تأثیر منظر طبیعی بر معماری دفاعی گرجستان (نمونه موردی شهرهای مستیا و گوری)

چکیده

انسان برای سکونت، جایی را انتخاب می کند که در درجه اول بتواند نیازهای مادی خود را مرتفع سازد. او در این گزینش، هم زمان به نیازهای ثانویه خود (زیبایی) نیز توجه دارد. امنیت، خوراک و پوشاک، اساسی ترین نیازهای انسان در انتخاب مکان سکونت اوست. کشور گرجستان به دلیل طبیعت مستعد سکونت، و امکان استقرار بر روی رشته کوه های قفقاز و منظر فرهنگی شاخص آن، در طول تاریخ همواره خاستگاه انسان ها بوده است. استقرار سکونتگاه ها در حاشیه رودها و دامنه کوه ها ناشی از شرایط مساعد اقلیمی برای کشاورزی، دامداری و یکجانشینی است. امنیت، نیاز دیگری است که انسان همواره در انتخاب مکان سکونت مورد توجه قرار می دهد. اگر محل گزینش شده توسط انسان نتواند تا حد قابل توجهی، ایمنی او را تأمین کند و او از گزند هجوم دشمن در امان نباشد، ناگزیر تمهیداتی می اندیشد که بتواند از طریق معماری، این کمبود را جبران کند. شکل گیری منظر دفاعی سکونتگاه ها، تعامل میان منظر فرهنگی، منظر طبیعی و منظر تاریخی- به عنوان زاییده منظر فرهنگی و طبیعی- بوده که در زیستگاه های مختلف، متناسب با تفاوت های منظر طبیعی و رویدادهای تاریخی، اشکال متفاوتی به خود گرفته است. منظر دفاعی بخشی اجتناب ناپذیر از منظر فرهنگی مجتمع های زیستی باستانی و بخشی از فرایند تکامل منظر فرهنگی محسوب می شود. معماری مسکونی با رویکرد دفاعی در شهرهای گرجستان، دو گونه مستقل دارد. در شهرهای گوری و تفلیس، منظر دفاعی همچون بسیاری از شهرهای ایران از نوع برج ها و باروی دفاعی، به صورت درشت دانه، متمرکز و درون گراست. در مقابل، در شهرهای مستیا و اوشگولی، نشانی از برج و بارو نبوده، بلکه تک برج های سنگی مرتفع، ریزدانه و برونگرا در سطح شهر پراکنده اند.