فریبا خوشبخت

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه جو یادگیری و خودکارآمدی معلّم با پیشرفت تحصیلی درس علوم با نقش واسطه گری نگرش به علوم انجام گردید. شرکت کنندگان در پژوهش شامل 300 نفر از دانش آموزان دختر و پسر کلاس ششم مقطع ابتدایی شهرستان بهبهان و همچنین معلمان آنها که 50 نفر بودند، می باشد. این دانش آموزان به وسیله پرسشنامه نگرش به علوم اکپینر و همکاران ( 2009 )، پرسشنامه جویادگیری ویلیامز و دسی (1996) و آزمون پیشرفت تحصیلی علوم ارزیابی شدند و معلمان آنها به پرسشنامه باورکارآمدی تدریس علوم (1990) پاسخ دادند. د یافته های حاصل از نتیجه رگرسیون و تحلیل مسیر نشان داد که جویادگیری به صورت مثبت و معناداری پیش بینی کننده ی پیشرفت تحصیلی علوم در دانش آموزان بود امّا خودکارآمدی معلّم با دو بعد خودکارآمدی فردی درتدریس و پیامد آموزشی علوم، پیش بینی کننده ی معنادار پیشرفت تحصیلی نبودند و همچنین جو یادگیری به صورت مثبت، پیش بینی کننده ی معنادار نگرش به علوم بود امّا خودکارآمدی معلّم پیش بینی کننده ی معنادار نگرش به علوم نبود.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی رساله های دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شیراز برای دستیابی به گرایش های موضوعی و رویکردها، روش های پژوهش آنها و بررسی روند رساله ها در طول زمان انجام شده است. نمونه این پژوهش، تمامی رساله دکتری رشته فلسفه تعلیم وتربیت دانشگاه شیراز از ابتدای راه اندازی رشته تا 1399 است. این رساله ها با بهره گیری از روش تحلیل محتوای قیاسی و استقرایی تحلیل و بررسی شدند. نتایج تحلیل 29 رساله نشان دهنده آن بود که رساله های دانشگاه شیراز در 11 گرایش موضوعی انجام گرفته که در این میان به تعلیم وتربیت اسلامی، تعلیم وتربیت رسمی ایران و جامعه شناسی تعلیم وتربیت بیش از سایر موضوعات توجه شده است. رویکرد استنتاجی، رویکرد غالب رساله ها بوده و از میان 14 روش پژوهش استخراج شده، تحلیل محتوا، سهم بیشتری را داشته است؛ همچنین رساله ها در دهه 90 نسبت به دهه 80، تغییرات مثبتی ازنظر تنوع موضوع ها، روش های پژوهش و توجه به چالش ها و مسائل روز تعلیم وتربیت ایران داشته اند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر برنامه درسی صلح محور بر مدیریت خشم کودکان پیش دبستانی بود. راهبرد پژوهش کمی و روش پژوهش نیمه تجربی و طرح مورد استفاده تک گروهی با پیش آزمون و پس آزمون بود. جامعه آماری، شامل کلیه کودکان مقطع پیش دبستانی خورشید (ناحیه یک شیراز) بود که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده، 39 کودک از دو کلاس (انویوگبوز و همکاران ،2004) انتخاب شدند. ابزار پژوهش فرم های استاندارد برنامه درسی صلح محور (سیموندز، 2003) که در طی 12 جلسه توسط مربیان آموزش دیده بر روی کودکان اجرا و داده های گردآوری شده با استفاده از روش آماری خی دو، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که 1- تفاوت معناداری بین فراوانی رفتارهای همراه با خشم کودکان پیش دبستانی، پیش و پس از اجرای برنامه درسی صلح محور وجود دارد. 2- تفاوت معناداری بین فراوانی واکنش های همراه با خشم کودکان پیش دبستانی، پیش و پس از اجرای برنامه درسی صلح محور وجود دارد.

هدف پژوهش حاضر شناخت شایستگی های شهروند جهانی هم زیست با کرونا در نظام آموزش و پرورش است. بدین منظور پژوهشی کیفی به شیوه فراترکیب با استفاده از روش شش مرحله ای ساندلوسکی و باروسو (2007) انجام شد. به منظور انجام مرور نظام مند پنج پایگاه داده به زبان انگلیسی «اسکوپوس»، «امرالد»، «ساینس دایرکت»، «اشپرینگر» و «پروکوئست» برای مطالعات خارجی و دو پایگاه داده به زبان فارسی «پایگاه نشریات کشور» و «پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی» انتخاب شدند و مقالات مرتبط در بازه زمانی سال های 2019 تا 2020 جمع آوری شد (31 مقاله). در تجزیه و تحلیل به شیوه شبکه مضامین با واژه های کلیدی مرتبط با هدف پژوهش 23 مضمون پایه (یادگیری مجازی، آموزش مجازی، یادگیری از راه دور، ارزیابی الکترونیکی، ...)، پنج مضمون سازمان دهنده (آموزش مجازی، حوزه های تفکر، آگاهی های بهداشتی، راهبردهای خودحفاظتی، مسئولیت پذیری) و سه مضمون فراگیر (دانش، مهارت، و نگرش) به دست آمد.

هدف مقاله طراحی چارچوب برنامه درسی دوره ابتدایی در بحران همه گیری بیماری کرونا بود. این پژوهش کیفی با استفاده از روش شش مرحله ای ساندلوسکی و باروسو انجام شد. 29 منبع پژوهشی مرتبط، مبنای تحلیل قرار گرفت که نتیجه آن استخراج پنج محور اساسی برنامه درسی دوره ابتدایی در بحران کرونا شامل هدف، محتوا، نقش معلم، نقش فراگیران و نقش دولت است. اعتبار داده ها با استفاده از تکنیک های اعتبارپذیری، انتقال پذیری و هم سوسازی داده ها و اعتمادپذیری به داده ها نیز با هدایت دقیق جریان جمع آوری اطلاعات و هم سوسازی پژوهش گران تأیید شد. بر اساس نتایج پژوهش، اهداف این برنامه درسی باید با توجه به شرایط جدید، با رویکرد استمرار آموزش و تحقق اهداف یادگیری در نظر گرفته شوند. محتوای این برنامه مشتمل بر آموزش همزیستی با کرونا، آموزش تئوری و عملی و تقویت شایستگی های اجتماعی-عاطفی می باشد.  

انیمیشن ها در تربیت کودکان، جایگاه مهمی دارند. هدف این پژوهش، شناسایی، معرفی و تحلیل مؤلفه های تربیت شهروندی در انیمیشن های کودکان است. پژوهش در رویکرد کیفی از نوع تحلیل محتوای تلخیصی انجام گرفت. در این راستا، ابتدا مؤلفه های تربیت شهروندی با روش مرور نظام مند در سه مؤلفه دانش، مهارت و نگرش تعیین شدند. سپس 8 انیمیشن برنده جایزه اسکار براساس محبوبیت در وب سایتIMDb ، به طور هدفمند انتخاب شدند. واحد تحلیل انیمیشن ها، «صحنه» انتخاب شده است. نتایج تحلیل ها نشان داد در همه انیمیشن ها، مؤلفه های تربیت شهروندی وجود دارد. از بین سه مؤلفه، مؤلفه مهارت، بیشتر و مؤلفه دانش، کمتر مشاهده شد. از نظر توجه به مؤلفه ها، انیمیشن «زوتوپیا» در جایگاه نخست و انیمیشن «یخ زده» در آخر قرار گرفت. در مقایسه انیمیشن ها در زیرمجموعه مؤلفه ها، انیمیشن «کوکو» با 47 صحنه، بیشترین مؤلفه دانش (توصیف) و انیمیشن «یخ زده» با20 صحنه، کمترین مؤلفه دانش (شناخت) را نشان داد. انیمیشن «زوتوپیا» در33 صحنه، مهارت تجزیه و تحلیل، 21 صحنه، فهم مهارت و 29 صحنه، کاربرد بیشترین مؤلفه های حوزه مهارت، انیمیشن بالا در29 صحنه، مهارت تجزیه و تحلیل، 19 صحنه، فهم مهارت و3صحنه، کاربرد کمترین مؤلفه های حوزه مهارت را نشان داد. در مؤلفه نگرش «زوتوپیا» با 30صحنه در دریافت واکنش عاطفی، 16صحنه در ارزش گذاری عاطفی و20صحنه در تبلور ارزش های عاطفی، بیشترین مؤلفه و انیمیشن «شهر اشباح» با 24 صحنه در دریافت واکنش عاطفی، 2 صحنه در ارزش گذاری عاطفی و 9 صحنه در تبلور ارزش های عاطفی، کمترین میزان حضور مؤلفه ها را نشان داد. نتایج حاصل از تحلیل ها در این پژوهش، تأییدی است بر نقش انیمیشن در تربیت شهروندی که این امر لزوم آگاه سازی والدین و متخصصان تعلیم و تربیت را در استفاده آگاهانه از انیمیشن ها موردتأکید قرار می دهد.  

هدف پژوهش بررسی نقش فضای مجازی در تربیت شهروندی دانش آموزان مقطع ابتدایی از دیدگاه متخصصان تو بررسی نگرش دانش آموزان نسبت به آن، با رویکرد ترکیبی به روش اکتشافی متوالی انجام گرفت. در بخش کیفی روش تحلیل محتوا بود. مشارکت کنندگان بخش کیفی شامل اساتید تعلیم و تربیت دانشگاه بودند که از بین آنها 9 نفر به شیوه هدفمند انتخاب شدند. جامعه مورد مطالعه در بخش کمی نیز شامل دانش آموزان پایه پنجم و ششم مقطع ابتدایی شهر شیراز بودند که 133 نفر از آنها به شیوه نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها در بخش کیفی از مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی از پرسشنامه محقق ساخته فضای مجازی و تربیت شهروندی به دست آمده از نتایج بخش کیفی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی به روش تحلیل شبکه مضامین و اعتبارسنجی پژوهش به روش ساخت مسیر ممیزی انجام گرفت. پس از تجزیه و تحلیل و طبقه بندی داده ها 38 مضمون پایه، 8 مضمون سازمان یافته و 4 مضمون فراگیر شناسایی شد. در بخش کمی نیز نتایج نشان داد نگرش دانش آموزان نسبت به نقش فضای مجازی در تربیت شهروندی مثبت و بالاتر از حد مطلوب است

هدف پژوهش حاضر شناخت دیدگاه معلمان در خصوص راهکارهای ایجاد احساس تعلق اجتماعی و انگیزه یادگیری در دانش آموزان در آموزش مجازی بود. پژوهش در رویکرد کیفی با روش تحلیل محتوای مضامین انجام گرفت. مشارکت کنندگان پژوهش(16 نفر) با رویکرد نمونه گیری هدفمند با در نظر گرفتن معیار اشباع نظری، انتخاب شدند. روش گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. درارتباط با احساس تعلق اجتماعی، برمبنای تحلیل های انجام شده، یک مضمون فراگیر با عنوان پیوند اجتماعی؛ 3مضمون سازمان دهنده شامل ( تقویت روابط اجتماعی، روابط دوستانه و انجام فعالیت های جمعی) و 14 مضمون پایه(افزایش نقش معلم بعنوان میانجی گری بین دانش آموزان، گفتگوی سازنده در قالب گروه های مشترک و .....) شناسایی گردید. همچنین در خصوص مفهوم انگیزه یادگیری نیز نتایج تحلیل ها حاکی از یک مضمون فراگیر( بهبود عوامل مدرسه ای و بهبود عوامل خانوادگی) ؛6 مضمون سازمان دهنده(ارتقاء امکانات و زیر ساخت های آموزش مجازی، ارتقاء شایستگی ها و توانمندی های معلمان، تقویت تعاملات اجتماعی، ارتقاء دانش تعلیم و تربیتی، نظارت و پیگیری، بهبود سواد دیجیتالی والدین) و 24 مضامین پایه(ارتقاء امکان استفاده از اینترنت، عدالت در بهره مندی از سرعت نت و...) بود.

در واکاوی تلاش های عالمانه ی انجام شده به منظور بررسی ریشه های ناکارآمدبودنِ نظام آموزشی، بررسی ارتباط میان ناکارآمدی با عنصر هدف، به عنوان یکی از عناصر مهم تربیت، نسبت به بقیه ی عناصر، بسیار کمرنگ است. براین اساس، هدف از این جستار، بررسی ناکارآمدی نظام آموزشی از منظر اهداف کلانِ تدوین شده است. روش پژوهش در اینجا بر اساس روش تحلیلی استنتاجی، استفاده از داده یابی اسنادی و در نهایت، داده کاوی توصیفی تفسیری انجام شده است. یافته ها نشان می دهد غایتِ نظامِ رسمی آموزش و پرورش در همه ی اسناد تدوین شده ی پس از انقلاب اسلامی، به طور کامل، صبغه ی دینی دارد اما نظام تعلیم و تربیت ایران نتوانسته در دست یابی به این غایت ها موفق باشد و فاصله ا ی که میان غایتِ آشکارِ نظامِ آموزشی و آنچه در صحنه ی عینی اجتماع، قابل مشاهده است مُهر تأییدی بر ناکارآمد بودن آن از منظر میزان دستیابی به اهدافِ کلان است. به عنوان نتیجه می-توان گفت ریشه ی این ناکارآمدبودن را می توان در عدم توجه دقیق به ضرورت وجود فهم مناسب از ماهیت دین و عدم توجه به اقتضائات فطرت جستجو نمود که باعث عدم دقت به ملزومات تربیت دینی شده، به گونه ای که پیامدی جز به حاشیه رفتنِ توجه به ضرورتِ تمرکز بر شکوفایی ایمان و پُررنگ شدنِ تمرکز بر توسعه ی آداب دینی نداشته است.

تربیت شهروندی که برگرفته از ارزش ها و ایدئولوژی جامعه باشد از ارکان مهم هویت ملی است که پرداختن به آن با توجه به نقشی که درشکل گیری احساس تعلق افراد دارد، حائز اهمیت است و این امر به ویژه در سال های اولیه زندگی افراد که مبنای شکل گیری شخصیت آن هاست، بیشتر قابل تأمل است. در این راستا، آموزش وپرورش به عنوان نظام اصلی تعلیم و تربیت در جامعه، نقش مهمی در تربیت دانش آموزان دارد و نیاز است که در برنامه درسی خود، به بررسی چگونگی تربیت شهروندی دانش آموزان بپردازد؛ ازاین رو، هدف پژوهش حاضر تدوین بسته آموزشی تربیت شهروندی (شناسایی اهداف، مؤلفه ها و روش های آموزش) در حوزه ی ارتباطات اجتماعی به دانش آموزان دوره ابتدایی بود. پژوهش با رویکرد کیفی از نوع تحلیل محتوا به شیوه شبکه مضامین انجام گرفت. مشارکت کنندگان پژوهش معلمان مقطع ابتدایی دوره دوم بودند که با استفاده از رویکرد هدفمند، به روش صاحب نظران کلیدی و استفاده از روش معیار اشباع نظری انتخاب شدند (16 نفر). برای گردآوری داده های موردنیاز از روش مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته استفاده گردید. در پاسخگویی به سؤال اول پژوهش مبنی بر چیستی اهداف تربیت شهروندی در ارتباطات اجتماعی، یافته های حاصل از سه مضمون فراگیر با عناوین مهارت های حیطه ی سر، قلب و سلامت و هفت مؤلفه سازمان دهنده (خودآگاهی، مهارت ارتباطی، همدلی، مهارت های بین فردی و...) و 41 مضمون پایه (هویت فردی، هویت جمعی، تعهد و...) خلاصه گردید. نتایج پرسش دوم درخصوص شناسایی مؤلفه های بسته تربیت شهروندی در حوزه ارتباطات اجتماعی سه مضمون فراگیر شامل دانش، مهارت و نگرش و چهار مضمون سازمان دهنده (شناختی، عاطفی، نگرشی- انگیزشی و مهارتی)، پانزده مضمون پایه (تشویق، تنبیه، وطن دوستی، خداشناسی و...) خلاصه گردید. نتایج پرسش سوم درخصوص روش های آموزش تربیت شهروندی شامل دو مضمون فراگیر ازجمله آموزش فعال و آموزش غیرفعال و پنج مضمون سازمان دهنده (تعاملی، مسئله محور، مستقیم، غیرمستقیم، انفرادی) و 25 مضمون پایه (بازی، سخنرانی، نمایش و...) بود. درنهایت، یافته های پژوهش حاضر توجه به اهداف مشخص فردی و اجتماعی، توجه به دانش، مهارت و نگرش و به کارگیری و روش های آموزش فعال و غیرفعال را در تربیت شهروندی تأیید کرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی قدرت پیش بینی کنندگی کیفیت تدریس معلم و عوامل جو کلاسی برای یادگیری ریاضی با واسطه گری باورهای انگیزشی و راهبردهای یادگیری خودنظم دهی دانش آموزان می باشد. از این رو بر اساس مدل کریمرز و ریزایت (1994)، مدلی سلسله مراتبی ارائه گردید. نمونه ی پژوهش شامل 100 دانش آموز کلاس پنجم ابتدایی شهر شیراز بود که به شیوه ی خوشه ای تصادفی مرحله ای برگزیده شده بودند. متغیرهای پژوهش با ابزارهای مقیاس کیفیت تدریس (کریاکیدز، کمپل و گازانیر ،2000)، پرسشنامه ی تعامل معلم و دانش آموزان (وبلز، کریتون، لوی و هوی مایزر، 1993) و بعد انتظارات از مقیاس اندازه ی فرهنگ و جو مدرسه (بولاچ، 2001)، پرسشنامه ی راهبردهای انگیزشی برای یادگیری (پینتریچ و دیگروت، 1990) و نمره ی ریاضی آزمون هماهنگ پیشرفت تحصیلی ناحیه ی1 آموزش و پرورش شهر شیراز سال 86-85 اندازه گیری شدند، روایی و پایایی ابزارهای مورد نظر احراز گردید. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیری، نقش میانجی گری باورهای انگیزشی و راهبردهای یادگیری خودنظم دهی را نشان داد؛ به طوری که رفتار معلم از کیفیت تدریس معلم، رفتار کمک کننده/ دوستانه، سرزنش کنندگی و سختگیرانه معلم و انتظارات معلم به واسطه گری باورهای انگیزشی اضطراب و ارزشگذاری درونی و نیز راهبردهای خودنظم داده شده دانش آموزان به پیش بینی معنی دار یادگیری ریاضی پرداختند. به طور کلی نتایج این پژوهش بر تأثیر بیش تر رفتار معلم نسبت به شیوه ی تدریس، بر عملکرد ریاضی دانش آموزان تأکید دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی انواع پرسش ها و پاسخ های کودکان دختر و پسر گروه سنّی 12-13 ساله بود. این پژوهش در پارادایم کیفی انجام شد. گردآوری داده ها به روش مصاحبه عمیق با 249 کودک انجام شد که در آن افراد مورد مطالعه به شیوه هدفمند و با توجه به اصل نمونه گیری با حداکثر تنوع انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل محتوای قیاسی با رویکرد توصیفی- تفسیری استفاده شد، و واحد تحلیل، هر پرسش و هر پاسخ بود. نتایج نشان داد که کودکان پرسش های زیاد و متنوعی در بسیاری از حوزه های علوم بشری مطرح می کنند؛ با این حال بیشتر پرسش های کودکان در زمینه دین است. فلسفه نیز جزء چهار حوزه اولی است که کودکان در آن پرسش مطرح می کنند و پرسش های فلسفی کودکان در این گروه سنّی در قلمروهای هستی شناسی، مابعدالطبیعه، معرفت شناسی و فلسفه دین قرار داشتند. بررسی پاسخ های کودکان حاکی از آن بود که کودکان در ارائه پرسش ها از پاسخ ها مستقل تر عمل کردند و در ارائه پاسخ های خود بیشتر متأثر از مطالب مندرج در کتب درسی خود بودند. به طور کلی دختران در ارائه پاسخ های خود دقیق تر و دارای فن بیان بهتری بودند، از توضیحات بیشتری استفاده می کردند و نسبت به مفاهیم و موضوعات مورد پرسش، آشنایی بیشتری داشتند.