۱.
تمدن نوین اسلامی تعبیری است که مکرر در کلام آیت الله خامنه ای به کار رفته و به عنوان غایت انقلاب اسلامی ایران معرفی شده است. نظر به اهمیت این موضوع، هدف از این پژوهش تبیین مفهوم عقلانیت و نقش آن در انقلاب و تمدن نوین اسلامی از منظر امام خامنه ای است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و برای گردآوری داده ها از روش اسنادی و کتابخانه ای استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که از دیدگاه امام خامنه ای، عقلانیت به مفهوم عقلانیت اسلامی تعالی محور و توحیدمحور است نه به مفهوم عقلانیت ابزاری خودبنیاد غربی. عقلانیت مورد نظر ایشان، به معنای محاسبه صحیح، کار سنجیده مبتنی بر تعالیم و ارزش های اسلامی، انقلابی، عدالت، معنویت، بصیرت و دشمن شناسی، ارزش های انسانی و اخلاقی و مبتنی برآرمان گرایی و واقع بینی است و این نوع عقلانیت بر انقلاب و تمدن اسلامی حاکم است. از منظر امام خامنه ای، انقلاب اسلامی ناشی از یک عقلانیت صحیح و مبتنی بر محاسبات عقلانی بوده و براین اساس، انقلاب اسلامی ایران را «انقلابی عقلانی» خواندند. همچنین ایشان بر اساس مبانی دینی و اعتقادی خویش، بر عقلانیت و خردورزی به عنوان مهم ترین بن مایه سبک زندگی در تمدن نوین اسلامی تأکید دارند. بر اساس نتایج تحقیق از منظر امام خامنه ای، عقلانیت برآمده از اسلام، بر انقلاب و تمدن اسلامی حاکم است و عقلانیت در کنار معنویت و عدالت، جزو ارکان انقلاب و تمدن نوین اسلامی هستند.
۲.
مقاله حاضر با بهره گیری از ظرفیت یکی از روش های کاربردی علم آینده پژوهی، پس از شناسایی مهم ترین معرف های شکل دهنده به یک تمدن جدید، به ارزیابی و اهمیت سنجی آنها در چهار لایه تحلیلی می پردازد. تحلیل لایه ای علت ها (CLA)، به عنوان یک روش مؤثر برای ارائه تحلیل چندلایه ای از یک پدیده یا مسئله شناخته می شود. در این فعالیت علمی، با استفاده از مطالعه پیشینه مباحث حوزه تمدن سازی و پانل خبرگی، هفده معرف تمدنی شناسایی شد. سپس با بهره گیری از قابلیت های روش تحلیل لایه ای علت ها معرف های شناسایی شده در چهار سطح واقعیت ها، نظام ها، گفتمان ها و اسطوره ها سازمان دهی شد. براین اساس پرسش نامه ای طراحی و از خبرگان خواسته شد اهمیت و جایگاه هر معرف تمدنی را در لایه های مختلف ارزش گذاری کنند. سپس با تحلیل مجموع نظرهای خبرگان، مهم ترین معرف های تمدنی در هر لایه شناسایی شد. یافته ها حاکی از آن است که در سطح واقعیت ها دو معرف تمدنی «مناسک، رفتارها و نمادها» و «زبان ها و شعائر و آداب و رسوم»، در سطح نظام های اجتماعی معرف تمدنی «نظام ها و ساختارهای حاکمیتی و مدیریتی (نظامات اداره کننده دولت و جامعه)»، در سطح گفتمان ها دو معرف تمدنی «منظومه آرمان ها و اهداف و نظام کارکردها» و «مجموعه علوم و معارف (منطق نظری)»، و در سطح اسطوره ها معرف تمدنی «شخصیت های الگو» مهم تر هستند که باید در راهبردهای مدیریتی کشور مورد توجه ویژه قرار بگیرند.
۳.
در موضوع فرهنگ و تمدن، نمادها به عنوان یک لایه از فرهنگ، حوزه دانشی و پژوهشی خاص به شمار می روند و حتی برخی فرهنگ شناسان، آن را در تعریف فرهنگ جای داده اند. شهرسازی اسلامی نیز بدون التزام به بایسته های این مسئله ممکن نیست. همچنین در تاریخ اسلام و تاریخ معاصر ثابت شده است که دشمنان به دنبال محو نمادهای فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و هستند. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که بر اساس دیدگاه آیت الله خامنه ای، نمادها چه گونه ها و چه آثاری دارند؟ بر اساس پژوهش حاضر، این موضوع شامل نمادهای رفتاری، تاریخی، تشکیلاتی و شخصیتی می شوند. براین اساس، آثار فرهنگی نمادها عبارت است از: نگرش سازی و استحکام باورها، گرایش سازی و تقویت ارزش ها و نیز نمودیابی و ترویج رفتارها. آثار تمدنی نمادها عبارت است از: هدف گذاری برای پیشرفت اضلاع تمدن اسلامی، تقویت هم بستگی و انسجام ملت اسلامی و معرفی تمدن اسلامی در عرصه جهانی.
۴.
امروزه بخش مهمی از فرهنگ عمومی جامعه، نگرش ها و رفتار هایی است که از آن با عنوان «باورهای عامیانه» یاد می شود. به رغم اهمیت این موضوع در مسیر پایه ریزی تمدن نوین اسلامی و نوع مواجهه با آن در بخش نرم افزاری تمدن، یعنی سبک زندگی اسلامی، تحقیقی دراین زمینه یافت نشد. نوشته حاضر با نشان دادن ضرورت عدول از باور های عامیانه در مسیر یادشده، پرسش اصلی تحقیق حاضر را پیش می کشد: چه راهکار پذیرفته و کارآمدی برای عدول از باورهای عامیانه وجود دارد؟ راهکار «جای گزینی سیره اهل بیت علیهم السلام» فرضیه ای است که تحقیق حاضر با تبیین ظرفیت های موجود در باورهای عامیانه، جست وجوی این قابلیت ها در سیره اهل بیتعلیهم السلام و نشان دادن مصادیق جای گزین، آن را در شئون مختلف زندگی فردی و اجتماعی به آزمون گذارده است. در پایان تحقیق به برخی الزامات نظری هنگام اجرای راهکار پیشنهادی اشاره می شود.
۵.
تمدن سازی از منظر ولایت معادل کشورگشایی نیست، بلکه تمدن سازی محصول نهادینه شدن فکر، فرهنگ و معارف ناب در میان شهرها و کشورهای گوناگون است. اساس تمدن اول بر پایه فکر و سپس بر پایه علم، صنعت، فناوری و... است. هدف مقاله تبیین «چیستی و ماهیت فکری و تمدنی بسیج» و همچنین تبیین «جنبه روشی و فناورانه بسیج برای پیشرفت تمدنی انقلاب اسلامی» از منظر امام خامنه ای، با روش تحلیل مضامین است. از دیدگاه ایشان تناسب بسیج با تمدن سازی نوین اسلامی، هم تناسب ماهیتی است و هم تناسب فناورانه؛ یعنی بسیج، هم سنخیت ماهیتی با تمدن دارد و هم سنخیت فناورانه برای تمدن سازی نوین اسلامی دارد. مکتب و امتی می توانند آینده را بسازند که فلسفه، فکر، مسئله و فناوری حل مسئله داشته باشند. بسیج تاکنون «فکر و فناوری» برای آینده سازی و پیشرفت انقلاب اسلامی بوده است؛ یعنی اولاً بسیج فکر و فرهنگ اسلامی است و ثانیاً این فرهنگ و فکر قابلیت عملیاتی و فناورانه و روشی دارد و در ابعاد بسیاری نیز این فناوری عملیاتی شده است. در ادامه انقلاب و آغاز قرن جدید، بدون فناوری و نقش آفرینی بسیج، تحقق اهداف بزرگ انقلاب ممکن نیست. امام خامنه ای بسیج را حلّال و کلید طلایی و حل المسائلِ انقلاب اسلامی در همه مراحل دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن سازی نوین اسلامی می دانند.
۶.
آشکارسازی و تشریح بایسته ها و راهکارهایی که مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای، در راستای نیل به تمدن نوین اسلامی به عنوان مهم ترین هدف نظام جمهوری اسلامی مطرح کرده اند، از اهمیت خاصی برخوردار است و می تواند همگان را در پیمودن این مسیر کمک کند. دستیابی به این بایسته ها و راهکارها که با تأکید بر بیانیه گام دوم انقلاب و با شیوه توصیفی و تحلیلی صورت گرفته، نشان می دهد در راستای نیل به این هدف، برخی امور همانند بهره گیری از تجربه و عبرت های گذشته، امید و نگاه خوش بینانه به آینده، توجه به امور معنوی و اخلاقی و حفظ و تداوم عزت ملی، استقلال و آزادی، اموری لازم و ضروری به حساب می آیند. برخی امور نیز همانند بهره گیری از علم و دانش، تلاش در جهت دستیابی به اقتصاد مقاومتی، بهره گیری از ظرفیت های طبیعی و انسانی و اصلاح سبک زندگی، راهکارها و تدابیری هستند که می بایست به منظور پیمودن این مسیر مورد توجه قرار گیرند.
۷.
همه تمدن ها مبتنی بر مؤلفه ها و شاخص هایی هستند که برخی از آنها از حیث عنوان، عام و از حیث محتوا، خاص اند. پرسش اصلی نوشتار این است که مؤلفه ها و شاخص های تمدن نوین اسلامی کدام اند. ازآنجاکه مبدع نظریه تمدن نوین اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای است، نگارنده کوشیده است با جست وجو در بیانات و سخنان ایشان، مؤلفه ها و شاخص های تمدن نوین اسلامی را تبیین کند. یافته های تحقیق بیانگر آن است که تمدن نوین اسلامی دارای این مؤلفه ها و شاخص هاست: مؤلفه های دینی با شاخص دین و معنویت؛ مؤلفه های اخلاقی با شاخص اخلاق و کرامت انسانی؛ مؤلفه های اجتماعی با شاخص عقلانیت، امید و خودباوری، نظم و قانونمندی، وحدت و هم بستگی، تلاش و مجاهدت، و عدالت ؛ مؤلفه های سیاسی با شاخص حکومت، مردم سالاری دینی، استقلال، آزادی، امنیت و اقتدار نظامی؛ مؤلفه های اقتصادی با شاخص رفاه و پیشرفت؛ مؤلفه های علمی با شاخص علم و فناوری.
۸.
قرآن کریم حاوی رهنمودها و فرمان هایی است که پیاده سازی آنها در جامعه نیازمند طی مراحلی است تا درنهایت بتوان با طی مراحل، از عینیت جامعه قرآنی سخن به میان آورد. باتوجه به دیدگاه مقام معظم رهبری، با شکل گیری جامعه قرآنی، علاوه بر اینکه بسیاری از مسائل و گرفتاری های موجود در جامعه به راحتی حل می شود، یکی از حلقه های تمدن اسلامی نیز شکل می گیرد. همچنین برای تحقق چنین جامعه ای، باید نهضت انس دائمی با قرآن صورت گیرد. از همین رو در بیانات خود همواره از لزوم حاکمیت قرآن در جامعه سخن به میان آورده اند و به فراخور همین امر مراحلی را برای انس با قرآن در راستای به وجود آمدن جامعه قرآنی ذکر می کنند. این تحقیق با روش گردآوری کتابخانه ای و اسنادی، ضمن استخراج بیانات مقام معظم رهبری با استفاده از روش داده بنیاد و تحلیل محتوا، به تبیین مراحل انس با قرآن در نظر ایشان پرداخته است. نتیجه آن شد که از دیدگاه معظم له برای حاکمیت مطلق قرآن بر جامعه، طی چهار مرحله ضروری است: آشنایی با قرآن کریم ؛ خواندن قرآن ؛ تأمل و تدبر در قرآن ؛ و درنهایت عملی سازی مراحل قبل که منجر به تحقق جامعه قرآنی تمدن ساز می شود.
۹.
حق و باطل دو جبهه تقابلی هستند که هریک شکست دیگری و تثبیت، توسعه و تجلی حاکمیت خود را در پهنه هستی دنبال می کند. انقلاب اسلامی به عنوان نماینده جبهه حق و در ادامه خط انبیا برای دستیابی به آرمان نهایی تشکیل تمدن اسلامی مانند دیروز با چالش بزرگ دشمنان مستکبر و پرقدرت و تبعیت خواه مواجه است. جهاد کبیر نسخه قرآنی خداوند متعال به پیامبر اسلام (ص) برای مقابله با طاعت خواهی کفار زمانه خود بود و امروز انقلاب اسلامی به واسطه شباهت وضعیتی بسیار به اوضاع پیامبر (ص) در سال های آغازین دعوت الهی شان و هنگام نزول آیه جهاد کبیر، به این نسخه برای حفظ و دستیابی به اهداف ترسیمی خود نیاز مبرم دارد. نگارنده با روش توصیفی و تحلیلی، به بررسی چیستی جهاد کبیر از طریق تشریح سابقه تاریخی آن در صدر اسلام پرداخته و با رویکرد مقایسه و تطبیق آن را در ساحت انقلاب اسلامی بررسی کرده و بدین وسیله به نقش بی بدیلِ زمینه سازی، مانع زدایی و اقتدارافزایی جهاد کبیر در تمدن سازی اسلامی صحه گذاشته است.
۱۰.
انقلاب اسلامی ایران، طلیعه تمدن نوین اسلامی است. این تمدن دارای مبانی گوناگونی ازجمله مبانی ارزش شناختی است. مبانی ارزشی، هویت و جان مایه و بن مایه یک تمدن است. در این مقاله با استفاده از چهارچوب نظری انسان شناسانه امام خمینی مبانی ارزش شناختی تمدن نوین اسلامی در سه عرصه باورها، گرایش ها و رفتارها ترسیم شده است. توحید در عرصه باورها، اعتماد و حُسن ظن و امیدداشتن به خدا در عرصه گرایش ها و توجه به گستره انعکاس عمل در سطوح و ابعاد گوناگون در عرصه رفتارها در قالب مبانی ارزش شناختی بررسی و کنکاش شده است. این سه، عرصه نرم و اصلی تمدن؛ و ابزارها و ساختارها عرصه سخت و فرعی تمدن را تشکیل می دهند. مقاله با استفاده از روش دلالت که در دانش منطق و اصول فقه ارائه شده سامان یافته است. نوآوری مقاله استفاده از چهارچوب نظری بومی و داشتن رویکرد قرآنی و روایی به مباحث است.
۱۱.
جمهوری اسلامی با تدوین قانون اساسی، مرحله نظام سازی را پشت سر گذاشته است و در مرحله دولت اسلامی قرار دارد. مسئله این تحقیق این است که لایه ها، ابعاد، مؤلفه ها و اصول حکمروایی سرآمد مبتنی بر نظام توحیدی و مردم سالاری دینی چیست. الگوی به دست آمده می تواند پایه ای برای بازطراحی دولت اسلامی فراهم کند. در این پژوهش، با مطالعات اسنادی حوزه حکمرانی و حکمروایی به ویژه در اندیشه اسلامی، و نظریه پایه و مدون ارائه شده و سپس با مصاحبه تکمیلی و درنهایت در نشست خبرگان، بررسی، نقد، اصلاح و نهایی شده است. در الگوی حکمروایی سرآمد، ولیّ فقیه حکمرواست و سه نقش هدایت امت اسلامی، رهبری جمهوری اسلامی و مطالبه گفتمان انقلاب اسلامی را برعهده دارد. لایه های حکمروایی سرآمد عبارت اند از رهبری (امام) و نظام اجتماعی (امت)، و مؤلفه های هر لایه به دو بخش مؤلفه های جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی (نظارت و ارزیابی) تقسیم شده است.در الگوی حکمروایی سرآمد، 33 مؤلفه برای جمهوری اسلامی به تفکیک لایه رهبری (پانزده مؤلفه) و لایه نظام اجتماعی (هجده مؤلفه) و 22 مؤلفه برای انقلاب اسلامی با محوریت حق، عدل و رضایت مردم مشخص شده است.اصول حکمروایی سرآمد 37 اصل به تفکیک هدف (شش اصل)، اجزا (پنج اصل)، روابط (هفت اصل)، منابع (شش اصل)، حالت (پنج اصل)، محیط (چهار اصل) و سلسله مراتب و پیچیدگی (چهار اصل) مشخص شده است.
۱۲.
حیات طیبه از مفاهیم کلیدی قرآن کریم در تبیین سبک زندگی اسلامی است که با استمداد از ایمان و عمل صالح محقق می شود؛ حیاتی که در پرتو تلبس به آن، علاوه بر دگرگونی در شیوه نگرش انسان به جهان ، نحوه تعامل وی با خداوند و سایر مخلوقات او نیز دستخوش تغییر می شود. این پژوهش بر آن است که سبک زندگی اسلامی را با تعریفی از ماهیت حیات طیبه، ظرف تحقق و مؤلفه های دستیابی به آن در راستای رسیدن به سبک زندگی اسلامی از منظر آیه 97 سوره مبارک نحل بررسی کند. نتیجه این مقاله آن است که قرآن کریم پاسخ گوی تمام نیازهای بشری در همه حوزه های زندگی اوست و با بیان ویژگی های سبک زندگی اسلامی، ضرورت استنباط سبک زندگی از قرآن بیش ازپیش آشکار می شود.
