محمود شاهرودی

مردمحوری و امپریالیسم اشکال مشابهی از سلطه را علیه زنان که زیردست و غیر تلقی می شوند، به کار می برد که در بسیاری از ابعاد، مشابه و موازی یک دیگرند. رمان "رقص در آینه شکسته"، اثر مهری یلفانی، نویسنده زن مهاجر ایرانی، سعی دارد جامعه سنتی ایران و جامعه مدرن میزبان خود؛ یعنی کانادا را متقاعد به شنیدن صدای مخالف خود کند. او که همیشه و در طول حیات خود از سوی خانواده و جامعه، عنصری دست دوم، بیگانه، فرودست و دیگری تلقی می شده به طرح این مقوله در رمان خود می پردازد و رویکردی انتقادی نسبت به هر دو جامعه سنتی و مدرنِ میزبان دارد. در این مقاله، پاسخ به سوالِ چگونگی جلوه های "دیگری" و هویت زن مهاجر از دو منظر کلی در این رمان مورد تحلیل تاویلی و توصیفی قرار گرفته است و نشان می دهد که نه تنها در جامعه  مرد سالار سنتی، مرد تصمیم گیرنده اصلی در همه امور برای زنان است و زن به عنوان دیگری، هویت انسانی خود را از دست می دهد بلکه در جامعه مدرنِ میزبان نیز، به مهاجران اعم از زن و مرد و به زن به طور اخص به عنوان فرودست نگریسته می شود و آنان باید تابع نظام و فرهنگی باشند که از سوی جامعه غربی مورد تایید و تاکید قرار می گیرد و در میان این دیگر انگاری ها است که شخصیت و هویت دوگانه زنان مهاجر شکل می گیرد که آن ها را به نوعی ندامت گزیرناپذیر از مهاجرت می کشاند.

در این مقاله هشت ویژگی ادبیات مهاجرت ازمنظر سورن فرانک، در دو رمان بادبادک باز خالد حسینی،نویسنده افغانستانی و تماماً مخصوص عباس معروفی، نویسنده ایرانی با روش نقد تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفته است و به این پرسش های اساسی پاسخ داده شده که 1-ویژگی های سطح اجتماعی (مضمونی) فرانک در رمان های پیش گفته به چه صورتی منعکس شده است؟ 2-نویسندگان رمان های مورد بررسی، از نظر کاربرد شیوه های مهاجرتی درون متنی و تصویر آن ها در متن رمان( سبک و فرم) چه رویکردی دارند؟ نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که بیان اثر به صورت شرح حال نویسنده و شخصیت های رمان، در هر دو رمان رعایت شده ولی در تماما مخصوص خواننده از لابلای قصه ها به اتوبیوگرافی معروفی می رسد. در مقوله ملت و ملی گرایی خالد حسینی پدیده مهاجرت را مثبت می بیند ومفهوم ملیت برای او معنای تازه ای پیدا کرده اما برای عباس معروفی، مهاجرت غربتی دردناک است که نمی تواند خود را با آن وفق دهد. در موضوع رمان به عنوان ژانر اروپایی، رمان بادبادک بازکه مخاطبان خویش را نه منطقه ای بلکه جهانی می داند، یک رمان غربی شناخته می شود اما در رمان تماما مخصوص نگاه نویسنده و رویکرد او به مخاطبان فارسی زبان، موجب شده است تا رمان او غیر اروپایی و ایرانی ارزیابی شود. هیچ یک از دو نویسنده به صراحت به جهانی شدن اشاره نکرده اند و در سطح فرم و سبک آثار آنان منعکس کننده جهان مهاجرتی درون متنی است که در درجه اول به ایجاد این جهان از طریق یک حالت ساختاری-فرمی کمک می کند.

آییکَه ( â?i:ka ) نوعی لالایی است که در منطقه سیستان به این نام خوانده می شود. آییکه علاوه بر کارکرد لالایی، در گذشته کارکردهای دیگری هم داشته است. یکی از کارکردهای آن این بوده است که برای حیوانات نیز خوانده می شده است. از سوی دیگر، هرگاه خطر حمله دشمنان وجود داشته است، زنان با خواندن آییکه، دیگران را از وجود دشمن آگاه می کردند. با توجه به اینکه آییکه معمولاً برای کودک با آواز خوش خوانده می شود، خوش نوایی و موسیقایی بودن آن، اهمیت فراوانی دارد. نوشته حاضر به این پرسش اصلی پاسخ می دهد که چه ویژگی هایی را می توان برای گوش نوازی و خوش نوایی آییکَه های سیستانی برشمرد؟ نتیجه تحقیق حاکی از کاربرد وزن عروضی، قافیه و ردیف، انواع تکرار، و موسیقی معنوی، باوجود قواعد منحصربه فرد در آوردن قافیه، وجود صنعت تکرار به گونه های مختلف تکرار واج، واژه، عبارت، مصراع و... است. تاکنون آییکه های سیستان، در کتابی مستقل جمع آوری نشده و تنها در کتاب های مختلفی که به فرهنگ عامیانه سیستان پرداخته اند، نمونه هایی از آییکه آورده شده است. بنابراین، در این مقاله از دو روش تحقیقی بهره برده شده است. برخی از آییکه هایی که در آثار مختلف موجود بوده است، به روش کتابخانه ای گردآوری شده است، اما بخش زیادی از آییکه های به کاربرده شده در این پژوهش، به روش میدانی جمع آوری شده است. پس از آن با روش تحلیلی، جنبه های گوناگون موسیقایی و خوش نوایی آییکه توصیف شده است.

سبک رئالیسم جادویی غربی با تصوّف و متون عرفانی فارسی، پیوندی ناگسستنی دارد. اذعان برخی از بزرگان این سبک، به مطالعه ی آثار ادب فارسی چون هزار و یک شب و نوشته های عرفانی فارسی چون منطق الطّیر، و آشنایی با شخصیت های برجسته ی عرفانی چون عطّار نیشابوری، پیشینه ی این سبک ادبی را به تصوّف و عرفان می رساند. از نظر محتوایی نیز نوشته های عرفانی با آثاری که به سبک رئالیسم جادویی نوشته شده اند، مشابهت زیادی دارد. اساسی ترین مشخصه ی آثار رئالیسم جادویی، درهم آمیختن واقعیت و فراواقعیت است که در نوشته های عرفانی، به ویژه کرامات و معجزاتی که از عرفا نقل می شود، به وفور قابل مشاهده است. هدف این پژوهش، بررسی کتاب اسرار التوحید و کشف تشابهات و تمایزات مؤلفه های سبک رئالیسم جادویی با حکایات این اثر برجسته ی عرفانی است. نویسندگان این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی نشان می دهند که با وجود اختلاف موضوع و محتوای این اثر با منابع داستانی سبک رئالیسم جادویی، بسیاری از مؤلفه های این سبک غربی در حکایات کتاب مورد مطالعه مشاهده می شود. هر چند اختلافاتی نیز در شیوه ی ارائه ی آن با این سبک وجود دارد. این بررسی نشان می دهد که چرخش زمان روایت و پیچیدگی پیرنگ که از مؤلفه های سبک رئالیسم جادویی است در اسرارالتوحید دیده نمی شود،. در حالی که دیگر مؤلفه های این سبک را می توان در اثر مورد بررسی ردیابی نمود، البته متناسب با ویژگی های فرهنگی و اجتماعی جامعه ی نویسنده و اساطیر بومی سرزمین وی.