روش شناسی علوم انسانی

روش شناسی علوم انسانی

حوزه و دانشگاه 1381شماره 33

مقالات

۲.

قیام عاشورا: بایدها و پیامدها

نویسنده:

کلید واژه ها: روشها بایدها پیامدها قیام عاشورا بینش‏ها گزارش‏ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 932
در این مقاله سخن از ضرورت‏ها و بایدهاى مطالعاتى قیام امام حسین (ع) است; و این‏که بنا بر کدام بینش‏ها و روش‏هاى پژوهشى‏اى باید قیام امام (ع) را بررسى نمود؟ بر این اساس، نخست دو دیدگاه الهى (مابعدالطبیعى)، و انسانى - تاریخى از یکدیگر تفکیک و ملاحظات مربوط به هریک به اختصار بررسى شده است . در دیدگاه انسانى - تاریخى نیز هشت‏بینش و روش مطالعاتى به اهل تحقیق و نظر پیشنهاد شده است . در بررسى پیامدهاى قیام نیز به منظور پرهیز از طولانى شدن سخن، تنها به پیامدها و تاثیرات سیاسى و خصوصا روان‏شناختى قیام پرداخته شده است .
۳.

بستر تاریخى مفاهیم سیاسى - اجتماعى حادثه‏ى کربلا

کلید واژه ها: شیعه خروج مفاهیم عاشورا بدعت طاعت فتنه ذمّه ثار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 399
در این نوشتار با بررسى واژه‏هاى به کار رفته در حادثه‏ى عاشورا و پى‏گیرى سابقه‏ى تاریخى آنها کوشش شده است‏بستر وقوع این حادثه و زمینه‏هاى آن شناسایى شود . با ره‏گیرى مفاهیم استفاده شده در این حادثه و بیان پیشینه‏ى تاریخى آنها مشخص مى‏شود، که حادثه‏ى کربلا صرفا یک حادثه‏ى نظامى نبوده و یک‏باره به وقوع نپیوسته است، بلکه به نحوى امتداد اختلافات و درگیرهاى گذشته است . تمایز افکار و عقاید دو طرف از خلال بررسى معناى نهفته در واژه‏هاى به‏کار رفته و روشن ساختن مراد کاربران آنها مشخص گردیده است . در این مقال با بررسى واژه‏هاى شیعه‏ى على، شیعه‏ى عثمان و دین على و دین عثمان نشان داده‏ایم که حادثه‏ى عاشورا نقطه‏ى عطفى براى تمایز شیعیان اعتقادى از دیگر گروه‏ها بوده است و با بررسى واژه‏هاى سنت و بدعت، و امام، وصى و ذریه به پشتوانه‏ى اعتقادى این دو جریان پرداخته و در ادامه با بررسى واژه‏هاى مربوط به فرمان‏بردارى، همچون: سمع، طاعت، خروج، عصیان و فتنه، به انحرافى که به نفع قدرتمندان در برداشت از این واژه‏ها راه یافته اشاره کرده‏ایم . در پایان با بررسى مفاهیمى هم‏چون: ذمه، ثار، نصر و صله‏ى رحم روشن کرده‏ایم که جامعه‏ى اسلامى پس از پیامبر به سوى ارزش‏هاى دوره‏ى جاهلى گام برداشته و این کلمات را نه در معناى تغییر یافته‏ى دوره‏ى اسلامى، بلکه در همان معناى سابق به کار برده است .
۴.

بازتاب تفکر عثمانى در حادثه‏ى کربلا

کلید واژه ها: شیعه مذهب علوى دین على (ع) مذهب عثمانى دین عثمان تشیع سیاسى تشیع مذهبى شیعه‏ى آل ابى سفیان ناصبى غلو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 395
بازشناسى تفکر سیاسى - مذهبى نیروهایى که در مقابل قیام امام حسین (ع) صف آرایى کردند و به انحاى مختلف در شکست آن سهیم بودند از موضوعات مهمى است که مى‏تواند در شناخت دقیق این برهه‏ى بسیار حساس تاریخ تشیع راه گشا باشد . این مقاله با ارائه‏ى برخى ادله و شواهد، حاکمیت تفکر عثمانى را بر این نیروها چه در کوفه و چه در کربلا نشان داده و آشکار ساخته که کوفى بودن نیروها را با تشیع آنان مساوى و ملازم دانستن، مغالطه‏اى تاریخى است که برخى از محققان در نوشته‏ها و گفت و گوهاى خود تبلیغ مى‏کنند و با محکوم کردن شیعیان (رافضه امامیه) به عنوان تنها عامل به وجود آورنده‏ى حادثه‏ى کربلا، مراسم عزادارى در روز عاشورا را زیر سؤال مى‏برند . این نوشتار به تعریف مفاهیم عثمانى و ملاک‏هاى آن، براى شناخت نیروهاى این تفکر و نیز عوامل و زمینه‏هاى رشد و توسعه‏ى آن در کوفه و بازتاب تفکر عثمانى در کوفه و کربلا و حاکمیت آن بر نیروهاى مقابله کننده با قیام امام حسین (ع) پرداخته است .
۵.

تبیین‏شناسى تحلیل‏هاى عاشورا

کلید واژه ها: روش ترکیبى تبیین تاریخى تبیین قانونمند تبیین عقلانى تبیین روایى متون تاریخى روش تحلیلى و پدیده‏ى عاشورا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 263
مقاله‏ى حاضر نگاه و رویکردى بیرونى (معرفت درجه‏ى دوم) بر پدیده‏ى تاریخى عاشورا دارد . ابتدا مقدمه‏اى کوتاه در بیان مفهوم تبیین تاریخى و انواع آن (قانونمند، عقلانى و روایى) ذکر مى‏شود و در ادامه به پیشینه‏ى تبیین تاریخى پدیده عاشورا نظر دارد و با گزینش متونى تحلیلى در حوزه‏ى تاریخ‏نگارى پدیده‏ى عاشورا، آنها را از لحاظ تبیین‏هاى قانونمند، عقلانى و روایى مورد ارزیابى وبررسى قرار داده، به شواهد و مصادیقى از انواع تبیین‏هاى به کار رفته در آنها اشاره مى‏کند و در پایان به ضرورت توجه جدى مورخان فعلى به کاربرد تبیین‏هاى تاریخى در تحلیل پدیده‏هاى تاریخى خصوصا تاریخ عاشورا تاکید دارد .
۶.

محمد بن حنفیه و قیام کربلا

نویسنده:

کلید واژه ها: امام حسین (ع) قیام کربلا محمدبن حنفیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 199
محمد بن حنفیه از شخصیت‏هاى علوى است که ابهامات و اشکالاتى در تاریخ زندگى وى به چشم مى‏خورد . از جمله، علت‏شرکت نکردن او در قیام کربلا و عدم همراهى او با امام حسین (ع). علما و رجال‏شناسان شیعه براى روشن ساختن این ابهام و در مقام دفاع از محمد بن حنفیه دلایلى را مطرح کرده‏اند . به اعتقاد اینان عدم شرکت ابن‏حنفیه از سر نافرمانى و مخالفت‏با امام (ع) نبوده و او در عدم همراهى با امام (ع) دلایل موجهى داشته است; از جمله: 1 . بیمارى محمدبن حنفیه در موقع حرکت امام (ع) از مدینه و مکه . 2 . مامور بودن محمدبن حنفیه از جانب امام (ع) براى ماندن در مدینه . 3 . مکلف نشدن محمدبن حنفیه از جانب امام حسین (ع) به شرکت در قیام و همراهى با آن حضرت . دلایل مذکور مورد نقد و بررسى قرار گرفته و از نظر مؤلف گرچه محمدبن حنفیه از طرف امام به شرکت در قیام مکلف نشده، ولى عدم شرکت او در قیام امام شاید تخلف محسوب شده و وى به درجه‏ى «فتح‏» نایل نشده است .
۷.

آیا تبیین‏هاى تاریخى متفاوت‏اند؟

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 431
نیکولاس رشر، استاد فلسفه و مدیر مرکز فلسفه‏ى علم در دانشگاه پیتربورگ آمریکاست و در زمینه‏ى منطق، فلسفه‏ى علم و تاریخ فلسفه، کتب و مقاله‏هاى بسیارى نوشته است . وى در مقاله‏ى حاضر، الگوى تبیین در علم تاریخ را مى‏کاود و تمایزات و تشابهات الگوى تبیین علم تاریخ با علوم اجتماعى و علوم طبیعى را آشکار مى‏سازد . این مقاله با ارائه‏ى بحثى روشن و دقیق در مورد علوم مصرفى، نه‏تنها بر تاریخ پرتو مى‏افکند، بلکه خواننده‏ى آزموده مى‏تواند با استفاده از اصول و مباحث مطروحه در این زمینه، به توضیح و تبیین نسبت علوم مصرفى دیگر با علوم تولیدى توفیق یابد و بدین‏ترتیب با یکى از مدخل‏هاى ارتباط علوم مختلف به خوبى آشنا خواهد شد .
۸.

نقدى بر مقاله‏ى امام حسین (ع) در دایرة‏المعارف اسلام

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۰۸