۱.
کلید واژه ها:
تروریسم تکفیر سلفیه وهابیت کلام مذاهب اسلامی ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب
بی تردید یکی از معضلات بزرگ امنیت بین الملل ، پدیده تروریسم است که حیات انسا نها و
روابط میان مل تها را در معرض خطر جدی و اساسی قرار داده است . در عصر حاضر، جهان
اسلام نیز با مسئله رشد جریان تروریسم مواجه است که برخاسته از تعالیم وهابیت، و به نام
سلف یگری سبب کشتار انسا نها شده است. "کفر" یکی از واژه های پرکاربرد تروریسم تکفیری
است که در آن، تروریس تها مخالفان خود را به کفر متهم و به کشتن آنان اقدام م یکنند. به
همین دلیل، به این نوع تروریسم، تروریسم تکفیری اطلاق می شود. اندیشه تکفیری با تکیه
بر مبانی غیراسلامی خود، عقاید و آموزه های کلامی اسلام را به چالش م یکشد. این جریان
با تغییری بنیادین در برخی از مهم ترین آموزه های اعتقادی اسلام، خون، مال و نوامیس
مسلمانان را مباح و آنان را از مشرکان بدتر می شمارد. آنچه به اندیشه های تکفیری تشخص
می دهد ، دیدگاه های کلامی و اعتقادی آن است. تفاوت اندیشه تکفیری با مذاهب اسلامی
را باید در دل مباحث کلامی و اعتقادی جست وجو کرد. شبهات اندیشه تکفیری هرچند در
قالب گزاره های فقهی بیان می شود، پی شفرض های اعتقادی دارد و ریش هیابی آنها را باید
در عرصه مباحث کلامی و اعتقادی یافت. بر این اساس، این مقاله با اذعان به نقش مبانی
اندیشه ای و اعتقادی در تحقق تروریسم تکفیری، این بخش از موضوع را به عنوان مؤلفه ای
مهم در تروریسم تکفیری در کانون توجه خود قرار داده است تا با شناختی صحیح نسبت به
این جریان، بهره برداری از آنها را در برنامه ریزی های مقابل های امکان پذیر کند.
این پژوهش براساس ماهیت و روش، در زمره تحقیقات توصیفی - تحلیلی بوده، برای
گردآوری داده ها از روش اسنادی، تاریخی وکتابخانه ای استفاده شده است و از آنجایی که
موضوع اصلی بحث در این نوشتار، شناخت و به نوعی درک اندیشه تروریسم تکفیری بوده،
در تجزیه و تحلیل داد هها از روش نظری بهره گرفته شده است.
۲.
کلید واژه ها:
تروریسم ضد تروریسم فرهنگ راهبرد فرهنگی افرا طگرایی
تروریسم گرچه پدیده ای نو نیست، به عنوان یکی از معضلات جهان امروز، گریبا نگیر
بسیاری از دولت هاست و چنان گسترش یافته که بسیاری از معادلات بین المللی را متأثر
کرده است. حوزه نفوذ این پدیده حتی حاکمیت برخی کشورها را به چالش کشیده و
بسیاری را نیز به اندیشه مقابله با آن واداشته است. از این رو ارائه راهبردهای ضد تروریستی
جامع و مانع، که با توجه به رویکردهای مختلف در نگرش به تروریسم تدوین شده باشد،
امری ضروری به نظر می رسد.
پژوهش حاضر با انگاشتن فرهنگ به مثابه شیرازه هر اجتماع، تروریسم را پدیده ای
اجتماعی م یداند که ریشه در فرهن گها دارد؛ از این رو اساس مقابله با تروریسم را نیز
رویکرد فرهنگی می داند. این پژوهش در نظر دارد با ارائه مجموعه راهبردهای فرهنگی،
به مثابه راهبردی پایه ای، به مقابله با تروریسم بپردازد و در این مسیر ضمن لحاظ
مقدورات و محدودیت های جمهوری اسلامی ایران، سعی در تدوین طرحی جامع و بومی
دارد. از این رو با ارائه هفت سرفصلِ «راهبردهای ضد تروریستی در سطوح مختلف
جغرافیایی، راهبردهای ضد تروریسم در قبال حوادث تروریستی در باز ههای مختلف زمانی،
سیاست های ضد تروریسم بر اساس ماهیت، راهبردهای متمرکز بر گروه های تروریستی،
سیاست های کلان معطوف تحدید فعالیت های گروه های تروریستی، سیاست های تحدید
و دفع تروریسم در مبدأ، و مقابله با تمام انواع تروریسم موجود یا پیش روی کشور »
به تبیین سیاست ها پرداخته و سپس در دو سرفصل، تقسیم وظایف ملی در تحقق
راهبردهای فرهنگی ضد تروریسم و تقسیم وظایف نهادهای حاکمیتی )عمومی( در تحقق
راهبردهای فرهنگی ضد تروریسم را طر حریزی کرده است.
در نهایت آنچه چش مانداز این طرح است مشروعی تزدایی از تروریسم و اقدامات
تروریستی، افزایش سطح آگاهی و در نتیجه کاهش گرایش های افراطی است که در
بلندمدت و با رویکردی بردبارانه به کاهش ریشه ای تروریسم در جمهوری اسلامی ایران
خواهد انجامید
۳.
کلید واژه ها:
داعش تروریسم امنیت محیط امنیتی غرب آسیا تکفیر
اگرچه ظهور و نق شآفرینی داعش به عنوان بازیگری غیردولتی به حدود یک دهه پی ش
بازم یگردد که ابومصعب الزرقاوی جنبش توحید و جهاد را در عراق تأسیس کرد، بحران
امنیتی عراق موجب شد توجه جامع ه جهانی به این گروه، بیش از گذشته معطوف شود. این
مقاله ضمن بررسی زمینه های فکری و فرهنگی، به دنبال بررسی زمینه های ظهور و گسترش
داعش در محیط امنیتی غرب آسیا در سه سطح ملی، منطقه ای و بی نالمللی است. یافته های
این مقاله که با روش توصیف ی تحلیلی تألیف شده است، نشان م یدهد اندیشه تکفیر مبتنی
بر سلفی گری به عنوان زمینه فکری و مقاومت در برابر امواج جهانی سازی به عنوان زمینه ای
فرهنگی، موجبات ظهور و گسترش داعش در جغرافیای جهان اسلام را فراهم کرده اند. در
سطح ملی، داعش در خلأ رهبری و بحران هویتی اهل سنت، با استفاده از احساسات مذهبی
آنان، در جغرافیای دولت های فرومانده ظهور کرد و اقتدار این دولت ها را به چالش کشید.
در سطح منطقه ای، به عنوان بازیگری غیردولتی، با بدیل سازی از گفتمان اسلا مگرایی، به
مقابله با گفتمان انقلاب اسلامی و محور مقاومت پرداخت. در سطح بین المللی نیز جنگ
بین تمدنی را که آمریکای یها منادی و مدعی آن بودند، به جنگی درو نتمدنی تبدیل و در
جهت اسلا مهراسی حرکت کرد.
۴.
کلید واژه ها:
کلام سیاسی تروریسم حیات سلولی قال بهای ادراکی امنیت تأویلی
کنش مقوله ای معطوف نظام و سامانه فکری و اندیشه ای است که به نوعی در پروسه پر پیچ
و تابِ اندیشه مبتنی بر نوعی هستی شناسی شکل م یگیرد. تعیّن و تشخّص اندیشه مبتنی
بر جها نبینی، انسان را در جامعه با دستگاه معرفتی از طریق بروز و ظهور کنشگری فردی
و اجتماعی خود نشان م یدهد. شناخت جها نبین یها و رو ششناخت آنها می تواند کنشگر را
مورد رصد و پایش و پویش قرار دهد. در واقع می توان ادعا کرد تحولات و کنشگران این عرصه
و محیط ها حاصل دیالتیک و تعارض جهان یبینی های مختلف اند.
درک این مطلب که چرا انسان کنشگر در تحولات و موقعیت ها «نوع خاصی » از کنش را
برای خود انتخاب م یکند، بسیار مهم است و بستگی تام به مدل ادراکی مبتنی بر جها نبینی و
نظام معرفتی شکل یافته و هستی شناسانه آنها دارد. جوامع مذهبی، دین را از طریق مذهب و امر
سیاسی را از طریق کلام سیاسی معرفی م یکنند. مذهب و مشرب کلامی، شکل عملیاتی، توصیفی،
تشریحی، تأویلی و تفسیری دین است که محیط تعاملی خود و امنیت و حیات و زیس تبوم خود
را از طریق نوعی «نص گرایی افراطی » بر می سازد. حیات سلولی شکلی از سازمان غیررسمی و به
صورت ریزومی 2 در زیر پوست است که کنشگران این عرصه از جمله میکروسازمان های تروریستی
بدان گرایش جدی دارند. در واقع قالب های ادراکی )پارادایم( از طریق نظام اندیش های تجهیز
م یشوند و مدل و الگوی حیات و زندگی و نوعی خاص امنیت زیستی را به صورت مرحله ای با
منحنی حیات سلولی آغاز و در نهایت )در صورت مقتضی( نهادسازی می کنند که به نوعی خاص
از مدنیت مبتنی بر آموزه های کلامی، مشربی و مذهبی ختم می شود.
این مقاله درصدد است به این مقوله بپردازد که بین مدل و قالب های ادراکی و نوع حیات
زیستی از نوع «حیات سلولی » و تأویل امنیت در کنش تروریسم تکفیری رابطه ای برقرار است
و این مقوله ارتباطی وثیق با مبانی کلامی )اعتقادی و سیاسی( آنها دارد که از طریق روش
تحلیلی، توصیفی و نشانه شناسی از تبیین کلام سیاسی و امر سیاسی مورد توجه قرار می گیرد.
۵.
کلید واژه ها:
داعش سلف یگری بعث یگرایی هویت جمعی تروریسم تکفیر
نیروی ایدئولوژیکی محرک گروه داعش از دو منبع کاملً متفاوت می آید: اولین منبع و وجه
غالب کنونی اندیشه تکفیری است که در افکار ابن تیمیه )قرن 7ق( ریشه دارد و توسط
عبدالوهاب )قرن 12 ( به ایدئولوژی تکفیری مدرن تبدیل شد. بر این مبنا، تکفیری های داعش
هدف خود را احیای خلافت اعلام م یکنند. منبع دیگر داعش که در سازمان و اهداف
سیاسی اش کاملً مشخص است، بعث یگرایی و شبکه های بعثی جدید است که بعثی های
سکولار آمال خود را در احیای شکوه اعراب م یبینند. اگرچه گروه داعش ب هطور مؤثر از
دکترین سلفی تکفیری به منظور بسیج افراط یها و ستیزه جویان خارجی استفاده می کند،
در عین حال، برای هدایت و کنترل این خلافت، بر شبکه های پیچیده تحت رهبری افسران
سابق حزب بعث تکیه دارد.
آنچه این مقاله درصدد بررسی آن است «چگونگی پیوند این دو منبع ایدئولوژیکی متفاوت در
سازمانی واحد به نام داعش » است. اسلام در ایدئولوژی بعث کمتر به عنوان پیامی جه ان شمول
که همه انس ا نها در سراسر جهان را مورد خطاب قرار داده و رسالتش رستگاری کل بشریت
است، در نظر گرفته م یشود و بیشتر به عنوان ابزاری مطرح است که سیادت عرب بر جهان
را موجب شد. نظری هپردازهای بعثی از پیش روی اسلام به عنوان شاهدی بر عظمت فرهنگ
عربی و قدرت فکری مردم عرب نام م یبرند. از طرف دیگر، مهارت های تشکیلاتی و نظامی
بعث یها وسیله اصلی پیشبرد اهداف سلف یهای تکفیری داعش در میدا نهای نبرد است.
۶.
کلید واژه ها:
وهابیت القاعده داعش تروریسم تکفیر
القاعده نقط هعطفی در تحولات اسلا مگرایی رادیکال محسوب می شود و دارای سه نسل
است. القاعده مرکزی با حمایت امریکا و کشورهای منطقه ای متحدش برای مبارزه با شوروی
سابق در افغانستان شکل گرفت که پس از شکست و خروج شوروی سابق از افغانستان، به
جبهه جهانی اسلامی علیه صلیبیون و یهودیان تغییر راهبرد داد. ریشه ایدئولوژیک القاعده و
داعش به تفکرهای سلفی تکفیری که مبدع آن وهابیت بود، بازم یگردد. پس از حمله امریکا
به افغانستان در دوران طالبان و سپس عراق، القاعده به عراق نقل مکان داد و به مبارزه با
اشغالگران و شیعیان پرداخت. تغییر راهبرد القاعده عراق باعث انشعاب در القاعده شد و در
نهایت، به تشکیل داعش منجر شد. این مقاله ابتدا به تشکیل القاعده و انشعاب داعش از
آن پرداخته، و سپس به افتراقات القاعده و داعش از منظر ایدئولوژیکی، سازمانی و جهادی
م یپردازد و در نهایت، تشابهات القاعده و داعش را بیان م یکند.
۷.
کلید واژه ها:
جریان های تکفیری نظریه آشوب نظریه تروریسم اثر پروانه ای جنوب غرب آسیا
سیر گسترش و توسعه دامنه نفوذ داعش که کشورهای خاورمیانه را با چالش هایی جدی
مواجه کرده است، جریانی تازه شکل گرفته نیست، بلکه برایند منافع برخی کشورهای منطقه
و رقابت های ژئوپلیتیکی میان آنها، بازیگردانی قدرت های فرامنطقه ای، شناوری مباحث
و موضوعات ژئوپلیتیکی و شرایط مهیایِ زایشِ گروه های بحران ساز و تفکرات افراطی در
محیط سیاسی کشورهای خاورمیانه است. پیچیدگیِ اندرکنش های این گروه های افراطی و
بازیگران منطقه ای، اقدامات و عملیات انفجاری قلمروگسترانه آنها، موض عگیری های متفاوت و
متعارض قدرت های منطق های و فرامنطقه ای در مقابل اقدامات این گرو هها، تعارضات خصمانه
بی نگروهی و... سبب شد تا تحلیل سیر گسترش و پی شبینیِ وضعیت آینده آنها براساس
نظریه های پیچیدگی )آشوب و فراکتال( و درهم تنیدن این نظری هها با مفهوم اثر پروانه ای
انجام شود. نتایج حاکی از آن است که آشوبناکیِ فضای جنوب غرب آسیا که تأثیرگذار و
متأثر از سه سطح درون کشوری، منطقه ای و فرامنطقه ای است، به این گروه ها موجودیت
بخشیده و سازماندهی منظم، دریافت کمک های مالی و تسلیحاتی، بهره مندی از فضای
مجازی، ایدئولوژی این گرو هها و برخورداری از حمایت های ژئوکالچرال شرایط تکثیر، توسعه
دامنه نفوذ و در نهایت کنتر لناپذیریِ آنها را موجب شده است. هرچند تحت تأثیر شرایط
ژئواستراتژیک منطقه و فشارِ ائتلافی منطقه ای جهانی، فرایند گسترش این جریان های
افراطی محدود خواهد شد، در صورتی که از فضاهای سیاسی ملی و منطقه ای آشوب زدایی
نشود، بازتولید گروه های مشابه در گوشه و کنار جنوب غرب آسیادور از واقعیات نخواهد بود.
۸.
کلید واژه ها:
عربستان سعودی تروریسم تکفیری ایدئولوژی رقابت منطق های
جنوب غرب آسیا در سال های اخیر درگیر گروه های تروریستی در قالب تروریسم تکفیری
شده است و کشورهای منطقه رویکردهایی متفاوت به آن داشت هاند. مقاله حاضر سعی
دارد با روشی تحلیلی و استفاده از سطوح تحلیل داخلی، منطقه ای و بی نالمللی به
مطالعه سیاست خارجی عربستان سعودی درباره این موضوع بپردازد. سؤال اصلی مقاله
این است که مؤلفه های مؤثر بر سیاست خارجی عربستان در قبال تروریسم تکفیری
چیست؟ یافته های اصلی مقاله نشان م یدهد در سطح داخلی، تأثیرات رژیم سلطنتی و
تأثیرات ناشی از فرقه وهابیت و در سطح منطقه ای، الگوهای رقابتی با ایران در سیاست
خارجی عربستان نقش دارند. در سطح بی نالمللی نیز قابلیت ایدئولوژیکی عربستان
در به کارگیری تروریسم تکفیری در راهبرد نیابتی سیاست خارجی آمریکا به ویژه
در سوریه و همچنین تقابل سازی با روسیه در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز مهم ترین
مؤلفه های مؤثر بر سیاست خارجی عربستان سعودی درباره تروریسم تکفیری هستند.
۹.
کلید واژه ها:
داعش بحران بسیج منابع خاورمیانه تروریسم
منطقه غرب آسیا، از دیرباز کانون بحران های امنیتی، سیاسی و ایدئولوژیک و همواره آبستن
تحولاتی گسترده و ژرف بوده است. ظهور، رشد و گسترش حرکت های خشون تزا و گروه های
تروریستی نمونه ای از این تحولات است. از یک سو، حراست از اسلام و از سوی دیگر تقابل
با هجمه نظام اومانیستی غرب، همواره دستاویز گروهک های تروریستی بوده است. شکل
جدیدی از فعالیت های سلفی گری فرانوین در خاورمیانه تلقی می شود. نخستین مستمسک
این گروه در اقدامات تروریستی را شاید بتوان سقوط دول تهایی مانند سوریه و عراق دانست
که به نحوی به زعم آنان، ه مپیمان نظام کفر تلقی می شوند. البته باید افزود بسیاری از
پژوهشگران تأسیس این گروهک سلف ی تکفیری را فراسوی مسائل عقیدت ی ایدئولوژیکی
م یدانند. اما چگونه می توان در قالبی تئور کی به بررسی این جریا نهای افراطی پرداخت؟
نویسندگان مقاله شکل گیری داعش را با استفاده از تئوری های تلفیقی بسیج منابع چارلز
تیلی و نظریه بحران توماس اسپرینگز تبیین کرده اند؛ به سخن دیگر، شک لگیری هر بحرانی
را می توان به دلایل متعددی نسبت داد. نوشتار پیش رو نیز شک لگیری و بسط بحران فزاینده
گروهک تروریست ی تکفیری داعش را با استفاده از بسیج منابع چارلز تیلی تشریح و با
بهر هگیری از تئوری بحران اسپرینگز تفسیر و تحلیل کرده است. بدین منظور از منابع مکتوب
و مجازی نیز استفاده شده است.
