سید رضا نقیب السادات

بیش از یک دهه از پدیدار شدن واژه جهانی سازی Globalization می گذرد و مباحث متعددی را در عرصه های مختلف پدید آورده و نظریات متعددی نیز از سوی صاحبان نظر در این زمینه بیان شده است.در اینجا به دنبال تکرار بحثهای گذشته نیستیم، بنابراین پس از اشارة گذرا به این مفهوم به بحث اصلی یعنی نقش رسانه‌های جمعی و تکنولوژیهای جدید ارتباطی در گسترش این پدیده می پردازیم و میزان توجه به این مفهوم را از دریچة بحث مورد نظر و تغییرات حاصل شده به تبع تغییرات جهانی در این عرصه را مطرح می کنیم.

بیش از یک دهه از پدیدار شدن واژه جهانی سازی Globalization می گذرد و مباحث متعددی را در عرصه های مختلف پدید آورده و نظریات متعددی نیز از سوی صاحبان نظر در این زمینه بیان شده است.در اینجا به دنبال تکرار بحثهای گذشته نیستیم، بنابراین پس از اشارة گذرا به این مفهوم به بحث اصلی یعنی نقش رسانه‌های جمعی و تکنولوژیهای جدید ارتباطی در گسترش این پدیده می پردازیم و میزان توجه به این مفهوم را از دریچة بحث مورد نظر و تغییرات حاصل شده به تبع تغییرات جهانی در این عرصه را مطرح می کنیم.

در قسمت نخست مقاله ضمن تعریف مفهوم جهانی شدن و دیدگاههای صاحبنظران در این خصوص یادآور شدیم که کوچک شدن جهان به واسطة پیشرفت سریع تکنولوژی و تشدید روزافزون فعالیتهای اقتصادی از یکسو و توسعة شبکه های فراملی و جهانی از سوی دیگر،‌ موجب تنزل موقعیت مقامات ملی و جابجایی و گسیختگی ملی می شود.در این روند به اذعان نظریه پردازان شبکه های ارتباطی و نظام های تولید سطوح محلی و جهانی با یکدیگر پیوند می خورد و از آن پس روابط و تعاملات اجتماعی، فقط در قالب محلی قابل تصور نیست، بلکه این تعاملات در قالب شبکه های جهانی صورت می گیرد. تصور پیوند مردم جهان در یک جامعة واحد و فراگیر جهانی از دیگر نکات مورد تأکید در این روند است.

فرآیند حرکت جهان به سمت پایان تاریخ، با تکوین مفهومی به نام موعود و فراز و نشیب های آن در دوران ارتباطات در تولیدات سینمایی بسیاری مورد توجه قرار گرفته است. توجه به مقوله موعودگرایی در تولیدات سینمایی غربی، از اولین فرآورده های شکل گرفته در عرصه سینما نمایان است. حضور منجی که در آخر الزمان برای احقاق حق می آید، در بسیاری از تولیدات سینمای غرب قابل رویت است. شاید در فعالیت های ملیس بتوان ریشه این تفکر را رویت کرد. ملیس در سال 1897 در اطراف پاریس، اولین استودیوی فیلمبرداری را تاسیس کرد. وی از فیلم، برای بیان عقاید خودش استفاده کرد. اولین فیلم طولانی وی، محاکمه دریفوس (250 متر)، از عقاید آزادی خواهانه محکومان بی گناه که تحت ظلم و ستم قرار گرفته بودند، حمایت می کرد و در خاتمه رهایی را نوید می داد. در نگاه به فعالیت های بعدی نیز شاید بتوان در فیلم هایی نظیر سیصد، پرسپولیس، روز استقلال، مسیر سبز، شبی بدون شاه، به استنباط مضمون موعود و به کارگیری مفهوم دینی پایان تاریخ دست یافت. روش شناسی برای شناخت مضمون های موعودگرا و تحلیل و استنباط آنها مبتنی بر تولیدات سینمایی دارای روی کردهای متعدد و در عین حال تنوع در روش و تکنیک است. نگاهی به فعالیت های انجام شده در این عرصه در ایران و جهان نشان می دهد که روی کردهای حاضر، روی کردهایی مبتنی بر زمان (نظیر تحلیل های مبتنی بر تاریخ ویا درجریان زمان) یا روی کردها مبتنی بر وسعت یا عمق نگری به مضامین (همچون روش های مورد استفاده در روش های توصیفی) یا روی کردهای نشانه شناختی و نظایر آن را دربر گیرد و هر یک نیز دربر دارنده مجموعه ای از روش ها و تکنیک ها نیز هستند. شاید با تاکید بر چگونگی گردآوری اطلاعات بتوان از هر 3 دسته روش های توصیفی، تبیینی و ترکیبی برای استنباط مضامین موعودگرا و تحلیل مفاهیم مرتبط با آن، استفاده کرد. در تحقیقات توصیفی می توان از روش های تحلیل محتوای کیفی تحلیل گفتمان، در تحقیقات تبیینی از روش تحلیل محتوای استنباطی و در تحقیقات تلفیقی از تحلیل گفتمان انتقادی، تحلیل محتوای ارتباطی و تحلیل روایت بهره گرفت. بی شک در هریک از روش های پیشنهادی، تکنیک های خاص تحقیق در آن روش مورد تاکید است و هر روش نیز مراحل روش شناسی خود را داراست. در این روش شناسی مراحل اجرا، ، شیوه تعیین واحدهای تحلیل و نحوه دست یابی به نتایج و استنباط ها ارائه خواهد شد. در سازماندهی این مطالب، بسته به عمق فعالیت مورد انتظار، شکل ارائه مضامین متفاوت است. برای مثال در اطلاعات اکتشافی، توجه به توسعه شناخت های اولیه از ابعاد، دامنه و گستره مسئله موعودگرایی و پایان تاریخ مورد نظر است و تحقیقات توصیفی ابزار اصلی برآوردن نیازهای اطلاعاتی اکتشافی در خصوص موعودگرایی است.عملیات اجرایی این استنباط و تحلیل در چارچوب زیر شکل می گیرد: روش مورد تاکید در این مقاله، اسناد و مدارک علمی است. در این مقاله در پی طرح روش شناسی تحلیل و استنباط مضامین موعودگرا از فیلم های سینمایی این عرصه از فعالیت هستم.

پژوهش حاضر با هدف شناساییِ تکنیک های تبلیغیِ عرفان واره های نوظهور، به تحلیل محتوای مطالب مرتبط با فرقه هایی با منشاء هندی در پنج وب سایت اینترنتیِ «پایگاه تخصصی آشنایی با جنبش های معنوی»، «اسرار ماوراء»، «اشو»، «اشو سنتر» و «پیام نور» می پردازد. در 12 ماهِ مورد بررسی از سال 1390 تا 1395، از میان پست های این سایت ها، 375 مطلبِ کدگذاری شده به دست آمده که واحدِ تحلیل در آن ها از منظر 26 مقوله، مورد بررسی قرار گرفته است. واحدِ تحلیل در این تحقیق، پست بوده که مواردی مثل متن، تصویر یا فیلم را شامل می شود. روش مورد استفاده، تحلیل محتوای استنباطی است و به وسیله ی دو تکنیک مقوله ای و ارزیابی، به بررسی وب سایت های مورد نظر پرداخته و جهت رسیدن به نتایج و تحلیل ها، از نرم افزار spss و آزمون کای اسکوئر (خی دو) استفاده شده است. در این پژوهش، در پیِ دستیابی به پاسخ این سؤال هستیم که مطالب و مفاهیم مرتبط با عرفان واره های نوظهور در راستای رسیدن به اهداف این فرقه ها و تحت تأثیر قرار دادنِ مخاطبان، در وب سایت های مورد مطالعه با چه شیوه ها و تکنیک هایی تبلیغ می شوند؟ طبق یافته های این تحقیق می توان نتیجه گرفت بیشترین نوع تبلیغات در وب سایت های مورد مطالعه، تبلیغات فرهنگی و مخاطبانِ اصلیِ این تبلیغات، عامه ی مردم هستند. همچنین تکنیک های تبلیغی که توسط عرفان واره ها در وب سایت های اینترنتی مورد استفاده قرار می گیرند، بیشتر در مقیاس خرد و پرکاربردترینِ آن ها، تکنیک های «ادعا»، «کلی گویی» و «مغالطه» بوده اند. بر اساس این نتایج، هدف اصلیِ جنبش های نوپدید، شکل دهی به نگرش های مخاطبان است و از آنجا که بیشترِ آموزه های آنان جنبه ی احساسی و شهودی دارد، غالبا مطالبِ فاقدِ ادله ی منطقی و عقلی را در برمی گیرد. از میان ویژگی های مشترک عرفان واره های نوظهور، تأکید بر شادی و آرامش به عنوان هدف اصلیِ زندگی، بیشترین نسبت را در وب سایت های مورد بررسی نشان می دهد و بر همین اساس، اصلی ترین موضوعی که برای جذبِ مخاطبان شان به آن می پردازند، نیاز به صلح و آرامش است.

دنیای امروز، دنیای پر هیاهوی رسانه هاست. رسانه هایی که از انواع قابلیت های رسانه ای برای اغوای افکار عمومی بهره می گیرند و اداره آن توسط صاحبان سرمایه ها و اداره کنندگان نظام جهانی صورت می گیرد. عملکرد رسانه ها با الگوی اداره لیبرالی، نقش ها و کارکردهای گوناگون رسانه را برای به انقیاد کشانیدن جوامع با فرهنگ های اصیل و استیلای فرهنگی بر این جوامع و استراتژیک ترین این نقش ها را برای توجیه عملیات نظامی خود از طریق آژانس های خبری، به کار گرفته است. نگاهی به عملکرد آژانس های خبری اولیه، نظیر ولف، هاواس، رویتر، آسوشیتدپرس و یونایتدپرس، حکایت از زیرساخت های اولیه عمل رسانه ای مبتنی بر قدرت و نفوذ دارد، ولی نابرابری در این فعالیت ها و پوشش رسانه ای به نفع ابر قدرت ها، کشورهای ضعیف تر یا به عبارتی در حال توسعه را به فکر راه اندازی خبرگزاری های بزرگ جهانی با نظام اداره غیر سلطه آمیز انداخت. در دوران اخیر، شاهد عملکرد رسانه های کشورهای اسلامی و رسانه های بی طرف، به خصوص با ظهور فن آوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، در راستای هوشیارسازی جوامع مختلف و از جمله جوامع اسلامی نسبت به شرایط حیات اجتماعی، بدون حضور اقتدار غربی بودیم. در این مقاله به دنبال طرح نقش و کارکرد رسانه های فراگیر خبری در ایجاد جریان بیداری اسلامی هستیم و به مقایسه تطبیقی عملکرد رسانه های غربی مثل سی. ان ان و بی بی سی با رسانه های اسلامی مانند العالم و الجزیره، در پوشش اخبار جنگ غزه و نقض حقوق بشر در ایام این جنگ می پردازیم. آنچه اهمیت دارد این است که رسانه های بی طرف در دنیای امروز، نمایش گر موج اسلام خواهی جوامع تحت استیلای غرب و جریان انقلابی بیداری اسلامی هستند. عملکرد رسانه های بی طرف در پوشش اخبار مربوط به شمال افریقا و تحولات اخیر در تونس، لیبی، سودان، مغرب، یمن، بحرین و دیگر کشورهای عربی، نشان از دامنه فعالیت رسانه های خبری بی طرف در پوشش خبری جریان بیداری اسلامی و شکل گیری انقلاب اسلامی در روزهای اخیر است.

این مقاله سعی دارد با شناسایی آسیب ها و موانع اطلاع رسانی و روابط عمومی بسیج از نگاه معاونین و مدیران روابط عمومی بسیج کشور و ریشه یابی علل پیدایش آن ها، به منظور بر طرف نمودن این موانع، گامی اندک برای ارتقاء این جایگاه حساس و مهم بردارد؛ بنابراین، ضمن مروری بر مفهوم های روابط عمومی و بسیج اعم از: نگرش ها، وظایف و نظریه های مربوطه اطلاعات به دست آمده مورد مداقه و تجزیه و تحلیل قرارداده است. با توجه به محدود بودن جامعه ی آماری، کل جامعه ی آماری شامل 34 نفر ازمعاونین و مدیران فعلی و قبلی روابط عمومی مراکز استانی بسیج درسراسر کشور مورد تمام شماری قرارگرفته و با تکنیک پرسش نامه اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده و ضمن طبقه بندی و مقوله بندی آن ازطریق نرم افزار spss پردازش شده و نهایتاً مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. ازیافته های این پژوهش می توان به این موارداشاره نمود: هرچند مدیران ارشد به توانایی روابط عمومی باوردارند؛ ولیکن تسهیلات آموزشی لازم و کافی را دراختیار آنان قرار نمی هند؛ بنابراین، عدم کفایت اعتبارات مالی، عدم وجود نیروی انسانی(اعم ازکمی و کیفی) ازموانع به شمار می رود؛ هم چنین، «الگوی دو سویه همسنگ» ازمیان سایر الگوهای روابط عمومی، به عنوان متناسب ترین الگوی روابط عمومی های بسیج معرفی شده است که در آن ارتباطات مشارکت آمیز مبتنی بر اخلاق و تفاهم، نقش مساوی را به سازمان و مخاطب داده و مخاطب نیز فعال و سر سخت تلقی می شود. بی شک روابط عمومی های بسیج با تبعیت از این الگو، ضمن حفظ پویایی و ارتقاء خود، توفیقات شان در جلب و جذب افکار عمومی به بسیج نیز توسعه ی چشم گیری خواهد داشت.

در جهان کنونی ، تبلیغات بازرگانی نقش بسزای در حوزه اقتصادهای ملی و بین المللی دارد به طوری که سالانه بیش از 400 میلیارد دلار در این صنعت هزینه می شود . از این مبلغ ، سهم کشورهای در حال توسعه ، بویژه کشور ایران ، رقمی ناچیز است ؛ زیرا عدم کارایی تبلیغات بازرگانی ، فقدان نظام نامه تبلیغاتی منسجم ، و مجموعه مقررات و ضوابط عمل از مهم ترین چالش ها و ضعف های این صنعت در کشور ما هستند . بنابراین ، اگر با نگاره معرفت شناختی به این موضوع نگریسته نشود و نظامی مطلوب تدوین نگردد ، سهم ما از فرصت های ناشی از تبلیغات ناچیز خواهد بود .