پژوهشنامه تاریخ

هنر ایرانی در زمان قاجار به واسطه ی ارتباط این دوره با غرب پیشرفت چشم گیری داشته و هنرمندان زیادی در این دوران به اروپا و کشورهای غربی سفر کردند، تاریخ قاجاریه و از جمله سفرنامه های ایرانیان به فرنگ به عنوان منبع مهم متنی در هنرِ معماری قاجار مطرح می باشد. در این زمینه، تزئین مهم ترین عنصری است که تاکنون در هنرهای مختلف ایرانی نقش پررنگ داشته است. تزئینات معماری که به شکل های مختلف، خود را در نما، ورودی ها و فضاهای داخلی بیان می کنند، هویت و ارزش خود را در مسیر تحول زیبایی شناسانه بیان می دارند. تزئینات را نمی توان از معماری جدا کرد، اما به مراتب، نسبت به معماری، بیشتر می توان نشانه های تاریخی، هویت اجتماعی و ارزش های فرهنگی را از آن دریافت کرد. لذا با توجه به اهمیت بناهایی با عملکرد کاخ در پایتخت ، آنچه در این تحقیق به آن پرداخته شده است بررسی زیبایی شناسی تزئین در معماری کاخ های اواخر قاجار می باشد. این بررسی می خواهد با روش تحلیل محتوای متون تاریخی قاجاریه (اواخر قاجار)، به عبارتی تحلیل مضمونی و ساختاری معماری این دوران، به این پرسش بپردازد که زیبایی شناسی هنر اواخر قاجار بر اصل تزئین استوار است یا خیر؟ زیبایی شناسی تزئین در هنر قاجار در چه عواملی ریشه دارد؟ این تحقیق بازنمایی روشنی از سهم تزئین در معماری کاخ های سلطنتی قاجار خواهد داشت.

هدف پژوهش حاضر، بیان کهن الگوهای تزئینات تاریخی بکار رفته در امام زاده های شهر تبریز است. کﻬﻦ ﺍﻟﮕﻮ ها، به عنوان ﻧﻤﺎﺩﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧ ی و مؤلفه های فرهنگی، به صور مختلف در فرم ها و تصاویر گوناگون در سراسر جهان یافت می شوند؛ از تصاویر در غارها، تا فرم های معماری. در معماری ایران نیز، به واسطه غنای تاریخ فرهنگی آن، باید کهن الگوهای متعددی باشند که توانسته اند این جامعه بزرگ را، درپی قرون متمادی، در کنارهم حفظ و گروه های اجتماعی را به هم پیوند بزنند. هنر تزئین در معماری ساختمان به خصوص بناهای مذهبی ایران، ساختمان را به مانند قالبی در بر می گیرد. هنرمند تزئین کار با الهام از حدیث " إِنَّ اللَّهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الْجَمَال" همواره در پی بیان زیبائی در خلق آثار هنری است. ، خلق آثار هنری و ساخت و پرداخت نقش های آذینی توسط ایرانیان ، به طور کلی ملهم از دو منبع بزرگ و فیاض طبیعت و فرهنگ است، صرف نظر از اینکه طبیعت پایگاه اصلی و درون مایه الهامات و صورت بندی اشکال تزئینی در ذهن معماران ، صنعتگران و هنرمندان بوده ، لیکن القای مفاهیم و اندیشه های فرهنگی – دینی و اعتقادی و آرمان جمعی در خلق آثار فوق تأثیر بسزایی داشته است. لذا پس از مطالعات کتابخانه ای و میدانی بروش عکاسی، بصورت توصیفی- تحلیلی، کهن الگوهای مشاهده شده در تزئینات تاریخی امامزاده ها را از جنبه ظاهری، مفهومی و ... در 7 دسته ی:کهن الگوهای انسانی، طبیعی، موقعیتی، عددی، هندسی، کالبدی و حیوانی بررسی خواهیم کرد.

دولت، در تاریخ معاصر ایران، یکی از مهم ترین نهادهایی بود که در گفتمان تجددخواهی مورد توجه قرار گرفت و خیلی زود، تحول در آن، ذهن نوگرایان ایرانی را مشغول کرد. نخستین تلاش ها برای تحول در آن، با گفتمان «دولت مستقل منظم» توسط مَلکَم خان در دوره ناصرالدین شاه صورت بندی شد و به سرانجامی نرسید و در حد طرح باقی ماند، اما این ایده به جا ماند که بدون داشتن دولتی قدرتمند، نمی توان متجدد بود. این ایده، در گفتمان مشروطه نیز وارد شد و اگرچه مشروطه به دنبال تحدید دولت بود، اما، در دل خود ایده دولت مقتدر را داشت و با ناتوانی در ایجاد آن، و آشفتگی هایی که پس از مشروطه ایجاد شد، دولت مطلقه رضا شاه بر سر کار آمد، که روندی معکوس در ایجاد دولت مطلقه بود. این مقاله با در نظر داشتن روش گفتمانی، به دنبال یاسخ به این پرسش است که چرا فرآیند تحول دولت در این دوره، معکوس بوده و دولت مطلقه به جای پیش از مشروطه، پس از آن برآمد و مهم ترین نتیجه ای که به دست آورده آن است که یکی، ناقص بودن فرایند دولت سازی نوین در عصر ناصری و دیگری ناتوانی مشروطیت در دولت سازی، علی رغم داشتن ابزار آن از جمله قانون اساسی، دلایل این فرآیند معکوس بوده است.

ملامتیان فرقه ای مذهبی بودندکه براساس مکتب تصوف درنیشابور و درعصرحکومت سامانی، مقارن باقرن سوم هجری درسرزمین خراسان ظهورکردند. اساس تفکرآنان به واسطه ی پیوندی که با آیین فتوت داشتند براساس تشویق به کسب و کار حلال و تاکید بر رونق امور اقتصادی و بازار در مقابل عزلت گزینی و خرقه پوشی سایر صوفیان و فرقه های مذهبی زهاد هم عصر و پیش از خود بود.اگر جریان کلی تصوف را دنیاگریزی وبه نوعی کاهلی و دوری ازکسب وکار جدی ورونق اقتصادی بدانیم ، می توان گفت که با ظهور ملامتیه در نیشابور زمینه های مناسبی برای رشد اقتصاد و تجارت در سرزمین خراسان مهیا گردید، بر این اساس هدف اصلی این مقاله واکاوی در تاملات فتیان و متصوفه و آمیخته شدن این دو جریان در نحله ی صوفیانه ی ملامتیه و تاثیر مثبت آنان بر بازار و اقتصاد آن دوره می باشد، روش تحقیق به صورت کتابخانه ای است.

افکار تجدد خواهانه امیر کبیر و دوره تکامل آن،ریشه در مدت سفارت چهار ساله او در دیار عثمانی دارد، وی در این مدت با تنظیمات و تحولات اصلاح طلبانه جامعه عثمانی آشنا شد، تحولات نو گرایانه جامعه عثمانی برای امیر کبیر عبرت انگیزو آموزنده بود و باعث تحول فکری او شد، و زمانی که به صدارت رسید در اقدامات تجدد گرایانه خود از تنظیمات عثمانی الگو برداری کرد.این پژوهش کوششی است مستند با استناد به مدارک و اسناد معتبر تاریخی، با نگرشی پژوهش محور برای روشن شدن چگونگی تاثیر تحولات جامعه عثمانی در عصر تنظیمات بر افکار تجدد خواهانه میرزا تقی خان امیر کبیر به نگارش در می آید.

بی شک شناخت ابعاد مختلف شخصیت پیامبراکرم، شئون و مقامات ایشان، بر مدعیان پیروی از سیره و سنت آن حضرت، امری ضروریست؛ در این میان، موثق ترین راه شناخت آن حضرت، مراجعه به آیات و روایات صحیحه ای است که به این مهم پرداخته اند. با این وجود دیرزمانی است که دشمنان اسلام، در راستای پروژه اسلام ستیزی، سخیف ترین اتهامات را به ساحت مقدس آن حضرت، نسبت می دهند تا آنجا که به جرأت می توان گفت، مهمترین منابع ایشان در شناخت و معرفی پیامبر اسلام، میراث روایی مکتوب اهل سنت، است. از طرفی میان باورها و دیدگاه های بزرگان و پیروان مذاهب مختلف اهل سنت پیرامون شخصیت، شئون و مقامات رسول خدا، با آیات قرآن، تنافی و تضاد آشکاری مشاهد می شود که از توجه و اعتماد ایشان به اخباری حکایت دارد که به دلیل تقابل آنها با نصوص قرآن و روایات اهل بیت، تردیدی در ساختگی بودن آنها وجود ندارد تا آنجا که گویی همین اخبار است که دستمایه مستشرقان غربی در اهانت به رسول خدا قرار گرفته است. از این رو بررسی و شناخت زمینه ها و علل جعل اخبار سخیف در شأن رسول خدا بسیار حائز اهمیت است که نگارنده در این نوشتار به این مهم می پردازد.

روایت پهلوی متنی به زبان فارسی میانه است که اطلاعات نسبتا گسترده ای از تفسیرهای دینی،و مباحث حقوقی ، اجتماعی و آیینی دین زرتشتی در آن بیان شده است .هویت نویسنده و تاریخ دقیق تالیف متن مشخص نیست اما با توجه به محتوا و ویژگی های خاص متن به احتمال قریب به یقین این تحریر در قرون نخستین هجری با هدف تبیین و حفاظت از آموزه های دین زرتشتی تالیف شده است. جستار حاضر بر اساس روش توصیفی تحلیلی بر آنست تا وضعیت زنان را در این متن پهلوی مورد واکاوی قرار دهد و در پی پاسخ گویی به این پرسش است که وضعیت حقوقی زنان زرتشتی در قرون نخستین اسلامی به استناد متن روایت پهلوی چگونه بوده است؟ بررسی ها بیانگر اینست که دستاوردها و استقلال حقوقی زنان عصر ساسانی همچنان اعتبارش را در بین زنان زرتشتی در قرون نخستین هجری حفظ نموده و در چارچوب معطوف به زندگی خانوادگی زنان حاضر به پذیرش محدودیت و تبعیت محض از شوهران خویش نبودند یافته های پژوهش بیانگر آنست که نویسنده متن برای ملزم نمودن زنان به تبعیت از کدخدای خانه با لحنی نسبتا تند در قالب فتواهایی دینی فقهی وظایفی را به زنان متذکر شده است.

شاهنشاهی هخامنشی پس از شکل گیری در جنوب غربی ایران امروزی به وسیله کوروش بزرگ، نیرومندترین دولت آریایی بود که تا این زمان شکل گرفته بود و بر بیشتر قدرت های بزرگ آسیای غربی غلبه نمود. یکی از اهداف کوروش تسخیر مصر بود، و پسرش کمبوجیه در سال 525پ.م، توانست مصر را فتح کند. جانشین او، داریوش اول دست به اقدامات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گسترده ای برای اداره ساتراپی های سراسر شاهنشاهی، به ویژه در مصر زد و همین عوامل سبب گردیدند تا منابع مصری از او به عنوان فرعون بزرگ و قانونی یاد کنند. هدف از انجام این پژوهش، بررسی اقدامات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داریوش بزرگ در جغرافیای مصر است و اینکه بر پایه تطبیق منابع موجود کهن و نو، سیاست های داریوش را در اداره این ساتراپ کهن بررسی و نقش او را در اداره ساتراپی مصر ارزیابی نماییم. بر پایه این اسناد، می توان داریوش را یکی از شاهان بزرگ دوران باستان دانست که نبوغ خاصی در اداره شاهنشاهی و ساتراپی ها داشته است