مدل تصمیم گیری ضدّعقلایی در انسان و ابعاد رفتاری آن (رویکرد قرآنی) (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
در چندین دهه اخیر، رابطه عقلانیت ابزاری و تصمیم گیری از مهمترین موضوعات مورد توجه در علوم مربوط به رفتار انسان بوده است. بطوریکه همین موضوع، از سال 1978 تا 2020 بارها جایزه نوبل علمی را به خود اختصاص داده و منشأ شکل گیری اقتصاد رفتاری شده است. اگر بر نقشه دستاوردهای علمی این موضوع دقت شود این نکته بدست می آید که با لحاظ دو متغیر اصلی مطلوبیت و عقلانیت، هنوز یکی از جنبه های رفتاری انسان یعنی تصمیم گیری ضدّعقلایی معرفی و تبیین نشده است. و همزمان، اصلی ترین دلیل وجود چنین نوعی از خلأ نظری در توسعه مدل های رفتاری جدید، محدودیت های علمی و ابزار و روش های آزمایش در اختیار بشر بیان شده است. بنابراین در این پژوهش از نگاه قرآن کریم –به عنوان منبع آگاهی بخشی فراتر از محدودیت های کنونی بشری- چگونگی رابطه عقلانیت و تصمیم گیری تحت تأثیر متغیر فشار زمانی بررسی، کشف و مدل سازی شده است. قرآن کریم در تبیین مدل تصمیم گیری ضدّعقلایی روشن می کند که وجود شرایط مطلوب یا نامطلوب، یک اتفاق ادراک شده و نسبی از سوی فرد فردِ انسان هاست. درنتیجه اگر فردی خود را در شرایط نامطلوب ادراک کند (فارغ از اهمیت نگاه دیگران به همان شرایط)، وی به تصمیم گیری در شرایط فشار سوق داده شده و تلاش های تقلّاگونه ذهنی و عملی او برای رهایی از این وضعیت آغاز می شود. و این شرایط فشار، منجر به افزایش احتمال انتخاب گزینه های نامطلوب برای او می گردد. و درادامه در یک چرخه بازخوردی معیوب، خودِ این تصمیم نامطلوب باعث می شود تا فرد قضاوت قاطعانه تری نسبت به وجود شرایط نامطلوب خویش بکند. مطابق با مدل بدست آمده موثرترین رویکرد لازم برای شکستن این چرخه، خروج فرد از احساس احاطه شدن با شرایط نامطلوب و یا فشار می باشد. همچنین راهکارهایی مثل اقدام به تصمیم نگرفتن تا زمان مناسب، و یا توجه به داشته ها و ایجاد احساس خوب، در خروج تصمیم گیر از این چرخه کمک می نماید. اعتبار مدل بدست آمده از دو طریق محرز می شود: اول؛ فرآیند پژوهشی کشف مدل از قرآن مسیری مطمئن باشد. دوم؛ مدل بدست آمده از حساسیت علمی (به معنای سازگاری و توجیه کنندگی با ساختارها، داده ها و نظریه های علمیِ مرتبط) برخوردار باشد. به همین منظور این تحقیق بر اساس روش تحلیل محتوای کیفیِ انطباق یافته با خصوصیات متن قرآن کریم انجام شده و در مسیر بررسی خود به تجزیه و تحلیل نظام مند هشتصد و چهارده آیه منتخب از قرآن کریم پرداخته است. و بعلاوه اینکه مدل بدست آمده با ساختار استاندارد مدل های رفتاری، داده های یک آزمایش تجربی مرتبط و همچنین نظریه های علمی مرتبط تطبیق داده شده و هماهنگی ادعاهای برخاسته از مدل با آن ها توضیح داده شده است.Anti-Rational Decision Making in Human Behaviour; A Quran study
The lack of "Descriptive Models of Human Behaviour" (DMHB) is one the oldest anomalies in behavioral sciences, especially Behavioral Economics. In one side, different sciences demand for this kind of behavior models; and on the other side, modeling the behavior is as difficult as understanding human internal situations and his environmental complexity. DMHB are important because they have multi-disciplinary usage (economics, ergonomics, social psychology, management and etc…) , and also DMHB are the necessary foundations for developing prescriptivetechniques in controlling and directing human behavior. In this paper we developed new model of human behaviors. This models is identified and explained thorough the deep studies in scientific literature of DMHB and Quran text. Quran in this research is the source of idea to find DMHB; also the guide of explaining DMHB. This models is explained in a scientific standard structure as "Ideal Type of DMHB". Also, its relations to other renowned theories is discussed. The basic methodology and all the steps of this research in preparing, organizing text, studying, documentation, coding, abstraction and final conclusions are based on qualitative content analysis. Therefore, the "validity" and "Trustworthiness" of research is obtained by three criteria "Credibility", "Dependability" and "Transferability".
تبلیغات
