایت هایی که از گذشته نقل شده، می توان بافت تاریخی آنها را نیز بررسی کرد. در اینجا، به عنوان نمونه موردی، روایت مورخان دوره ی پهلوی از شخصیت ابن مقفع را در دست گرفته ایم تا بر مبنای آن به بررسی بافت تاریخی دوره پهلوی بپردازیم. بدین منظور، از رویکرد معناکاوی گفتمانی بهره برده ایم، که بررسی نسبت بین معنای دلالت شده در نظام زبانی روایت و بافتار آن را ممکن می سازد. بازخوانی انتقادی روایت مورخان دوره پهلوی نشان می دهد که موضع فرهنگی ملی گرایی رمانتیکی از نوع اصالت گرایی فرهنگی آن عصر باعث شده است تا آنان به تصوری جوهرگرایانه از هویت ایرانی برسند. این تصور، تاریخ نگاری عصر پهلوی را به سوی انتخاب موضوع ها و شخصیت های خاص و ابداع رابطه ای بین آنان و بازآفرینی ملی گرایانه تاریخ دوره اسلامی ایران سوق داده است. گفتمان «تجدد آمرانه» و پروژه «ملت سازی دولت مدرن» عصر پهلوی، که مفاهیم تجدد را در تاریخ ایران جستجو می کرد، سرمنشأ این بازنمایی از گذشته بوده است. بر این مبنا است که در روایت های تاریخ نگاری عصر پهلوی، شخصیت ابن مقفع به عنوان دانشمندی ایران گرا و وطن دوست و ضدعرب برجسته می شود که حافظ میراث فکری ایران باستان و زبان فارسی است.
۱۴.

تاریخ نگاری اسلامی در روایت اهل حدیث نمونه ی موردی: تاریخ خلیفة بن خیاط(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بازنمایی فرهنگ سیاسی اهل حدیث نیروهای اجتماعی تاریخ نگاری اسلامی ابن خیاط

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 941 تعداد دانلود : 798
بررسی متون تاریخ نگاری اسلامی، می تواند به عنوان مسیری برای فهم شیوه ی تفکر مسلمانان درباره ی گذشته در سده های نخست اسلامی تلقی شود. برای این امر می توان با انتخاب رویکرد نظری تفسیرگرایی و ره یافت معناکاوی، منظری متفاوت به این متون داشت. بر این مبنای نظری، داده های مؤلفان این متون، «گزارشی از واقعه» بر مبنای تفسیر و درک آن ها از رویدادهای گذشته است که در قالب «گزارش واقعه» - با ادعای برابری با عینیت رویداد - به مخاطب منتقل می شود. بر این اساس، شیوه ی گزارش دادن آن ها از رویدادهای گذشته، نشان دهنده ی نظام ارزشی و باورهای ایشان و آن مقوله ای است که به یک معنا ایدئولوژی مورخ نامیده می شود. بدین ترتیب، این نگاه ایدئولوژیک از گذشته، تصویری خاص و معنایی ویژه از آن را به مخاطب منتقل می کند و تاریخ گذشته در این بازنمایی/بازسازی، معنایی دیگر به خود می گیرد. این عمل – آگاهانه یا غیر آگاهانه – بر اساس درک ضرورت و نیازهایی در زمانه و زمینه ای که مورخ در آن قرار دارد، انجام می شود. بدین سان، با بازشناسی معنا و مضمون بازنمایی مورخ از گذشته، می توان به درک دشواره/مسئله ی وی نزدیک شد،که محرک او برای مراجعه به تاریخ و نگارش آن بر اساس نگرش و روش معینی بوده است. از آن جا که هر مورخ، متعلق به یک بافت فکری و نیروهای اجتماعی باورمند به آن است، بنابراین، منافع و باورهای عقیدتی/سیاسی آن نیروها نیز در بازنمایی گذشته در نظر گرفته می شود. بنابراین، تاریخ از منظر روایتی که نیروهای اجتماعی از گذشته دارند، بازخوانی و بازنمایی می گردد. در این مقاله، کتاب تاریخ خلیفة بن خیاط، به عنوان نخستین نمونه ی تاریخ عمومی اسلام، بر اساس این رویکرد بررسی می شود. یافته های مقاله نشان می دهد، ابن خیاط بر مبنای شیوه ی تفکر اهل حدیث به تاریخ گذشته ی خلافت اسلامی نگریسته و به همین دلیل به حاشیه رانی، غیریت سازی و طرد خوارج، ایرانیان و ترکان در تاریخ خلافت پرداخته و هویت عربی/اسلامی و اقتدارگرایی خلافت اسلامی را برجسته ساخته است.
۱۵.

بررسی پیشینه ی یک اثر معماری در حرم رضوی: کتیبه های سنجری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مشهد سلطان سنجر سلطان محمد خوارزمشاه حرم رضوی کتیبه های سنجری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی سلجوقی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : 139 تعداد دانلود : 505
در تاریخ تمدن اسلامی، شهر مشهد یکی از شهرهای مقدس به حساب می آید که تاریخ خاص خود را داراست. بخشی از پایه های تاریخ نگاری این شهر مبتنی بر آثار معماری موجود در حرم رضوی است. یکی از مهم ترین این آثار معماری، کتیبه هایی است معروف به خشت های سلطان سنجری که منسوب به عصر سلطان سنجر سلجوقی است. مسئله ی این تحقیق آن است که مورخان تاریخ ایران دوره اسلامی در عصر صفوی و قاجاری، به خاطر گرایش های شیعی تلاش داشته اند پیشینه ی هویت شهری مشهد را در نسبتی مستقیم با احداث آثار مرتبط با حرم رضوی تعریف نمانید؛ اما به نظر می رسد همین امر منجر به انحراف آنها از واقع نگری در مورد دوره ی احداث کتیبه های سنجری شده است. به طوری که بر اساس شواهد گرد آوری شده در این مقاله و بر اساس روش تاریخ تحلیلی، بنای کتیبه های سنجری به دوره ی سلطان محمد خوارزمشاه تعلق دارد، و نه سلطان سنجر سلجوقی. این مقاله تلاشی در راستای بازنگری انتقادی در یکی از منابع اسنادی تاریخ نگاری حرم رضوی و شهر مشهد، به نام کتیبه های سنجری است. دستاورد این تحقیق آن بوده است که کتیبه های سنجری، بر خلاف آنچه که در متون تاریخ نگاری متأخر در عهد قاجاری آمده است در دوران سلطان محمد خوارزمشاه ساخته شده اند.
۱۶.

از روایت سیاسی تا حکایت اخلاقی در تاریخ نگاری نخستین اسلامی، (نمونه موردی: ماجرای هارون و برمکیان در تاریخ طبری)

کلید واژه ها: حکایت روایت برمکیان هارون الرشید تاریخ نگاری اسلامی امین و مامون عباسی عبرت اخلاقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 287 تعداد دانلود : 523
تدوین و شکل بخشی روایت جدال امین و مامون عباسی پس از تحقق این رویداد توسط مورخین مسلمان در نیمه نخست قرن سوم هجری انجام شد. درک رایج از گزارش های این رویداد، بر ماهیت سیاسی آن تاکید دارد. اما از آنجا که یکی از اهداف مهم بازخوانی گذشته توسط مورخین مسلمان، درک عبرت نهفته در این رویدادهاست، می توان با نگرش به این رویداد از منظر چگونگی تولید عبرت، از نگرش و روش حاکم بر الگوی تولید روایت در تاریخ نگاری اسلامی رمزگشایی کرد. برای شناسایی این مسئله، مبانی جدال امین و مامون عباسی در تاریخ الرسل و الملوک طبری بر اساس رهیافت معناکاوی مورد بررسی قرار گرفت. این واکاوی نشان می دهد که چگونه گزارش های متون تاریخ نگاری مثل تاریخ طبری، متاثر از کارکرد تولید عبرت از قالب های حکایی برای بازنمایی واقعیت های تاریخی همسو با نظام عقیدتی مولف استفاده می کنند. بر اساس بازنمایی طبری از این ماجرا، مبانی جدال در شیوه برخورد هارون با برمکیان ریشه دارد و مکافات عمل غیر اخلاقی او با برمکیان است.
۱۹.

تبارشناسی ایران گرایی فرهنگی در سنت تاریخ نگاری اسلامی - ایرانی تا عهد تیموری

کلید واژه ها: تاریخ بلعمی تاریخ نگاری عمومی اسلامی تاریخ نگاری ایرانی - اسلامی فارسی ایران گرایی فرهنگی تاریخ گردیزی تاریخ گزیده تاریخ خیرات

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 50 تعداد دانلود : 328
در سنت تاریخ نگاری عمومی اسلامی تا عهد تیموری رویکردی قابل رهگیری است، که از آن می توان به عنوان سنت تاریخ نگاری ایرانی- اسلامی نام برد. این سنت با شاخصه های نگارش متون به زبان فارسی و مرکزیت تاریخ باستانی ایرانی در کانون توجه مولفان، از سنت تاریخ نگاری عمومی اسلامی متمایز می شود. دلیل عمده ظهور چنین رویکردی را باید در پیدایش فارسی دری تا قرن چهارم و رشد تعداد تازه مسلمانان ایرانیی دانست که منجر به تصاعد نظام معرفتی ایرانی در بافتی گردید که از آن به ایران گرایی فرهنگی یاد می کنیم؛ به نحوی که بازتاب آن را در متون تاریخ نگاری عمومی فارسی این عصر شاهد هستیم. پس از هجوم مغول نیز، به دلیل تبدیل زبان فارسی به زبان رایج در سرزمین های شرق اسلامی و تمایزیابیی که به لحاظ سرزمینی بین ایران زمین و دیگر سرزمین های خلافت اسلامی پدید آمد، روند ایران گرایی فرهنگی تصاعد مضاعفی یافت و منجر به ظهور متن هایی در این قالب در تاریخ نگاری ایرانِ اسلامی گردید، که تبدیل سنت تاریخ نگاری ایرانی اسلامی را به سنت مسلط و رایج، از عهد مغول تا دوره تیموری نمایان می سازد. به نظر می رسد عنصر مقوم ظهور و برجستگی این سنت تاریخ نگاری را در طول این دوران را باید در تصاعد مفهوم ایران گرایی فرهنگی در زیست جهان ایرانی-اسلامی این قرون دانست. بنابراین، رهگیری عنصر ایران گرایی فرهنگی در سنت تاریخ نگاری اسلامی به عنوان مساله این تحقیق به شمار می رود و ما از طریق کاربرد روش تحلیل گفتمانی، به حضور سنت تاریخ نگاری ایرانی – اسلامی به عنوان یکی از دستاوردهای این تحقیق دست یافتیم.
۲۰.

تحلیلی بر الگوی عمل نخبگان در ماجرای امین و مأمون

کلید واژه ها: خلافت نخبگان ساخت قدرت برمکیان مأمون وزارت امین فضل بن سهل فضل بن ربیع

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی خلفای مسلمان عباسی سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی خلفای مسلمان عباسی اجتماعی
تعداد بازدید : 184 تعداد دانلود : 386
جدال امین و مامون و حامیان آنها برای خلافت، به جنگ منجر شد. با قتل امین در جنگ، تاریخ سیاسی خلافت عباسی نیز دگرگون شد. این مقاله رویکردی است برای واکاوی علت و چگونگی رویارویی نخبگان در این رویداد. هم چنین، با تکیه بر نظریه «منطق ساخت قدرت»، می توان از جدال نخبگان ایرانی و عرب درک بهتری داشت.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان