رباب رحمتی

مقدمه: یکی از چالش های مهم بسیاری از کشورها از جمله ایران، کمبود معلم است که برای حل این مسئله به روش های متفاوت متوسل شده اند، که یکی از این طرح ها در ایران، استخدام فوری دانشجو معلمان بود. .هدف پژوهش حاضر، بررسی چالش های طرح استخدام فوری از دیدگاه دانشجو معلمانی است که شامل این طرح بودند. روش پژوهش: روش این پژوهش از نوع کیفی بوده و با استفاده از روش تحلیل مصاحیه انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل دانشجویان ورودی 1398 دانشگاه فرهنگیان بود که در سال آخر دانشگاه به عنوان معلم به تدریس مشغول شدند. که از بین آنها 14 نفر با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار گرداوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختارمند بود که محقق با این تعداد به اشباع نظری رسید و برای تجزیه وتحلیل داده های کیفی از نرم افزار مکس کیودا استفاده شده است. یافته ها: براساس یافته های پژوهش 57 کد باز، 11 کد آزاد و سه کد محوری با عناوین مؤلفه های آموزشی، سازمان دهی و دیدگاه دانشجویان شناسایی شدند. کدهای آزاد شامل: عوامل مرتبط با ترم های گذشته، عوامل مرتبط با ترم های باقیمانده، معلمی و تدریس، امکانات و تجهیزات، شیوه نامه، هماهنگی آ.پ و دانشگاه، مسائل مالی و برنامه ریزی، مؤلفه های آموزشی بودند. در نتیجه: اجرای این طرح با چالش های متعددی مواجه بود که برای اجرای مجدد آن باید مد نظر قرار گیرند.

فصلنامه پویش در آموزش علوم انسانی، یکی از مهم ترین مجلات دانشگاه فرهنگیان می باشد که مقالاتی را در حوزه ی تعلیم و آموزش علوم انسانی و توسعه آن، چاپ و منتشر می کند. هدف پژوهش حاضر بررسی و تحلیل محتوا و استنادهای مقاله های فصلنامه پویش در آموزش علوم انسانی است. روش تحقیق، تحلیل محتوایی و استنادی که با استفاده از نرم افزارهای اکسل و SPSS صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان داد که در 10 شماره این فصلنامه از شماره 16 تا شماره 25، تعداد 77 مقاله منتشرشده است که 48 عنوان مقاله به صورت گروهی و مابقی به صورت انفرادی تألیف شدند، تعداد تمامی استنادات 2256 و به طور میانگین برای هر مقاله 30/29 استناد بود. خوداستنادی نویسندگان 10 درصد و به طور میانگین 45/10 استناد خارجی، 1/1 استناد از سایت، 6/12 استناد از کتاب، 93/14 استناد از مقاله و 74/0 استناد از پایان نامه های ارشد و دکتری داشتند. 65 درصد از نویسندگان مقالات مرد و 35 درصد زن بودند. همچنین 9/42 درصد از نویسندگان دارای رتبه ی استادیاری بودند. مقالات با 1135 استناد و کتاب ها با 972 استناد بالاتر از سایر منابع قرارگرفته اند. روش های کیفی با 64 درصد کاربرد بیشتری داشتند و موضوعات برنامه درسی و فلسفه با 9/16 درصد نیز بیشترین طیف مقالات را به خود اختصاص داده بو. درنتیجه توجه بیشتر به اسنادات درونی، ارائه ی مقالات گروهی و بین رشته ای، افزایش کیفیت نشریه و توجه به حوزه های مغفول مانده ی آموزش علوم انسانی چون؛ تربیت بدنی، اقتصاد، تاریخ، حقوق و سایر رشته ها می تواند به ارتقای کیفیت نشریه منجر گردد.

پژوهش حاضر، با هدف اولویت بندی عوامل مؤثر بر اثربخشی دروس کارورزی در دانشگاه فرهنگیان انجام شده است. روش این تحقیق، از نوع کمّی و جامعه آماری آن شامل فارغ التحصیلان پردیس های دانشگاه فرهنگیان استان البرز بود که 250 نفر از آن ها به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند و با بهره گیری از پرسشنامه محقق ساخته، اطلاعات جمع آوری و با استفاده از آزمون t تک نمونه ای، مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. روایی پرسشنامه با دو روش اعتبار محتوا و نیز اعتبار سازه و پایائی آن با کمک آلفای کرونباخ (989/0) مورد تأیید قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که به ترتیب اولویت، ویژگی های آموزشی (44/3)، ویژگی های فردی (38/3)، ارتباطات (2/3)، ویژگی های سازمانی (54/2) و مدارس هدف (45/2) بر اثربخشی درس کارورزی تأثیر داشتند و در میان تمامی عوامل، عقد تفاهم نامه، ویژگی های فردی کارورز، معلم راهنما و استاد، دارای بالاترین میانگین بوده اند. درنتیجه، به منظور افزایش اثربخشی دروس کارورزی در دانشگاه فرهنگیان، توجه به این عوامل بر اساس اولویت بندی ارائه شده می تواند کارآمد باشد.

با توجه به ضرورت پژوهش های علم سنجی، هدف از پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل مقالات مربوط به کارورزی معلمان می باشد. روش تحقیق، توصیفی-کاربردی است و حوزه پژوهش شامل تمامی مقالات کارورزی معلمان است که از سال 1998 تا 2022 در پایگاه استنادی ساینس دایرکت نمایه شده اند، با کمک کلیدواژه کارورزی (مدرسه، معلم، دانش آموز، آموزش، تدریس و...) 3899 مقاله، شناسایی شد که بعد از پالایه کردن آن ها، 1306 مورد با کمک نرم افزار اکسل و وی.او.اس.ویوور برای تحلیل و نمایش داده ها بررسی شد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که تعداد مقالات روند صعودی داشته و سال 2021 بیشترین سهم را در تعداد مقالات دارا بود. از 8 خوشه شناسایی شده، موضوعات: کووید 19، مهارت های قرن 21، قابلیت اطمینان، کارورزی مجازی، خودکارآمدی و حفظ توانایی معلمان، دارای نوآوری بوده اند. تربیت معلم، آموزش عالی و آموزش نیز پرتاثیرترین مقولات این حوزه بودند. درنتیجه، لزوم تحقیقات بیشتر در این حوزه و بخصوص در موضوعات جدید کارورزی معلمان، می تواند پیشبردی در تحقق اهداف تربیتی کارورزی باشد.

مفهوم جهانی شدن و مسائل بین فرهنگی در جهان امروز از اهمیت بسیاری برخوردار است که بحث تربیت معلمان نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این راستا دانشگاه های تربیت معلم سرتاسر جهان نیز به کارورزی بین المللی روی آورده اند. لذا این مقاله با هدف بررسی مقالات منتشرشده در حوزه کارورزی بین المللی در کشورهای خارجی به شیوه مروری انجام شده است. بر این اساس کلیدواژه های کارورزی خارج از کشور، کارورزی بین المللی، کارورزی در تربیت معلم، دانشجو معلم، توسعه حرفه ای، آموزش معلمان در پایگاه های گوگل اسکالر، وب آف ساینس، اسکوپوس، پابمد، ساینس دایرکت، امرالد، اریک مورد جست وجو قرار گرفتند و تمامی مقالات منتشرشده از سال 2016 تا 2022 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند که 20 مورد از آن ها بر اساس ملاک های خروج انتخاب و تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان داد که 30% از موضوعات بررسی شده در مقالات به بررسی شایستگی های تدریس بین المللی، 20% به تجارب آموزشی بین المللی، 10% به تجارب فرهنگی، 10% به کارورزی دور از خانه، 5% به کارورزی کوتاه مدت بین المللی، 5% به کارورزی بلندمدت بین المللی، 5% به رفتار حرفه ای معلمان، 5% به چالش های یادگیری، 5% به ادراکات کارورزان، 5% به مربیگری مجازی کارورزان پرداخته اند. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که 20% مقالات اثر کارورزی بین المللی را بر شایستگی های بین فرهنگی، 19% اثر کارورزی بین المللی را بر توسعه حرفه ای، 17% بر رشد شخصی، 17% بر شایستگی های تدریس، 8% بر مهارت های زبانی، 7% بر خود تأملی، 4% بر اعتمادبه نفس، 2% بر تفکر انتقادی، 2% بر تفکر مسئله محور، 2% بر انعطاف پذیری و 2% بر سازگاری نشان دادند. همچنین نتایج نشان دادند که 10% از کشورها دوره های کارورزی دانشجویان خود را همراه با دانشجویان چند کشور دیگر در کشور میزبان برگزار کردند و 20% از کشورها کارورزی بین المللی را فقط همراه با دانشجویان کشور میزبان طی کرده و 70% دوره های کارورزی خود را بدون حضور کارورزان کشورهای دیگر و به تنهایی در مدارس میزبان گذراندند. بررسی فراوانی دانشجویان اعزامی به کارورزی بین المللی نشان داد که 25% از کشورها بین 3 تا 10 نفر را برای کارورزی بین المللی اعزام کردند، 25% کل دانشجویان دانشگاه را اعزام کردند، 20% بین 31 تا 60 نفر را اعزام کرده و 15% از 11تا 30 دانشجو و 15% باقیمانده تعداد نامشخصی دانشجو را به کشورهای دیگر برای گذراندن دوره کارورزی اعزام کرده اند. در نتیجه با توجه به اثربخش بودن کارورزی بین المللی توصیه می شود در دانشگاه فرهنگیان هم به این امر مهم توجه ویژه صورت گیرد.

باتوجه به جایگاه پژوهش های علم سنجی در حوزه های مختلف علمی، پژوهش حاضر با هدف تحلیل مقالات مرتبط به توسعه حرفه ای معلمان انجام شده است. روش تحقیق توصیفی - کاربردی و حوزه پژوهش شامل تمامی مقالات توسعه حرفه ای معلمان بود که از سال 1998 تا 2022 در پایگاه استنادی ساینس دایرکت نمایه شدند، بعد از پالایه مقالات مرتبط 2382 مورد از آن ها با نرم افزار اکسل و وی. او. اس. ویوور مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد چاپ مقالات در این حوزه روند صعودی داشته و در سال 2021 بیشترین فراوانی را دارا بود. همچنین مقالات پژوهشی با 2071 اثر و مجله تدریس و آموزش معلمان با 710 اثر، در رتبه اول قرار گرفتند. کلمات کلیدی: توسعه حرفه ای، تربیت معلم، بهبود تدریس، توسعه معلم، معلمان، مسائل تربیتی بیشترین فراوانی و هم رخدادی را هم به خود اختصاص دادند. در ادامه 8 خوشه و 1883 پیوند شناسایی شدند که اولین خوشه دارای 38 مقوله موضوعی و 603 پیوند بود و مقوله سواد و انگیزه با 36 پیوند دارای بیشترین پیوند با دیگر اعضای شبکه بود. خوشه های آموزش آنلاین، درگیری دانشجویان، خودکارآمدی، تخصص معلمی، مربیگری، مهارت های نوین، رسانه های اجتماعی، تفکر رایانه ای، آموزش از راه دور، سواد اطلاعاتی، رباتیک، علم داده، آموزش مسئله محور، آگاهی معلم، معلمان روستایی، تدریس مجازی و آموزش به کمک مربی دارای نوع آوری بوده و همچنین تربیت معلم، استراتژی های آموزشی، آموزش عالی و تربیت، پرتأثیرترین موضوعات در این حوزه بودند. درنتیجه انجام پژوهش با موضوعات جدید در حوزه توسعه حرفه ای معلمان می تواند، در پیشبرد اهداف تربیت معلم مؤثر باشد.

این مقاله باهدف تحلیل موضوعات، یافته ها و پیشنهادهای ارائه شده و حوزه های مغفول مانده پژوهشی در آموزش و پرورش و آموزش شهروندی در کشور ایران انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع فراتحلیل بوده و بر اساس آن، پایگاه های اطلاعاتی نورمگز، پرتال جامع علوم انسانی، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، سیویلیکا، علم نت، مگیران با استفاده از کلیدواژه های: «تربیت شهروندی»، «اهداف برنامه درسی»، «شهروند مطلوب»، «مؤلفه های شهروندی»، «آموزش شهروندی» مورد جست وجو قرار گرفت. تمامی مقالات مجله ای منتشرشده از سال 1381 تا 1400 موردبررسی و با اعمال فیلتر، در عنوان و اهداف و یافته های پژوهش، تعداد 23 مقاله ی مرتبط انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفتند. پس از مطالعه و ارزیابی محتوای مقالات، یافته و پیشنهادهای ارائه شده توسط آن ها بررسی و تحلیل شد. یافته های پژوهش نشان داد که وظایف و اهداف نظام آموزشی در آموزش شهروندی نیاز به بازاندیشی و تأملی مجدد دارد. توازنی بین محتوای اختصاص داده شده به موضوع شهروندی و سایر مطالب در کتاب های درسی وجود ندارد و محتوای موجود فاقد مطلوبیت کافی بوده و ازنظر مخاطب جذاب نیست. برخی از ابعاد آموزش شهروندی مغفول مانده و با توجه به شرایط کنونی هماهنگی بین محتوا و نیازهای امروز مخاطب لازم است تا موردتوجه قرار گیرد. همچنین توجه به مؤلفه های سواد رسانه ای و فناوری در آموزش شهروندی و همچنین تربیت شهروند الکترونیک حائز اهمیت است. در نتیجه، لازم است تا بازنگری جدی در جذابیت، کیفیت و کمیت محتوا و ابعاد گوناگون آموزش و تربیت شهروندی در برنامه ی درسی ایران صورت گیرد.

آینده پژوهی در آموزش وپرورش، یکی از ابعاد نوین این علم در جهان کنونی است که موردتوجه محققان این حوزه قرارگرفته و پژوهش های انجام شده در این عرصه به مرور در حال افزایش است. لذا این مقاله با هدف بررسی سیر تحولی مقالات منتشرشده در حوزه آینده پژوهی در آموزش وپرورش ایران و در وهله دوم شناسایی مسیرهای جدید در تحقیق و پژوهش برای توسعه این علم انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع مروری است که بر اساس آن، پایگاه های اطلاعاتی نورمگز، پرتال جامع علوم انسانی، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، سیویلیکا، علم نت، مگیران و... با استفاده از کلیدواژه های آینده پژوهی در برنامه درسی، مدارس، تدریس، آموزش وپرورش، آموزش از راه دور، کتاب و اسناد آموزش مورد جست وجو قرار گرفت. تمامی مقالات منتشرشده از سال 1390 تا 1400 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. پس از مطالعه و ارزیابی محتوای مقالات، شکاف های پژوهشی در عرصه های موردتوجه قرارگرفته مقالات، بررسی و تحلیل شد. نشانگر آن است که موضوعات اصلی مورد بررسی در مقالات یک دهه اخیر شامل سند تحول بنیادین و برنامه درسی بوده و روش کیفی بیشترین فراوانی را دارا بود. همچنین پیشنهاد های پژوهش بر آینده پژوهی در کلاس های مجازی، کلاس های بین المللی، ربات های آموزشی و آموزش پایدار متمرکز بودند. حوزه های مغفول مانده می تواند برای عناوین پژوهشی جدید مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد.

مقدمه: مصرف مواد مخدر در نوجوانان یکی از مهمترین چالش های بهداشت روانی در سراسر دنیاست. پژوهش حاضر با هدف مطالعه نقش آموزش توانمندسازی روانی اجتماعی بر نگرش دانش آموزان نسبت به مصرف مواد مخدر انجام شد. روش: جامعه آماری پژوهش، شامل کلیه دانش آموزان سال اول دبیرستان های شهرستان ملارد، در سال تحصیلی90- 1389 بودند. نمونه آماری 380 نفر بود که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. گروه آزمایش طی 8 جلسه مورد آموزش قرار گرفتند. نگرش دانش آموزان توسط ابزار "نگرش سنج دانش آموزان نسبت به مواد مخدر" مورد استفاده قرار گرفت و داده های آماری با روش تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. نتایج: نتایج به دست آمده نشان داد که آموزش توانمند سازی روانی اجتماعی توانسته است نگرش دانش آموزان گروه آزمایش را به طور معناداری تحت تأثیر قرار دهد. از طرف دیگر میزان اثربخشی این آموزش بر دانش آموزان دختر و پسر متفاوت نبود. بحث: آموزش توانمند سازی روانی اجتماعی بر افزایش نگرش منفی دانش آموزان نسبت به مصرف موادمخدر موثر است. با توجه به اثربخشی عامل جنسیت در نگرش به مصرف مواد مخدر، لازم است در اجرای مداخلات به تفاوت های اولیه دو جنس در نگرش به مواد توجه داشت.