عباس کی منش

در این گفتار نگارنده بر آن است که پیوند شعرو موسیقى رادر چشم انداز علم عروض و موسیقى کلام بررسى کند و اوزان منتخب عنصرى را در ترازوى مضامین شعرش بسنجد و پیامهاى شاعرانه او راکه بیانگر دقیقى براى تعیین سبک سخنورى اوست در طیف جاذبه اوزان در مطالعه آورد و نقش بهگزینى الفاظ را در ترکیب کلام وى مورر تحلیل قرار رهد.

در این گفتار نگارنده بر آن است که اظهارکند چگونه شاعران برجستهء ایران در طیف جاذبهء موسیقى روح پرور و مضامین دل فریب شعر خاقانى مجذوب شد ه اند و این نکته را خاطرنشان کندکه اگر خاقانى در ادب فارسى ظهور نمى کرد به هیچ وجه شاعرانى چون مولوى، سعدى و حافظ در حوزهء صنعتگرى شاعرانه و ابداع مضامین مبتکرانه بدین عظمت حضور نمى توانستند یافت

غرض از برانگیختن این بحث بررسى مضامین شعر فرخى است در حوزهء آهنگ و موسیقى و نیز بسامد بحور و اوزان عروضى در دیوان وى. اوزانى راکه شاعر بدانها دلبستگى داشته و در مطاوى دیوان براى مضامین گوناگون از آنها سود جسته است و نیز تحلیل پیوند مضامین با اوزان و موسیقى کلام وى و نشان دادن اوزان به کار رفته در سخن سهل ممتنع این شاعر توانا، سخنورى که در سال 429 هجرى قمرى به روزگارکهولت نارسیده از سراى فانى به دارباقى شتافته است.

مقاله حاضر نتیجه کوششی است در شناساندن سید میرحسن شیرازی از خاندان رسالت وولایت که علامه دکتر محمد اقبال لاهوری را در نوجوانی در سایه حمایت خود گرفت ودر تعلیم و تربیت او کوشید و از وی شاعری توانا در ادب فارسی ساخت و عارفی وارسته در عرفان اسلامی و شمشیری از نوربرای مبارزه با ظلم و جهل در دست وی نهاد.

امیری فیروزکوهی ‘متخلّص به ((امیر)) شاعر قصیده سرا و غزل پرداز معاصر ‘ از خاندانی است صاحب نام. او درمیان سخنوران معاصر چهره ای دارد شناخته شده با تمام ویژگیهای یک شاعر طراز اول. امیری نه تنها در حوزه غزل و قصیده‘بلکه در میدان انواع دیگر شعر طبعی دارد به روانی آب‘زلال و صاف. اگرچه غزلش در نازک خیالی غزل صائب را به یاد می آورد‘ اما شهرتش در پیروی از سبک هندی بیشتر به جهت دفاع توأم با هواداری و مهرورزی از صائب و سخنوران سبک هندی است . و گرنه شعرش از سبک عراقی ملاحتی دارد خوش.

امیری فیروزکوهی ‘متخلص به ((امیر)) شاعر قصیده سرا و غزل پرداز معاصر‘از خاندانی است صاحب نام. او درمیان سخنوران معاصر چهره ای دارد شناخته شده با تمام ویژگیهای یک شاعر طراز اول. امیری نه تنها در حوزه غزل و قصیده ‘بلکه در میدان انواع دیگر شعر ‘ طبعی دارد به روانی آب ‘ زلال و صاف. اگر چه غزلش در نازک خیالی غزل صائب را به یاد می آورد ‘ اما شهرتش در پیروی از سبک هندی بیشتر به جهت دفاع توأم با هواداری و مهرورزی از صائب و سخنوران سبک هندی است ‘وگرنه شعرش از سبک عراقی ملاحتی دارد خوش .

نگارنده در تحلیل موضوع مورد بحث‘خود را ناگزیر از یاد کرد این نکته میداند که درآغاز‘نخستین بیت هر قصیده ‘ قطعه و مسمط و ابیات پراکنده این سخنور را درحوزه بحور عروضی مورد تحقیق قرار دهد‘و به ذکر نام بحور اشعارش بپردازد‘ و ضمن تعیین اوزان اشعار او‘ و همخوانی اوزان با موضوعات به لطیفه انگیزی و طرفه کاری ذهن شاعرانه اش اشارت نماید. و چگونگی تلفیق موسیقی کلامش را با موضوعات در چشم انداز آفرینش هنری بررسی کند‘و تأملات شاعر را در جنبه های موسیقایی شعرش از نظر زیبا پسند خوانندگان گرامی این پژوهش بگذراند.

نبوغ شاعری و فرهنگ عمومی و عمیق حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی، شاهنامه را در جایگاهی چنان ارجمند قرار داده است که به آسانی نمی توان نقشی را که حکیم فردوسی با حضور رستم دستان در پهنه ادب پارسی با جهان بینی خویش به ظهور رسانیده است به تمام معنی دریافت.شاهنامه، سند قومیت و نسب نامه ایرانیان است و چکیده افکار و قرابح و علائق و عواطف آنان که در طی اعصار تنها برای بیان وجوه عظمت ایشان به وجود آمده است، و مشحون است به ذکر جنگ ها و پهلوانی ها و جانفشانی ها و فداکاری های آنان.(صفا، ذبیح ا...،????،ص ???)قهرمانان منظومه حکیم فردوسی انسان هایی هستند آرمانی که آرزوهای بر آورده نشده ایرانیان را بگونه یی دلپذیر شکل می دهند. این پهلوانان هر چند به دوران های دور تعلق دارند؛ اما آنان از چنان حرکت و حیاتی برخوردارند که مردم اعمال و دلاوری های ایشان را تبلوری از آرزوها و خواسته های خویش می بینند و در سیمای آشنایشان فاصله سالیان دراز را احساس نمی کنند.حکیم فردوسی بزرگ، در شاهنامه، اثر گرانقدر خود هرگاه ایرانیان را گرفتار سختی می بیند و پهلوانان را خسته و دل افکار می نگرد و در کار پیروزی ناتوان می یابد، روزنه امیدی به رویشان می گشاید

در این گفتار نخست به شرح احوال و افکار و آثار تاگور پرداخته ‘ آنگاه محیط اجتماعی او را در کارگاه پژوهش مورد بررسی قرار می دهیم و تحولات فکری مردم شبه قاره را که مایه پیدایش نحله های مختلف مذهبی و اعتقادی شده است ‘ از نظر می گذرانیم ودر این رهگذر اشارت می کنیم که تصوف اسلامی ایران به همت منصور حلاج بدان سرزمین پهناور راه یافته و در ساخت و پرداخت آیین برهمایی مؤثر آمده و به گونه ای دلپذیر طراز تعالیم آن آیین معرفت آموز گشته است و تاگور-نابغه بزرگ شرق-استغنا و وارستگی صوفیان ایرانی را چاشنی معانی رقیق و مضامین دقیق آثار خود ساخته است .

نگارنده این سطور همراه جناب آقای سید امیرمحمود انوار استاد دانشمند دانشگاه تهران در روز جمعه6/8/79 با جمعی از استادان ارجمند دانشگاههای مختلف کشور به منظور شرکت در کنگره بین المللی استادان زبان فارسی در سراسر هند راهی آن کشور شد که شرح آن در این مقاله پیش روی خوانندگان گرامی است.

نگارنده بر آن است که پیوند میان تصوف را با فتوت بیابد. و پیام جهانی این دو مکتب را بررسی نماید. اگرچه هر دو مکتب ریشه در ایران باستان دارند و با تصوف هندی ‘ بودایی ‘ مسیحیت و سایر ادیان و فلسفه ها گره خورده اند. و در اثبات فرضیه یی بکوشد که امروزه تحت عنوان (( تصوف اسلامی ایران )) در جهان مطرح است ‘ و بگوید که این گنجینه معرفت برگرفته از قرآن کریم است و احادیث پیامبر گرامی (ص) اسلام. و بدین نکته اشارت کند که شالوده فتوت اسلامی نیز سخنان بلند آیین رسول خدا و علی (ع) است . و بدین نتیجه دست یابد که این هر دو مکتب بر پایه دین مبین اسلام پی ریزی شده و ریشه در مبانی اسلام و تفکر اسلامی دارد و می تواند به عنوان دو مکتب حیات بخش و زندگی ساز اسلام به جهان معرفی گردد.

فضولی بغدادی سالک شیرازه بندکتاب شریعت وطریقت،پس ازفراگیری دانش های زمان به سلوک فکری پرداخت وبابه دست آوردن تجارت عرفانی دیدگاهی نوین درعرفان اسلامی ایران زمین عرضه کرد.هرچندزندگانی معمول صوفیانه،چون پشمینه پوشی وخانقاه نشینی درنوشته هایش چندان نمودی ندارد. اماازبرکت نام اولیای دین وعرفان ،ذوق عرفانی خود راشکوهمندترودرخشان تردرجلوه آورده است. اماازبرکت نام اولیای دین وعرفان ،ذوق عرفانی خود راشکوهمندترودرخشان تردرجلوه آورده است.

نگارنده در این مقالت برآن است که به معرفی کتابخانه های ایرانیانی که در قرون اخیر و دوره معاصر در شهرهای ایران‘ یا در حوزه مدرسی فرهنگ ایرانی بنیاد نهاده شده‘ بپردازد. وبدین مهم اشارت کند که برخی از کتابخانه های شخصی عالمان‘امیران و وزیران ایرانی مایه ایجاد کتابخانه های بزرگی مانند کتابخانة مجلس‘کتابخانه ملی‘کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه های دیگر شده است. تحقیق رامصلحت چنان دیده آمد که موضوع بحث بر محور کتاب طبقات اعلام الشیعه‘ تألیف منیف العلامه المغفورله‘الشیخ آقا بزرگ الطهرانی باشد و نیز کتابخانه هایی را که بعد از رحلت آن آیت تابان در ایران دایر گردیده است و مرجعیت برای پژوهندگان معاصر یافته دربرگیرد.

نگارنده در این مقالت برآن است که به معرفی کتابخانه های ایرانیانی که در قرون اخیر و دوره معاصر در شهرهای ایران‘ یا در حوزه مدرسی فرهنگ ایرانی بنیاد نهاده شده‘ بپردازد. وبدین مهم اشارت کند که برخی از کتابخانه های شخصی عالمان‘امیران و وزیران ایرانی مایه ایجاد کتابخانه های بزرگی مانند کتابخانة مجلس‘کتابخانه ملی‘کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه های دیگر شده است. تحقیق رامصلحت چنان دیده آمد که موضوع بحث بر محور کتاب طبقات اعلام الشیعه‘ تألیف منیف العلامه المغفورله‘الشیخ آقا بزرگ الطهرانی باشد و نیز کتابخانه هایی را که بعد از رحلت آن آیت تابان در ایران دایر گردیده است و مرجعیت برای پژوهندگان معاصر یافته دربرگیرد.

سید محمد طالب آملی در حدود سال987 ه . ق درآمل مازندران چشم به جهان گشوده و در حدود سال1036ه . ق در کشمیر وفات یافته است . طالب یکی از دردمندترین شاعران سبک هندی است که از ایران به سرزمین خیال انگیز شاعرپرور هند پناه برده است . او در ریاضیات ‘ نجوم حکمت و عرفان دستی قوی داشته یکی از تواناترین شاعران سبک هندی است . چه سخنوری چون صائب تبریزی عظمت مقام او را تصدیق کرده است. طالب با همه مضمون انگیزی و ذوق پردازی از مضامین بلند آیین حافظ الهام گرفته است . در اشعار طالب سرسپردگی او به یکی از مشایخ عرفای لاهور بنام ((غربتی لاهوری)) به چشم می خورد. یکی از ویژگیهای شعر طالب آوردن تشبیهات تازه و استعاره های لطیف است با عناصر فرهنگ اسلامی و تصاویر گوناگون زیبایی را که از این راه داده است . ودیگر نفوذ فرهنگ ایرانی و تصویرسازی های دل انگیز او و رنگ ویژه ای را که به هنرمندی به شعرش بخشیده است . اوصاف طبیعت در شعرش دقیق و زنده است او با رنگ آمیزی خاص در تصاویر قدما صبغة ویژه ای به کلام خود داده است.

کتاب و کتابخانه در بررسی قلمرو اندیشه و آثار ذوقی و هنجارهای علمی و فرهنگی ‘ ملاک اصالت تمدن هرملت تواند بود و پایه استوار فرهنگ او ‘ بدانگونه که سیر تکاملی تمدن هرقوم را بدان باز توان شناخت. اگر به پیشینه پیدایش تمدن ملت ها درنگریم‘درمی یابیم که پژوهش در کار کتاب و کتابخانه بر هر چیز تقدم دارد. چه استمرار خط سیر ذوقی و فرهنگی ملتها را بدان بازشناساند. درتمام حوزة جغرافیایی زبان فارسی از خراسان تا آذربایجان و فارس‘و از ماوراءالنهر(ازبکستان وتاجیکستان)تا شبه قاره (هندو پاکستان وبنگلادش)کتاب و کتابخانه به صورت یک مرزبندی علمی و فکری در فراسوی مرزبندی حکومتها نقشی حساس و اثر بخش داشته است . وبیگمان باید گفت همه نوع جنبشهای اصلاح طلبانه در زمینه های مسایل اجتماعی‘سیاسی‘اخلاقی‘علمی وذوقی جهان از بستر کتاب ‘یعنی کتابخانه آغاز شده است.آنچنانکه پژوهشگران استمرار طبیعی و تاریخی فرهنگ ملتها را با کتاب و کتابخانه ارزیابی توانند کرد.از این رو سخن خود را در این مقاله به بحث در موضوع کتابخانه های ایران در دوره حکومت تیموریان منحصر کرده و حضور مداوم و نفوذ معنوی و اهمیت ناپیداکران کتاب و کتابخانه را در ترازوی سنجش فکری در یک تحلیل کوتاه در بوته ارزیابی قرار میدهیم.