نیکلاس رشر

نیکولاس رشر، استاد فلسفه و مدیر مرکز فلسفه‏ى علم در دانشگاه پیتربورگ آمریکاست و در زمینه‏ى منطق، فلسفه‏ى علم و تاریخ فلسفه، کتب و مقاله‏هاى بسیارى نوشته است . وى در مقاله‏ى حاضر، الگوى تبیین در علم تاریخ را مى‏کاود و تمایزات و تشابهات الگوى تبیین علم تاریخ با علوم اجتماعى و علوم طبیعى را آشکار مى‏سازد . این مقاله با ارائه‏ى بحثى روشن و دقیق در مورد علوم مصرفى، نه‏تنها بر تاریخ پرتو مى‏افکند، بلکه خواننده‏ى آزموده مى‏تواند با استفاده از اصول و مباحث مطروحه در این زمینه، به توضیح و تبیین نسبت علوم مصرفى دیگر با علوم تولیدى توفیق یابد و بدین‏ترتیب با یکى از مدخل‏هاى ارتباط علوم مختلف به خوبى آشنا خواهد شد .

علم و اخلاق همیشه در نزد بشر منزلت ویژه‏اى داشته است. غالبا چنین انگاشته مى‏شود که نقش آفرینان حوزه علم، یعنى دانشمندان، همواره در محدوده کار خود فقط به آنچه هست نظر دارند و نسبت به آنچه باید باشد دغدغه‏اى ندارند. این دیدگاه قهرا به تز بى طرفى علم نسبت به ارزشها مى‏انجامد. نویسنده مقاله حاضر تز دیگرى را پیش مى‏کشد که بر اساس آن مسائل ارزشى، بویژه مسائل اخلاقى با پژوهش علمى گره خورده است. کسانى که براى آراستن علم، سخن را به پیرایش آن از ارزشها مى‏کسانند، درباره ماهیت پژوهش علمى به خطا رفته‏اند. نمى‏توان پژوهش علمى را بدون مواجهه با مسائل ارزشى و اخلاقى به انجام رساند. از این رو باید در فکر چاره‏اى براى این مسائل بود، نه این که آنها را نادیده گرفت یا به پنهان کردن آنها اقدام کرد. نمونه هایى از این مواجهه در مقاله حاضر گردآورده شده است.

علم منطق در جهان اسلام همانند دیگر شاخه‏هاى علوم و فلسفه در قرون وسطى کاملا غربى [یونانى] است و با فلسفه شرقى [فلسفه هندوچین] هیچ گونه ارتباطى ندارد. این منطق همان گونه که توسط مکتب ارسطوئى متاخر یونانى حفظ و منتقل شده بود، تماما به تقلید از سنت‏یونانى کلاسیک توسعه یافت. مقاله حاضر ترجمه مقاله کوتاهى است از دانشمند برجسته آلمانى; نیکلاس رشر که تکامل منطق را در جهان اسلام از نقطه شروع آن در اواخر قرن هشتم [قرن دوم هجرى] تا افول آن در قرن شانزدهم میلادى [قرن دهم هجرى] به اختصار و تنها با ذکر مهمترین گرایشها، شخصیتها و موفقیتها شرح مى‏دهد.