جغرافیا و مطالعات شهری و منطقه‌ای (جغرافیا و مطالعات محیطی سابق)

رویکرد زیست پذیری به معنای توان و قابلیت یک مکان برای تامین نیازهای زیستی ساکنان اعم از مادی و غیرمادی در جهت ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد بستر شکوفایی توانمندیهای عموم شهروندان می باشد و از آنجا که سکونتگاههای غیررسمی از خدمات و امکانات شهری کم بهره بوده و نیازمند توجه به کیفیت شهری می باشند، هدف اصلی این پژوهش ارزیابی عوامل مؤثر بر زیست پذیری شهری در سکونتگاههای غیررسمی منطقه 14 شهر اصفهان می باشد. روش تحقیق کاربردی و در چارچوب روش های توصیفی – تحلیلی قرار می گیرد. جهت گردآوری داده ها از روش پیمایشی، اسنادی و میدانی استفاده گردیده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از تکنیک های آماری PLS و روش تصمیم گیری چند معیاره بهره گرفته شده است. از نتایج بدست آمده در ارزیابی صورت گرفته اینکه شاخص اقتصادی در زیست پذیری شهری با میانگین کل 2.13، از متوسط استاندارد پایین تر و از نارضایتی بیشتری در بین ساکنین می باشد. در بین نماگرهای بررسی شده در شاخص اقتصادی، وضعیت سرمایه گذاری در محلات با میانگین 1.8 از کمترین رضایت در بین ساکنین محلات برخوردار می باشد. در عین حال شاخص کالبدی با میانگین کل 2.58 از رضایت بیشتری برخوردار بوده لیکن از متوسط استاندارد کمتر است و در این شاخص نیز نماگر وضعیت برخورداری از خدمات مذهبی با میانگین 3.24 از بیشترین رضایت برخوردار می ب اشد.

تحقیق حاضر با هدف ارزیابی شاخص های اجتماعی، اقتصادی،کالبدی و زیستی با تاکید بر رضایت مندی ساکنان چهار سکونتگاه ها غیررسمی شهر بندر امام خمینی می باشد. روش پژوهش، از نظر هدف کاربردی و بر اساس شیوه گردآوری، پیمایشی است. داده های تحقیق بر اساس پرسشنامه گردآوری و برای ارزیابی پایایی ابزار پژوهش، از روش کرونباخ و در جهت تعیین روایی، از روایی صوری استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق چهار سکونتگاه غیر رسمی شهر بندر امام خمینی می باشد و تعداد نمونه از طریق روش کوکران بوده است، نتایج پژوهش بر اساس میانگین کل شاخص ها با استفاده از آزمون (T-test) انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد: میزان رضایت مندی ساکنان در شاخص اقتصادی با 22/2 درصد و همچنین در متغیرهای درآمد-هزینه، بهداشت محیط و امنیت با 02/2 و24/2 و 31/2 پایین ترین میزان در بین سایر شاخص ها و متغیرهای پژوهش را داشته است. همچنین نتایج حاصل از تکنیک کداس نشان می دهد: شهرک ولی عصر(گاما) با مقدارHi (مقدارنهایی تابع معیارگزینه ها) 162/0 رتبه اول و به ترتیب: شهرک صباغان-کمپB  و تلمبه خانه شماره4 و جلف الملح با 056/0 و 063/0- و 154/0- در رتبه های دوم تا چهارم رضایت مندی قرار گرفته اند.

دسترسی به آب سالم و کافی، یکی از بزرگترین چالش های ایران و بسیاری از کشورهای جهان به خصوص خاورمیانه است. در میان راهکارهای متعدد، مدیریت الگوی مصرف یکی از پرطرفدارترین موارد تلقی می شود.  به همین منظور، این بررسی در شهر فنوج استان سیستان و بلوچستان به عنوانی یکی از بحرانی ترین شهرهای ایران به انجام رسید. مطالعه از نوع توصیفی و تحلیلی بود که به شیوه پیمایشی و از نوع همبستگی انجام گردید. نمونه مورد نیاز با استفاده از فرمول کوکران 300 مورد انتخاب شد. با توجه به این حجم نمونه، سطح اطمینان 95 درصد و میزان خطای معیار 5 درصد تعیین گردید. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون های t، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون همبستگی در نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که در بین روش های کنترل مصرف آب، بالاترین اثر مربوط به تغییر نگرش مردم، به خصوص نگرش جوانان است. به طوری که جوانان با جریان سازی در شبکه های اجتماعی، نه تنها بزرگترین تغییرات را رقم می زنند، بلکه بالاترین اثر را بر تغییر نگرش خانواده ها دارند. مطابق نتایج این بررسی، فعالیت دانش آموزان در طی یک دوره شش ماهه میزان مصرف سرانه را از 151 لیتر در شبانه روز به حدود 140 لیتر تقلیل داد. بنابراین، توصیه می شود در سیاستگذاری های آتی به این گروه توجه بیشتری گردد.

یکی از مشکلات زیست محیطی، شاخص آلودگی هواست که مهم ترین شاخص آن، حجم ذرات معلق موجود در جوّ است و در شهرهای جنوبی و غربی کشور در سال های اخیر افزایش محسوسی یافته است. تحقیق حاضر باهدف، پایش تغییرات کاربری اراضی به علت ریز گردها در سه دهه گذشته با استفاده از سنجش ازدور و CA-Markov در شهر اهواز انجام شد. روش تحقیق تحلیلی_میدانی بود. پس از انجام مطالعات اولیه و تهیه تصاویر ماهواره ای مناسب، با مقادیر مختلف نمونه های تعلیمی و با توجه به برداشت های زمینی، تحلیل و ارزیابی شد. تصاویر مورداستفاده، به ترتیب تصاویر ماهواره لندست 7 ، 5 و 8 سال های 2000، 2010 و 2020 بوده است. طبقه بندی به روش شبکه عصبی مصنوعی انجام و میزان صحت طبقه بندی ارزیابی و با استفاده از مدل CA-Markov نقشه پیش بینی محدوده مطالعاتی آماده شد. نتایج طبقه بندی نشان داد اراضی ساخته شده سال 2000 از 34/10637 به 76/10925 هکتار در سال 2010 رسیده و 42/288 هکتار مساحت آن افزایش یافته است. فضای سبز در سال های 2000 تا 2010 از 41/1275 هکتار به 99/1279 رسیده یعنی 4/58 هکتار افزایش مساحت داشته که علت آن کاشت درختان دست کاشت در طی این سال ها جهت مقابله با ریز گردها بوده است. این تغییرات از سال 2010 تا 2020 روند کاهشی داشته و تغییرات مساحت آن از 99/1279 هکتار به 49/1120 رسیده یعنی 50/159 کاهش مساحت داشته است. نتایج نشان می دهد رشد و توسعه مناطق مسکونی اهواز و تبدیل فضای سبز به مسکونی همواره مثبت بوده است به طوری که نقشه پیش بینی سال 2030 نیز گویای این مطلب است و پیش بینی شد مساحت اراضی ساخته شده در سال 2030 به 84/12744 هکتار برسد. ضریب کاپا در سال های 2000 تا 2010 و 2020 به ترتیب 87/91، 29/93 و 40/95 به دست آمد. نتایج حاصل، نشان از بالا بودن ضریب کاپا و دقت کلی در تصاویر جدیدتر می باشد.

با آنکه بیش از 6 دهه از عمر برنامه ریزی منطقه ای در ایران می گذرد هنوز سایه سنگین شکاف و عدم تعادل فضایی بر مناطق سنگینی می کند. با پذیرش این موضوع که تنوعات منطقه ای در فرایند توسعه امری اجتناب ناپذیر و برای توسعه و پیشرفت یک کشور ضروری هستند می توان گفت که نقش برنامه ریزی منطقه ای ما را وادار ساخته تا خود را با تغییرات علمی در این زمینه وفق دهیم. تبارشناسی جریان توسعه در ایران نشان می دهد که رویکرد انباشت سرمایه و تحمیل نقش های خاص به مناطق عمدتاً بدون هیچ گونه تجزیه تحلیل هزینه فایده اقتصادی و تنها بر اساس رویکرد قطب رشد و تمرکز سرمایه در یک فرآیند تاریخی صورت گرفته است. در این مقاله سعی شده است که به بررسی این مهم پرداخته شود. لذا برای درک چنین وضعیتی به تحلیل شرایط اقتصادی مناطق؛ در قالب نماگرهای توسعه از قبیل: جمعیت و نیروی انسانی (شهری روستایی)، اشتغال و بیکاری، مشارکت اجتماعی، بخش های سه گانه اقتصاد، GDP و .. با استفاده از تکنیک تاپسیس پرداخته شده است. نتایج تحقیق بیانگر این نکته است که سازمان فضایی ایران چند سطحی شده و استان هایی که قطب های توسعه هستند از نظر شاخص های توسعه یافتگی از مناطق پایین دست خود بریده اند و با تمرکز بخشی در زمینه جذب سرمایه، جمعیت و صنعت زمینه های عدم تعادل فضایی درون و برون منطقه ای را سبب شده اند.

با رواج اندیشه مدرنیسم در معماری و شهرسازی به همراه رشد فزاینده ی جمعیت شهری، بلندمرتبه سازی در شهرهای بزرگ جهان گسترش یافت و مکان یابی این ساختمان ها در فضاهای شهری از اهمیت زیادی برخوردار گردید. بلندمرتبه سازی راهکار مناسبی برای کنترل رشد کالبدی شهرهاست و شناسایی پهنه های مناسب برای احداث بلندمرتبه ها ضروری است. هدف از این پژوهش، شناخت پهنه های مناسب برای احداث ساختمان های بلندمرتبه در شهر گرگان است. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به دو شیوه اسنادی و پیمایشی با جامعه آماری ۱۰ نفر به عنوان نمونه از متخصصین و مدیران شهرداری انجام گرفته که پس از بررسی عوامل تأثیرگذار، معیارهایی در چهار بعد شامل کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی تعیین گردید و وزن دهی بر اساس مدل AHP انجام و روی هم گذاری لایه ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیای GIS صورت پذیرفت. محدود پژوهش شهر گرگان با مساحت ۳۵۶۷ هکتار مرکز استان گلستان است. این مطالعه در محدوده شهر گرگان در مناطقی که مناسب برای ساخت سازه های بلندمرتبه است صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد پهنه هایی در شرق، غرب، جنوب غربی و مرکز گرگان، از ظرفیت مناسبی برخوردارند.

در قرون اخیر رشد شتابان شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه همراه با رویکردی عینی به توسعه، بر نابسامانی های عینی و ذهنی شهرهای جهان سوم افزوده است. بااین وجود، پیدایش رویکرد کیفی به مفاهیم توسعه، زمینه را برای طرح موضوع کیفیت زندگی فراهم ساخت. موضوعی که امروزه به معنای قابل زندگی بودن یک مکان می باشد و ارتقای سطح آن نه صرفاً به عنوان ابزاری جهت برخورد با پیامدهای نامطلوب حاصل از سیاست های مرسوم رشد و توسعه، بلکه به عنوان هدف اصلی توسعه مورد تأکید قرارگرفته است. (فرجی و دیگران، 1391: 49). در ایران نیز به دنبال رشد سریع شهرنشینی و سرعت بالای تغییرات بافت های شهری، کیفیت محیط های شهری کاهش یافته و طرح ها و برنامه ریزی های انجام شده در مورد خلق محیط های شهری باکیفیت مخصوصا در بافت های جدید با توفیق چندانی روبرو نبوده است، به همین دلیل امروزه ارتقای کیفیت زندگی شهری در شهرها و شهرک های جدید از مهم ترین مسائل مورد توجه برنامه ریزان شهری می باشد. از این رو هدف این پژوهش بررسی وضعیت کیفیت زندگی شهری در شهرک منظریه به عنوان شهرکی جدیدالاحداث واقع در شهرستان خمینی شهر و تعیین موثرترین عوامل در شکل گیری رضایتمندی یا نارضایتی ساکنین از وضعیت موجود کیفیت زندگی شهری بافت مذکور می باشد. روش تحلیل این پژوهش از نوع توصیفى - تحلیلى است. برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) و برای سنجش وضعیت کیفیت زندگی شهری در محدوده مورد مطالعه از روش تحلیل عاملی و همچنین آزمون میانگین آماری t-Test استفاده گردیده است بدین صورت که ابتدا با روش T-test  وضعیت رضایت از هر متغیر از دید پاسخ دهندگان تعیین گردید و سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی و نرمال سازی امتیازات آنها، متغیرها در 8 عامل دسته بندی و امتیاز هر عامل مشخص گردیده است. نتایج تحلیل حاکی از آن است که بیشترین امتیاز به عامل دسترسی به پایگاه های ضروری شهری شامل متغیرهای دسترسی به مراکز تجاری، جایگاه های سوخت و پایگاه های نیروی انتظامی و کمترین امتیاز به عامل توان مالی ساکنین شامل قیمت زمین، مسکن و اجاره بها اختصاص یافته است. در نهایت نیز وضعیت کلی کیفیت زندگی شهری شهرک مذکور در شرایط فعلی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج بررسی، بیانگر پایین بودن سطح کیفیت زندگی شهری محدوده ی مورد مطالعه از دیدگاه ساکنین آن می باشد.

زیست پذیری محلات شهری و سنجش رضایت ساکنین آن در ابعاد اجتماعی، فیزیکی و اقتصادی، از مباحث مهم در ادامه حیات و توسعه بافت های شهری است. به طوری که افزایش زیست پذیری تأثیر بسزایی در پایداری محلات ایفا می کند. بنابراین هدف این پژوهش بررسی تطبیقی و مقایسه شاخص های زیست پذیری در محلات قدیمی و جدید شهر کاشمر بوده و جامعه آماری موردبررسی شامل ساکنین محلات سید مرتضی و شهر کهنه هست. این پژوهش از نوع کاربردی و برمبنای راهبرد پژوهش، از نوع پیمایشی است و از ابزار پرسش نامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. حجم نمونه درمجموع 200 نفر بوده و از هر محله 100 نفر با روش صورت نمونه گیری تصادفی پرسشگری شده اند. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی محتوا و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ (996/0) به دست آمد. برای تحلیل داده ها از رگرسیون چند متغیره، آماره تی تک نمونه ای استفاده شد. نوآوری تحقیق مقایسه تطبیقی محلات قدیم و جدید شهر در ابعاد مختلف زیست پذیری شهری و با تاکید بر شاخص های توسعه پایدار شهری است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین پایگاه اجتماعی- اقتصادی شهروندان و زیست پذیری ارتباط مستقیمی وجود دارد. میزان رضایت از شاخص های کلی زیست پذیری در شهر کهنه پایین است و رضایت نسبی از شاخص اقتصادی در شهر کهنه با میانگین 43/2 وجود دارد که شاخص کلی زیست پذیری در شهرک سیدمرتضی (35/0) بالاتر از میانگین کمتر از میانگین متوسط است. در شهرک سیدمرتضی شاخص اقتصادی با میانگین 47/3  بیشترین رضایت و شاخص فیزیکی کمترین رضایت مندی را دارند.