بازیابی دانش و نظام های معنایی (مطالعات دانش شناسی سابق)

پژوهش حاضر به بررسی علم سنجی مقالات حوزه بازیابی اطلاعات ایران، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از ابتدای طرح موضوع در مقالات فارسی تا سال 1398 پرداخته است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی است که با استفاده از فنون علم سنجی، ازجمله تحلیل استنادی و تحلیل هم رخدادی واژگان انجام گرفته است. داده های موردنیاز از پایگاه اطلاعاتی «نمایه استنادی علوم جهان اسلام» استخراج شده اند. جامعه آماری تعداد 395 مقاله پایگاه استنادی علوم در حوزه بازیابی اطلاعات است که برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای «بیب اکسل»، «ووس ویور» و «اکسل» استفاده شد. «رحمت الله فتاحی» با 11 مقاله و 16 استناد بیشترین تعداد مقاله و استناد را داشت. 72/77 درصد مقالات به صورت مشارکتی و رویکرد دونویسندگی با 154 مقاله بیشترین رویکرد هم نویسندگی بوده است. در تألیف مقالات 626 نویسنده مشارکت داشتند که 923 بار در مقاله های مختلف تکرار شدند. بزرگ ترین شبکه هم نویسندگی شامل 27 نویسنده است. «نجلا حریری»، «فریده عصاره» و «سعید رضایی شریف آبادی» به ترتیب بالاترین امتیاز را ازنظر مرکزیت رتبه، بینابینی و نزدیکی داشتند. کلیدواژه های «بازیابی اطلاعات»، «موتورهای جستجو» و «اینترنت» پرتکرارترین کلیدواژه ها بودند. زوج های هم واژگانی «جامعیت-دقت بازیابی»، «اینترنت-موتورهای جستجو» در رده اول و دوم پرتکرارترین زوج های هم واژگانی قرار داشتند. خوشه بندی موضوعی مقالات این حوزه حاکی از وجود هشت خوشه موضوعی، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات»، «ذخیره و بازیابی در نظام های اطلاعات»، «رفتار اطلاعاتی»، «نمایه سازی»، «مدیریت اطلاعات و علم سنجی»، «موتورهای جستجو»، «جامعیت و مانعیت» و «سواد اطلاعاتی» بود. استقبال از رویکرد هم نویسندگی در تولید آثار علمی حوزه بازیابی اطلاعات نشان دهنده تمایل نویسندگان به تألیف پژوهش های مشترک است و نویسندگان این حوزه باید تلاش بیشتری برای تولید مقالات باکیفیت داشته باشند تا میزان اثرگذاری و استنادپذیری آن ها بیشتر شود. بزرگ ترین خوشه این حوزه، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات» است که نشان دهنده اهمیت این موضوع در حوزه بازیابی اطلاعات است و کوچک ترین خوشه، «سواد اطلاعاتی» است که لازم است پژوهش های بیشتری در این زمینه انجام شود. این مطالعه ضمن دادن تصویری کلان از پژوهش های بازیابی اطلاعات در ایران، الگویی برای ترسیم ساختار علمی حوزه های مشابه فراهم می کند و به سیاست گذاران پژوهش در این حوزه در اتخاذ تصمیم برای مدیریت تحقیق در این حوزه کمک می کند.

هدف از این پژوهش آگاهی از برداشت و تفسیر کاربران از برچسب های اطلاعاتی محیط رابط کاربری وبگاه کتابخانه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است . پژوهش حاضر از نوع کاربردی و با روش تحقیق آمیخته انجام گرفت. گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخته، مصاحبه و مشاهده صورت گرفت. با روش مکاشفه ای از مشارکت کنندگان خواسته شد با صرف وقت قابل توجه و به صورت عمقی به بررسی مقوله ها، عناصر و برچسب های استفاده شده در وبگاه کتابخانه دیجیتال بپردازند و میزان درک خود را از برچسب های وبگاه در پرسشنامه آنلاین در قالب طیف لیکرت مشخص کنند. سپس برای مطالعه برداشت و تفسیر کاربران از برچسب های اختصاص یافته به عناصر موجود در وبگاه، از تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد. جامعه پژوهش شامل کاربران کتابخانه دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران بودند که در دو گروه کاربران مبتدی (مراجعان) و کاربران پیشرفته (کتابداران) به تعداد 20 نفر (10 کاربر مبتدی و 10 کاربر پیشرفته) انتخاب شد. جهت افزایش اطمینان به داده های حاصل از پژوهش از زاویه بندی روش شناسی استفاده شد. طی این روش، پژوهشگر از چندین روش جهت گردآوری داده ها استفاده کرد (استفاده از مصاحبه همراه با مشاهده، مطالعه اکتشافی و پرسشنامه)، همچنین کلیه راهبردها و گام های پژوهش همراه با مستندات لازم در زمان گردآوری داده ها ثبت و ضبط شد. درنهایت بعد از گردآوری داده ها، پژوهشگر از روش بازبینی توسط مشارکت کنندگان استفاده کرد. طی این فرایند کنترل کیفیت، از 7 مشارکت کننده درخواست شد تا یادداشت ها و نتایج حاصل از داده ها را بخوانند و نظر خود را مبنی بر صحت یافته های به دست آمده بیان کنند. برای اطمینان از پایایی ابزار گردآوری داده ها و برطرف شدن مشکلات احتمالی پرسشنامه، از آزمون آلفای کرونباخ (85/0) استفاده شد. برای تحلیل داده های پژوهش از نرم افزار spss استفاده شد. برای تحلیل داده های حاصل از مصاحبه نیز از تحلیل محتوا و از نرم افزار اکسل استفاده شد. یافته ها نشان داد میانگین نهایی قابلیت فهم برچسب ها و اصطلاحات بکار رفته در وبگاه، بالای 50 درصد است و نشان دهنده وضعیت مطلوبی در درک اصطلاحات و برچسب های بکار رفته در وبگاه برای بازنمودن مقوله های اطلاعاتی است اما برخی برچسب ها نیازمند تغییر و به روزرسانی است. برخی اصطلاحات از دید کاربران، قابلیت فهم بالایی ندارند و نیازمند بازنگری هستند ازجمله: «مرور»، «نیم نگاه»، «طبقه بندی نوعی»، «ثبت منابع»، «ملاحظات حقوقی»، «سایت اصلی»، «متون»، «پیایند» و «مجموعه». دوستانه بودن و کاربرپسندی واژه های موجود در وبگاه، ممنوعیت استفاده از واژه های تخصصی، پیچیده و مبهم ازجمله خواسته های کاربران بود. اصطلاحات و واژگان جدیدی توسط کاربران پیشنهاد شد. استفاده از اصطلاحات تخصصی کتابداری در وبگاه، واژه های ناملموس و انتزاعی و نبود توضیحات کافی درباره برچسب ها، نبود راهنمای جامع، پرداختن به جزئیات بیشتر، پیچیده جلوه دادن وبگاه و عدم یکدستی در به کارگیری واژگان برای مفاهیم مشابه ازجمله مشکلاتی است که باعث می شود کاربر تجربه مطلوبی از پیمایش وبگاه نداشته باشد.

هدف از این پژوهش بررسی میزان به کارگیری عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی مدیریت دانش در سازمان آب و برق خوزستان است. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش کمی است که در آن از روش توصیفی پیمایشی بهره گرفته است. ابزار گرداوری داده ها پرسشنامه است که پایایی آن از طریق آزمون آلفای کرونباخ 87/0 محاسبه شده است. در پژوهش حاضر از آزمون تی تک نم ونه ای، آزمون کول موگروف- اسم یرنوف استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد که میانگین ساختار سازمانی (89/2) در مدیریت دانش پیاده سازی شده در سازمان آب و برق خوزستان پایین تر از حد متوسط بود. در خصوص میانگین وضعیت فرهنگ سازمانی (20/3) در مدیریت دانش پیاده سازی شده در سازمان آب و برق خوزستان یافته نشان داد که میانگین اکتسابی بالاتر از حد متوسط بود. یافته ها نشان داد که میانگین وضعیت فناوری اطلاعات (23/3) در مدیریت دانش پیاده سازی شده در سازمان آب و برق خوزستان بالاتر از حد متوسط بود درحالی که میانگین وضعیت منابع انسانی (75/2) در مدیریت دانش پیاده سازی شده در سازمان آب و برق خوزستان پایین تر از حد متوسط بود همچنین میانگین وضعیت رهبری (75/3) در مدیریت دانش پیاده سازی شده در سازمان آب و برق خوزستان بالاتر از حد متوسط بود. تحلیل یافته ها و نتیجه گیری پژوهش نشان داد که از بین عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش پیاده سازی ساختار سازمانی و وضعیت منابع انسانی در سطح مطلوبی قرار ندارند و نیاز است با برنامه ریزی در این خصوص زمینه ارتقاء وضعیت این عوامل فراهم شود. مدیریت دانش پیاده شده در سازمان آب و برق استان خوزستان نیازمند ایجاد شبکه ای مؤثر از عوامل ساختاری سازمان؛ فرهنگ؛ فناوری؛ مدیریت منابع انسانی و رهبری درزمینه مدیریت دانش پیاده شده در سازمان است و هر یک از این عوامل به تنهایی نمی توانند درزمینه مدیریت دانش توفیق حداکثری را کسب کنند.

طراحی وب سایت های سبز با توجه به مؤلفه های رابط کاربر سبز، کارآمدی مصرف انرژی را در وب سایت ها بهبود می بخشد. ازاین رو پژوهش حاضر باهدف شناسایی نقاط قوت و ضعف وب سایت های کتابخانه های دیجیتال ایران بر اساس شاخص های رابط کاربری سبز انجام پذیرفت. پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش وب سنجی انجام گردید. جامعه آماری شامل 59 وب سایت کتابخانه دیجیتالی بود. ابزار، سیاهه وارسی محقق ساخته بود که روایی آن توسط متخصصان تأیید شد و پایایی آن توسط آزمون آلفای کرونباخ (785/0) تأیید گردید. ارزیابی وب سایت ها با استفاده از 2 ابزار آنلاین و نظر مشاوران و طراحان وب سایت انجام شد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی - (آزمون های دوجمله ای و کای اسکور) انجام شد. بر اساس یافته های پژوهش وب سایت های موردبررسی ازنظر طراحی رابط کاربری (030/0=P) با یکدیگر تفاوت معنی دار دارند و بیشترین تعداد (8/28%) در سطح متوسط قرار دارند. کتابخانه های دیجیتال دانشگاهی (8/25%) و نیز کتابخانه های دیجیتال غیردانشگاهی (6/28%) در سطح خوب قرار دارند. اولویت بندی وب سایت های کتابخانه های دیجیتال ایران نشان داد که: کتابخانه دیجیتالی دانشگاه پیام نور (محصول شرکت مهندسی ارتباطات پیام مشرق)، کتابخانه دیجیتال آستانه مقدس حضرت معصومه (محصول پارس آذرخش) و کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی (محصول آستان قدس رضوی حرم مطهر) همگی با امتیاز کامل 25 در سطح عالی و دو وب سایت های کتابخانه دیجیتالی دانشگاه علوم پزشکی ایران (محصول یکتا وب افزار شرق) و کتابخانه دیجیتال دانشگاه علوم پزشکی مشهد (محصول شرکت پارس آذرخش) با امتیاز 7 در رتبه آخر ازنظر رعایت مؤلفه های موردنظر قرار دارند. وضعیت رابط کاربری سبز در وب سایت های کتابخانه های دیجیتالی ایران متوسط به بالا است. همچنین وضعیت مؤلفه های رابط کاربری سبز وب سایت های کتابخانه های دیجیتال دانشگاهی و غیردانشگاهی در سطح خوبی قرار دارد.

حصول سود بیشتر در سازمان ها نیازمند دستیابی آن ها به ابزارهایی دقیق برای تقویت کسب وکار به منظور برنامه ریزی مالی مناسب است. لذا هدف این تحقیق، نمایش دانش توسط شبکه عصبی جهت ارائه چارچوبی برای دستیابی به سود مطلوب در برنامه ریزی مالی سازمان بود. این پژوهش از نوع کاربردی بود و به روش پیمایش تحلیلی انجام شد. جامعه پژوهش، سازمان های حاضر در سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و در آن از داده هایی که از سامانه رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار ایران (کدال) استخراج شدند استفاده شد. این تحقیق با استفاده از روش شبکه عصبی و در محیط برنامه مطلب انجام شد. یافته های پژوهش محدوده تغییرات عوامل مؤثر بر شاخص اصلی در برنامه ریزی مالی سازمان (سود) بوده و همچنین مهم ترین عوامل مؤثر بر آن تعیین گردید. چارچوب پیشنهادی در سه مجموعه مختلف از سه صنعت متفاوت بررسی شده و دارای نتایج قابل قبولی بود؛ بنابراین نتیجه تحقیق بیانگر قابل استفاده بودن چارچوب پیشنهادی دراین پژوهش برای سایر سازمان های حاضر در بورس و اوراق بهادار بود.

هدف پژوهش بررسی رفتار اطلاع یابی در بافت زندگی روزمره ساکنان شهر کرمانشاه مطالعه موردی قوم کرد با تأکید بر نظریه زندگی سه بعدی می باشد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به شیوه پیمایشی انجام گرفت. حجم نمونه با فرمول کوکران 384 نفر به دست آمد. نمونه گیری به روش خوشه ای دومرحله ای صورت گرفت. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بود. داده ها با نرم افزار اس.پی.اس.اس نسخه 24 تحلیل شد. اخبار مهم ترین کانال کسب اطلاعات زندگی روزمره قوم کرد بود. پاسخگویان بیشتر از پیام رسان های خارجی مانند تلگرام و واتساپ با اختلاف فاحش نسبت به پیام رسان های داخلی استفاده کردند. میانگین متغیرهای هویت قومی (88/3) هویت ملی (03/4) و حس تبعیض (14/3) به دست آمد. یافته ها نشان داد متغیرهای جمعیت شناختی بر همبستگی هویت قومی، هویت ملی، احساس تبعیض با اطلاع یابی در بافت زندگی روزمره تأثیر ندارند. برای بررسی معناداری رابطه هر سه متغیر مستقل پژوهش یعنی هویت قومی، هویت ملی، حس تبعیض با متغیر وابسته رفتار اطلاع یابی در بافت زندگی روزمره قوم کرد از رگرسیون چندمتغیره به روش هم زمان استفاده شد. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده نشان داد 26 درصد از تغییرات رفتار اطلاع یابی در بافت زندگی روزمره قوم کرد، توسط متغیرهای مستقل هویت قومی و حس تبعیض پیش بینی شد. رفتار اطلاع یابی در بافت زندگی روزمره قوم کرد مفهوم پیچیده ای است که تحت تأثیر متغیرهای زیادی است که متغیرهای مستقل هویت قومی و احساس تبعیض توانستند کمی بیش از یک چهارم از تغییرات آن را پیش بینی کنند؛ بنابراین لزوم بررسی دیگر عوامل اثرگذار بر رفتار اطلاع یابی در بافت زندگی روزمره این قوم احساس می شود.

پردازش زبان طبیعی به عنوان شاخه ای از زبان شناسی محاسباتی که تلاش عمده آن در جهت به کارگیری رایانه در فرآیند خودکارسازی درک و پردازش زبان طبیعی انسان و تمرکز بر تعامل میان انسان و رایانه است، در حوزه های مختلف علوم ازجمله علم اطلاعات و دانش شناسی، جایگاه مهمی یافته است. مطالعه حاضر باهدف اصلی شناسایی زیرشاخه ها و حوزه های فرعی علم اطلاعات و دانش شناسی که پردازش زبان طبیعی در آن ها مؤثر واقع شده است و به شیوه کتابخانه ای یا تحلیل اسنادی انجام پذیرفته است، این مطالعه ضمن اشاره به حوزه هایی ازعلم اطلاعات که پردازش زبان طبیعی در آن ها مفید واقع شده، به نقش کتابخانه های دیجیتال در عرصه علم اطلاعات و کاربرد پردازش زبان طبیعی در آن ها می پردازد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که پردازش زبان طبیعی در بسیاری از حوزه های فرعی و مرتبط با علم اطلاعات مانند بازیابی اطلاعات، کتاب سنجی، مدیریت اسناد و مدارک، استخراج خودکار اطلاعات، نمایه سازی خودکار، خلاصه سازی خودکار متون، طبقه بندی خودکار متون، نظام های پرسش و پاسخ و به کارگیری فناوری خطایاب املایی، ابهام زدایی از عبارات پرسش کاربران و پیش بینی واژه های موردنظر آن ها، تبدیل گفتار به متن و بالعکس و یاری رساندن به کاربران دارای معلولیت های جسمی مانند کم بینایان و نابینایان، نظر کاوی و تحلیل احساس واژگان مورداستفاده کاربران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، قابل ردیابی است.