سید حسین سیدی

رابطه میان متغیرهای بسامد و طول واژه از جمله قوانینی است که جورج کینگزلی زیف آن را کشف کرد که بر اساس آن، هرچه طول یک کلمه بیشتر باشد، بسامد کاربرد آن در متن کمتر است. در پژوهش حاضر سعی داریم تا این قانون را که تاکنون بر روی زبان عربی قرآن بررسی نشده است، با تمرکز بر روی واژگان اسمی در سوره های مدنی و مکی احزاب و غافر بررسی کنیم. نتایج حاصل نشان می دهد که استثنای قانون زیف که بر طبق آن واژگانی که کمتر از 3 واج داشته باشند، بسامدشان در متن نیز کمتر است، در سوره های احزاب و غافر صدق می کند. هر دو سوره در مورد کلمات 3، 6، 7، 9، 10، 11، 12و 13 واجی از قانون زیف تبعیت می کنند. اما این سوره ها در سه مورد قانون زیف را نقض می کنند. اولین مورد نقض این قانون، در سوره های احزاب و غافر مشاهده شد که در آن ها کلمات 4 واجی نسبت به کلمات 3 واجی بسامد وقوع زیادی داشتند که از دلایل آن نیز تکرار واژگان اسمی 4 واجی مانند «ایُّ»، «کُلّ» و «شَیء» در سوره احزاب و «ربّ» و «یوم» در سوره غافر است. دومین مورد نقض قانون، بسامد زیاد کلمات 5 واجی نه تنها نسبت به کلمات 4 واجی و 3 واجی بلکه در مقایسه با طول کل کلمات در سوره های احزاب و غافر است. از دلایل فراوانی زیاد کلمات 5 واجی می توان به تکرار زیاد این کلمات (مانند لفظ جلاله «الله»، «رسول» و «نبیّ») و نیز آهنگین بودن قرآن اشاره کرد. سومین مورد نقض قانون زیف در سوره غافر در مورد کلمات 8 واجی است که این واژگان نسبت به کلمات 7 واجی بسامد بیشتری دارند که از دلایل بسامد زیاد کلماتی با طول 8 واج می توان به تکرار اسامی واژگان «مؤمنات»، «کافرینَ» و «صادقینَ» اشاره نمود.

این مقاله به بررسی سبک شناسی دعای عرفه از منظر سطح صوتی و آوایی می پردازد. دعای عرفه دارای بافتی منسجم و بی نظیر می باشد. ویژگی های صوتی واژگان و جملات و تکرار بعضی صوت ها و کلمات و عبارات و هجاهای صوتی و صنایع بدیعی همچون سجع و جناس موجب افزایش ایقاع و آهنگین شدن سخن گردیده است. ریتم و آهنگ از نشانه های متون برجسته اعم از شعر ونثر به شمار می آید و موسیقی و آهنگ قادرتر است که متصل به احساسات درونی و انفعالات نفسانی شود.

به منظور فهم بهتری از خطبه جهاد در نهج البلاغه ،در این مطالعه به تحلیل و بررسی آن از منظر زبانشناسی و بر اساس فرانقش بینافردی دستور نفش گرای نظام مند هلیدی پرداخته شده است. بدین منظور ابتدا تمامی صد بند خطبه مذکور تجزیه شد بطوریکه عناصر ساختار وجهی (فاعل و جزء خودایستا)از عناصر باقیمانده بند تفکیک شود. با توجه به تعریف ویژه فاعل در این دیدگاه، بررسی ها نشان داد که اعتبار تعداد زیادی از بندهای این خطبه به گوینده - حضرت علی (ع) – برگشته و در چند مورد نیز الله فاعل بند واقع شده است. در مواردی نیزمسئولیت و اعتبار بند به جامعه مخاطب، یعنی مردم کوفه ، برمی گردد که به عنوان فاعل بند انتخاب شده اند .بررسی مفاهیمی که در این نظریه از جزء خودایستا مورد انتظار است - یعنی زمان، قطبیت و وجهیت – نشان داد که در این زمینه بین زبان عربی و انگلیسی تفاوتها و همینطور وجوه مشترکی وجود دارد . در این خطبه عربی، عناصر وجهی عمدتا در خود فعل مستتر بوده و در مواقعی از برخی واژه ها چون ان، قد، ل ، ویا ترکیبی از آنها برای بیان قطعیت استفاده شده است. قطبیت غالب بندهای این خطبه مثبت بود اما برای نشان دادن قطبیت منفی نیز عناصر وجهی ای چون لا، لم ، ما و لما، در سیزده مورد بکاررفته است.بررسی وجهیت، که در این نطریه بخش مهمی از ساختار وجهی را به خود اختصاص می دهد ، نشان داد که در غالب بندهای این خطبه انتقال پیام با قطعیت از سوی منبعی آگاه - حضرت علی (ع) – برای مخاطبی ناآگاه و غافل ( مردم کوفه)، و به صورت ارائه اطلاعات در ساختار وجهیت خبری بوده و گوینده مسئولیت پیام را می پذیرد. البته نمونه هایی از ساختارهای دیگر وجهیت بند، چون پرسشی و امری نیز در این خطبه وجود داشت و در چند مورد بندهایی با وجوه خاص برای بیان تعجب، هشدار، دعاونفرین بکار رفته بود که نقش مهمی در نشان دادن بار معنایی بند ها داشتند.دو نوع ممکن ارزیابی نیز در جاهایی از متن خطبه آشکار بود ، مثلا ارزیابی کاملا مثبت از جهاد و کاملا منفی از ترک آن در بخش اول خطبه.

إنّ أیّ أثر أدبی خاضع فی وجوده وتطوره للظروف الزمانیة والمکانیة التی تلعب الدور البارز فی ظهوره. ولا یمکن تصور وجود أثر أدبی خارجهما. یعتبر النقد الاجتماعی محاولة لإبراز العلاقة بین المجتمع والأدب فموضوع علم الاجتماع الأدبی وضع أساسه فی القرن التاسع عشر المیلادی، فقد طرحت شخصیات من مثل مدام دواستال وابیولیت تین وفلاسفة من مثل هیغل ومارکس مبادئ کانت التطورات التالیة تابعة لها. ولا شکّ فی أنّ ظهور الروایة کنوع أدبی کان تحت تأثیر ظروف اجتماعیة خاصة ومن ثم تأثر المجتمع بالروایة وبأفکار الروائیین، فهناک علاقة متبادلة بین الأثر الأدبی وبین المجتمع من حیث التأثیر والتأثر. تحاول هذه الدراسة إلقاء الضوء علی جانب من روایات نجیب محفوظ فی ضوء النقد الاجتماعی مع الترکیز علی روایة أولاد حارتنا، ذلک أنّ نجیب محفوظ یعد من المهتمین بالجوانب الاجتماعیة فی آثاره الروائیة. کما أنّ آثاره الروائیة ترکت بصماتها علی المسار الاجتماعی فی المجتمع المصری.

قرآن پژوهان و مفسران مسلمان همگی در این نکته اجماع داشته اند که هرگونه تأویل یا تفسیر کتاب خداوند باید از واژگان آغاز گردد. واژه نه تنها ابزار تحلیل گفتمان بلکه شکل دهنده نظام اندیشگانی ما نیز است. پس واژه تنها ابزاری برای بیان عقاید ما نیست بلکه به آن ها نیز شکل می دهد. واژه در قرآن کریم از چنان استواری برخوردار است که به تنهایی می تواند ابزار تحلیل گفتمان قرار گیرد. این نوشتار با بررسی واژگان کلیدی چون «الله»، «ایمان» و بررسی گزینش نام در سوره های قرآن مثل سوره «دخان» بر آن است که نشان دهد تنها از طریق این واژگان می توان متن قرآنی یا متن سوره را تحلیل نمود.

در تعریف و تبیین چیستی ادبیّات تطبیقی، اصول و مبانی آن، کارکردها و حوزه های مطالعاتی، روش ها و رویکردهای آن و ... میان پژوهشگران، اتفاق نظر وجود ندارد. وجود مکاتب سه گانه در ادبیات تطبیقی (فرانسوی، آمریکایی، روسی) نشانه ای بر عدم تبیین در تعریف و ماهیّت این حوزه ی معرفتی می باشد. در این مقاله با توجّه به این اصل فلسفی (روش شناختی در علم ونیاز به شناخت هر دانش) به تحلیل سه مسأله؛ موضوع، غایت و روش این معرفت از معارف بشری پرداخته می شود. علاوه بر این، نسبت ادبیّات تطبیقی با نقد جدید، بنیامتنیّت، نظریه ادبی ... نیز پرداخته خواهد شد تا مشخص شود که هویّت و جایگاه این دانش در میان دیگر دانش ها چیست؟

ارزیابی و اندازه گیری عملکرد موجب هوشمندی سیستم و برانگیختن افراد در جهت رفتار مطلوب می شود و بخش اصلی تدوین و اجرای سیاست سازمانی است. ارزیابی عملکرد نشان دهنده میزان بهره وری فعالیت ها و برنامه های سازمان است. شناسایی شاخص های عملکرد برای هدایت سازمان به سوی اهداف بلندمدت در چنین شرایط پیچیده کسب و کار حیاتی است. در این پژوهش محدودیت های انتخاب معیارهای عملکردی و راهبردهای اجرایی در کارت امتیازی متوازن مورد بحث قرار گرفته و فرایند تحلیل شبکه و نظریه بازی ها به عنوان ابزارهایی برای افزایش اثربخشی کارت امتیازی متوازن ارائه شده است. مطالعه موردی انجام شده در سازمان شهرداری منطقه ۴ تهران نشان داد که کمّی کردن نقش عوامل مؤثر در موفقیت سازمان همراه با مقایسات زوجی ارجحیت و وابستگی های این عوامل با استفاده از فرایند تحلیل شبکه به پذیرش بهتر این مدل از سوی صاحبان این سازمان ها کمک شایانی می کند. علاوه بر این با رویکرد بازی های گروهی در نظریه بازی ها، هر منظر کارت امتیازی متوازن به عنوان یک بازیکن در نظر گرفته شده و ارزش شاپلی هر بازیکن از ائتلافات مشخص شد. در نهایت با توجه به ارزش های به دست آمده بهترین ترکیب راهبردی برای اجرا انتخاب شده است.

یعتبر اللون من العناصر الهامة فی حقل المحسوسات حیث یلعب دورا هاما فی حیاتنا ویُعدّ رمزا لمشاعرنا المختلفة من حزن وسرور. فاللون هو البعد الإضافی الذی یمنح الأدیب معان غیر متناهیة للتعبیر عن کل شیء جمیل فی العالم. وبالوصول إلی معان رمزیة للّون تظهر خوالج الأدیب وأفکاره. یتناول هذا البحث دراسة اللون فی آثار محمد الماغوط معتمدا علی منهج التحلیل، والوصف والإحصاء فی تناول الألفاظ اللونیة فی آثاره بعد دراسة دلالات الألوان المختلفة للوصول إلی بعض نتائج منها دور أفکار الشاعر فی استخدام الألوان وسبب تفضیل لون علی الآخر عنده. یختصّ فی هذا الإحصاء الحدُّ الأقصی باللّون الأحمر، فهذا یدلّ علی ما قام به من تحریض الناس وتهییجهم علی الثورة. وللون الأسود أقل ظهورا فی دیوانه رغم ظننا بأنه ینبغی أن یکون فی صدر الألوان نظرا إلی تشاؤم الشاعر وسوداویته.

مدرنیسم در وسیع ترین مفهوم آن ،با ایده های نوآوری ،پیشرفت،وبه روز بودن مقارن بوده است ونقطه ی مقابل ایده های کهن ،کلاسیسیسم وسنت است.مدرنیسم با دوچهره ی فناورانه واندیشگانی در تاریخ بشر ظهور کرده است.آن چه را که امروزه مدرنیسم می نامیم،همان دستاوردهای ژرف سیاسی ،اجتماعی،اقتصادی،فکری وفرهنگی در تمام حوزه های حیات فردی وجمعی است.هدف این پژوهش خوانش تطبیقی در مفهوم مدرنیسم در حوزه ادبیات معاصر عرب از دیدگاه دوشاعر ونظریه پرداز در این حوزه می باشد.حوزه پژوهش دیدگاه نوگرایانی چون ادونیس ویوسف الخال است . روش بررسی تحلیل تطبیقی دو شاعر از خلال اظهاراتی است که این دو در آثارشان به آن اشاره کرده اند .حاصل ویافته ی این بررسی آن است که ادونیس والخال در باب لزوم مدرن شدن وحضور مدرنیسم ادبی در ادب معاصر به ویزه شعر اتفاق نظر دارندولی در کم وکیف این حضور اختلاف نظرهایی در دیدگاه آن دو یافت می شود. مهم ترین وجه تمایز این دودیدگاه آن است که ادونیس رویکردی معرفت شناختی به مدرنیسم دارد ولی الخال رویکرد وجود شناختی

قرآن کریم معجزه جاویدان خداوند و زیباترین سخن است. گزینش و چینش واژه ها، هماهنگی معانی و استواری نظم از جمله عوامل این زیبایی ها می باشد که رکن آشکار اعجاز نیز به شمار آمده است. مطالعه این جنبه زیباشناختی قرآن را دانش تناسب که یکی از دانش های قرآنی است، برعهده دارد. این دانش پیوندهای هنری و بلاغی چینش واژه ها و نظم و ترتیب آیات را در قرآن مورد بررسی قرار می دهد و انسجام و تناسب لفظی و معنایی را در آن اثبات می کند. نگارنده در این جستار بر آن است تا به این پرسش پاسخ گوید که تناسب معنایی و وحدت موضوعی آیات سوره آل عمران بر اساس چه ساز و کارهای زبانی و بلاغی شکل گرفته است؟ در این راستا، آیات سوره آل عمران از دیدگاه دانش تناسب مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته و با ارائه شواهدی معلوم گشته است که هر چند آیات این سوره با فاصله زمانی و برحسب وقایع مختلفی نازل شده اند، امّا بر اساس ساز و کارهای بلاغی و زبانی و جلوه های زیباشناسی سخن؛ همچون اِجمال و تفصیل، تضاد و تقابل، نظیره سازی و غیره در کنار هم قرار گرفته و به هم پیوند خورده اند.

تشبیه بلیغ از زیباترین و پربسامدترین تشبیهات بکار رفته در خطبه های نهج البلاغه است؛ به گونه ای که حدود دوسوم تشبیهات خطبه ها را دربرمی گیرد، و ازآنجایی که نحو پایه و اساس کلام است و تشبیهات بلیغ در ساختارها و شیوه های متنوع نحوی ارائه شده است و هر یک کارکرد و دلالت ویژه ای را دربردارد، ازاین رو پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به سبک شناسی تشبیهات بلیغ خطبه های نهج البلاغه در لایه نحوی می پردازد. ساختمان جملات تشبیهات بلیغ در خطبه های نهج البلاغه در مواضع مختلف، با توجه به مقتضای کلام و نقش مشبه به در پنج اسلوب نحوی واقع شده است. در بیشترین بسامد مشبه به مفعول مطلق نوعی واقع شده است که به دلیل جناس اشتقاق موجود در آن موسیقی دل انگیزی دارد. در ساختارهای بعدی به ترتیب کاربرد، مشبه به خبر، اضافه تشبیهی، مفعول به دوم و حال واقع شده است. کاربرد فراوان ساخت های همپایه در تشبیهات بلیغ جمع، یکی از ویژگی های سبک نحوی امیر مؤمنان (ع) است که بستر برخی از صنایع بدیعی مانند تکرار، سجع، تقابل، موازنه و ... شده است و همین مسئله سبب ارتقای ارزش هنری و به ویژه ارزش موسیقایی تشبیهات گردیده است.

بدون شک یکی از عواملی که الهی و فرابشری بودن قرآن را اثبات نموده ساختار آوایی آن است که باعث جلوه گری قرآن در یک شکل ادبی کاملا منسجم و به هم پیوسته گشته و به شکلی اعجازگونه به فهم معانی عمیق آن کمک نموده است. مقاله حاضر درصدد است تا ساختار آوایی سوره محمد (ص) را به روش توصیفی تحلیلی واکاوی نموده و به پرسش های زیر پاسخ دهد: 1- کدام عناصر آوایی در القای مضمون سوره محمد (ص) و پیام رسانی آیات آن نقش آفرینی می کنند؟ 2- چه تناسبی میان ساخت آوا و معانی در این سوره وجود دارد؟ 3- ارتباط میان مخارج و صفات حروف با مضمون آیات چگونه قابل تبیین است؟ یافته های پژوهش در سطح آوایی سوره محمد (ص) از یک نوع هماهنگی و توازن بین لفظ و معنا خبر می دهد؛ تصاویری که در قالب الفاظ ارایه شده با چیدمان، گزینش و تکرار آواهایی خاص و با به کارگیری عناصر تأثیرگذار بر ریتم کلام چنان آگاهانه مهندسی شده که خود حامل تمام یا بخشی از معنای آیات است. صنایع بدیعی نیز که ارتباط تنگاتنگی با ایقاع و موسیقی آیات دارد، جایگاه والایی را در انتقال مفاهیم این سوره به خود اختصاص داده است. در حقیقت تبیین دانش ساخت آوایی و کاربرد انواع عناصر آوایی و ارتباط آن با معنا در سوره محمد گواه آن است که نشانه های آوایی در نظام معنایی قرآن در تصویرگری حال کافران و منافقان و تبیین کیفرشان نقش مهمی دارد.

هدف این مقاله تبیین دیدگاه حجازی شاعر نوگرای مصری پیرامون مدرنیسم ادبی است. نزاعی که میان سنت گرایانونوگرایان در شعر معاصر عرب رخ داده است، موجب شد تا شاعران معاصر به موضع گیری پیرامون مدرنیسم بپردازند. برای دستیابی به دیدگاه حجازی ابتدا به تبیین مفهوم مدرنیسم وسنت پرداخته می شود وسپس به دو رویکرد گسست وپیوست این دو در اندیشه حجازی. حجازی را ازاین حیث می توان از شاعران جلودار در حوزه نوگرایی ومدرنیسم به شمار آورد. روش این بررسی، استخراج دیدگاه حجازی از خلال آثاراوست. یافته این بررسی از این قرار است:1-حجازی به پیوست سنت ومدرنیسم باور دارد؛ 2-از نظر او شعر نو، زایش دوباره سنت است.

  نگاه از دریچه ی زبانشناسی به قرآن کریم افق های جدیدی را در مطالعات قرآنی گشوده است. نظریه مایکل هالیدی یکی از گرایش های زبانشناسی نقشگراست که در حال حاضر توجه زبانشناسان بسیاری را معطوف خود نموده، هالیدی برای اجزای مختلف کلام، فرانقش های سه گانه اندیشگانی، بینافردی و متنی را قائل شده و متناظر با آنها سه لایه معنایی را ساماندهی کرده است. هدف از این پژوهش بررسی تحلیل گفتمان دو سوره ی فلق و ناس در سطح فرانقش متنی- مبتنی بر نظریه نقشگرای هالیدی- است لذا با بررسی ساخت مبتدا- خبری و اطلاعی دو سوره فلق و ناس و استخراج عناصر و شگردهای ایجاد انسجام دریافتیم که سوره فلق و ناس به لحاظ گفتمان بر مبنای مکالمه و پرسش و پاسخ بوده و استفاده از مؤلفه های گفتمان مدار هالیدی-فرانقش متنی- در میان این دو سوره متفاوت از هم نبوده است، بلکه در انسجام متنشان ادات گوناگون و متنوعی مؤثر است که میزان بهره گیری از این شگردهای انسجامی (دستوری،لغوی یا معنایی) با هم متفاوت است. اولین و مهمترین عامل انسجام و همبستگی متن در هر دو سوره عناصر واژگانی و لغوی است و عنصر تکرار با وجوه مختلفش بیشترین بسامد را داراست.  

حافظ رجب برسی یکی از عرفای شیعی مذهب است که درباب مقامات عالی و معنوی و فضائل امام علی (ع) دارای نظریات بلندی است. بعضی از علمای هم زمان و پس از وی او را به غالی بودن متّهم نموده اند. برخی هم مانند، امام خمینی و حسن زاده آملی و امینی به دفاع از وی برخاسته و رفع تهمت از جنابش نموده اند. مسئله اصلی نوشتار حاضر، بررسی مفهوم غلوّ و غالی گری در نظریات ولایی برسی، در باره امیرالمؤمنین به ویژه در حوزه تأویلات قرآنی وی است. لذا به منظور روشن شدن این که، آیا نظریات ولائی این عارف در مورد آن حضرت غلوّ آمیز است یا خیر و اگر غلوّ آمیز است آیا این غلوّ، غلوّ الحادی است یا غیر الحادی و اگر غلوّ آمیز نیست چرا برخی نسبت غلوّ و غالی گری به ایشان داده اند؛ به بررسی برخی از مهم ترین دیدگاه های ایشان در کلیّه آثار وی پرداخته شده است. ای ن ب ررس ی با ریشه یابی مفهوم غلوّ و ابعاد آن در کلام شیعی به ان ج ام رسیده است و از آن جائی که بیشترین نظریات ولائی این اندیشمند در کتاب م ش ارق الاان وار ال ی ق ین آمده بیشتر این کتاب مورد توجّه قرار گرفته است. نتی ج ه ای ن تحقیق، رفع تهمت غلوّ در بعد الحادی و غیر الحادی در اندیشه ها و تأویلات قرآنی وی است اگر چه همانطور که علامه مجلسی فرموده مطالبی در اندیشه های این اندیشمند یافت می شود که ایشان در بیان آن ها متفرّد است تفصیل مطالب را در مقاله باید جست.