حکمرانی متعالی

در جهان امروز یکی از چالش برانگیزترین و پرکاربردترین واژه ها در سیاست گذاری عمومی و مدیریت توسعه، واژه حکمرانی است.جوامع غربی مدل حکمرانی خوب متناسب با فرهنگ و هنجارهای خود را تدوین و آن را به عنوان چارچوبی برای رسیدن به توسعه پایدار به سایر جوامع تجویز نمودند. الگوهای مذکور به دلیل تبعیت از فرهنگ سرمایه داری در راستای اهداف و منافع امپریالیستی نظام سلطه طرح ریزی و اجرا می شود. لذا این الگوهای توسعه با فرهنگ ایرانی-اسلامی جمهوری اسلامی ایران سنخیتی ندارند و در صورت اجرا به دلیل عدم اقبال مردم و گروه های ذینفع نمی تواند در جهت تقویت هنجارها و قوانین جامعه مدنی حرکت کنند. دین مبین اسلام توجه خاصی به مسئله حکمرانی و روابط اجتماعی مسلمانان با یکدیگر و حکومت دارد. مقام معظّم رهبری با اعتقاد به برتری حکمرانی اسلامی بر حکمرانی خوب می فرمایند: «اسلام، هم به توسعه مادی و اقتصادی توجه دارد و هم به بعد معنوی و متعالی انسان، و هریک را بدون دیگری ناقص و ناکارآمد می داند». بنابراین به پشتوانه آموزه های دین مبین اسلام ، فرهنگ غنی ایرانی و اندیشه های دو رهبر و اندیشمند بزرگ انقلاب اسلامی می توان به الگوی متعالی از حکمرانی ایرانی-اسلامی رسید که با فرهنگ جامعه اسلامی ایران سازگاری داشته باشد و سبب مشارکت فعال افراد و نهادهای جامعه در امور حکومتی شود. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعه اسناد کتابخانه ای به توصیف و تبیین مؤلفه های حکمرانی متعالی ایرانی-اسلامی بر اساس اندیشه های حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) می پردازیم.

  هدف اصلی در این نوشتار، بررسی مبانی دولت اسلامی در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت از دیدگاه امام خامنه ای می باشد. بر این اساس، در تجزیه و تحلیل موضوع از روش شناسی عقلی به نحو توصیفی- تحلیلی بهره برده و با روش اسنادی داده های مورد نظر را از بیانات امام خامنه ای استخراج کرده ایم. در این راستا نتایج تحقیق حاکی از این است که مبانی دولت اسلامی از دیدگاه امام خامنه ای به طور کلی به دو دسته تصوری و تصدیقی قابل تقسیم است. در این میان، مبانی تصوری ناظر به تعریف لغوی و اصطلاحی مبانی، الگو، اسلامی، ایرانی، پیشرفت و تلقی ازماهیت دولت اسلامی است. بر اساس این تلقی، حکومت ابزار است نه هدف، امانت است نه تملیک، تدبیر است نه تزویر، برای خدمت است نه برای کسب قدرتو پرستیژ، هم حق است هم تکلیف و بالاخره ولایت است نه سلطنت. مبانی تصدیقی دولت اسلامی به دو دسته مبانی دور و نزدیک تقسیم می شود.  مبانی دور عبارتند از: مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی، انسان شناختی و روش شناختی و بایدهای مبانی نزدیک دولت اسلامی به سلامت اعتقادی و اخلاقی، عدالت، حکمت، قانونگرایی، نفی نظام سلطه، درونزا و برونگرا بودن اشاره دارد.

  فرایند تحقق اهداف انقلاب اسلامی به عنوان نقشه کلان حرکت انقلاب، برای اولین بار توسط مقام معظم رهبری و در دیدار کارگزاران نظام با ایشان در سال 1379 مطرح گردید. مبتنی بر این نقشه راه، انقلاب اسلامی با عبور موفق از گام انقلاب و نظام سازی، در حال حاضر در مرحله دولت سازی قرار داشته و تحقق جامعه اسلامی و تمدن اسلامی به عنوان اهداف نهایی انقلاب اسلامی نیازمند ایجاد زیرساختی به نام دولت اسلامی است. بر این اساس می توان مدعی بود که ابرمساله گام دوم انقلاب اسلامی که شناسایی و حل مسائل نظام حکمرانی بایستی در پرتو آن تنظیم و تکمیل گردد، طراحی و پیاده سازی دولت اسلامی است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل مضمون و بر پایه تحلیل محتوای بیانات مقام معظم رهبری در زمینه فرایند تحقق اهداف انقلاب اسلامی اقدام به استخراج ارکان دولت سازی و کشف کلیدی ترین وجوه مفهوم دولت اسلامی نموده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در منظومه فکری معظم له، دولت سازی اسلامی به معنای اسلامیت سه رکن نهادها، نظامات و کارگزاران است و بر پایه این عناصر می توان به تعریفی استنتاجی از دیدگاه ایشان در زمینه دولت اسلامی دست یافت.

چهار دهه از عمر با برکت انقلاب اسلامی می گذرد و این نهال در سایه راهبری و ولایت آیت الله خامنه ای(حفظه الله)به درختی تنومند و پر ثمر بدل گشته است. البته ایشان برای پیمودن کامل مسیر و طی مراحل رشد انقلاب اسلامی تا رسیدن به تمدّن اسلامی پنج مرحله را ذکر کرده اند و وضعیت کنونی را حالت گذاری برای شکل گرفتن مرحله سوم یعنی تشکیل دولت اسلامی ذکر کرده اند. در این موقعیت، با همه موانع و تحریم های ظالمانه، شناسایی، جذب، تربیت و بهبود مدیران و حکمرانان کلان جمهوری اسلامی جهت پیمودن این راه، اهمیت و  جایگاه ویژه ای می یابد.در این میان استخراج ویژگی های این افراد از نگاه معظم له (حفظه الله) برای ایجاد خودآگاهی، تربیت و بهبود سطح نیروهای فعال در عرصه حکمرانی کشور حیاتی به نظر می رسد. بررسی بیانات معظم له(حفظه الله) در جمع هیئت دولت، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نیز قوه قضاییه(بیش از 70 سخنرانی) که با روش تحلیل مضمون صورت پذیرفته و در نهایت در قالب یک تقسیم بندی حول روایت ها ومحورهایی که ایشان در بیانات شان بدان ها پرداخته، جایابی شده اند.

امروزه شاهدیم که در تمامی کشورها، برای امر مصرف فرهنگی برنامه ریزی می کنند، به این معنا که دولت ها با سیاست هایی که اتخاذ می کنند، درصدد این هستند تا بتوانند، الگوی مصرف فرهنگی مختار خویش را در تمامی سطوح جامعه گسترش دهند. این سیاست ها ممکن است بر پایه ی نظام ارزشی و هنجاری، یا بر اساس تولید و بازتولید متن دین در عرصه فرهنگ و یا ایدئولوژهای طبقه حاکم باشد. از هر رویکردی که به مقوله ی مصرف فرهنگی نگاه بیاندازیم درمی یابیم که فهم این که در یک جامعه سیاستمداران و حکمرانان جامعه چگونه به مصرف فرهنگی نگاه می کنند، امریست کاملاً ضروری. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و پیگیری مقدمات تشکیل حکومت اسلامی در ایران طبیعتاً اندیشه ی رهبران دینی این حکومت به عنوان مهمترین منابع فکری در تحلیل گفتمان این انقلاب محسوب می شوند و از این حیث که همواره توسط این رهبران آرمان این انقلاب تمدن سازی بیان گشته است و می دانیم هسته ی اصلی تمدن سازی فرهنگ سازی و هسته ی اصلی فرهنگ سازی، تفکرسازی می باشد، پس ناچاریم برای اندیشه ورزی در هر حوزه ی تمدنی، تفکری و یا فرهنگی به این اندیشه ها رجوع کنیم و از راه تحلیل این گفتمان، استخراج دال مرکزی و عناصر اصلی این گفتمان به نتایج مطلوب نظری خویش دست یابیم. در تحقیق پیش رو که پارادایم کیفی بر آن حاکم است، بر اساس مراحل پنجگانه ی «روش تحلیل گفتمان پدام» و بر مبنای دیدگاه «فهم نظام پویای اندیشه ی ولی» منطبق بر الگوی «متفکرمحوری»، سعی در استخراج و تبیین عناصر و دال های گفتمانی امامین انقلاب اسلامی و نهایتاً تبیین الگوی گفتمانی آن ها در حوزه ی مصرف فرهنگی داریم.

بیانیه گام دوم انقلاب بعنوان نقشه راه وسند سیاست گذاری کلان انقلاب اسلامی درحکمرانی متعالی و ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولی عصر(عج) است.در این سندحوزه فرهنگ اصلی ترین حوزه تلقی می شود. لذا پایه واساس حکمرانی متعالی،حکمرانی فرهنگی است. حکمرانی فرهنگ شهرها ، بخشی ازحکمرانی محلی با توجه به تغیرات سریع وهمه جانبه جوامع در همه ابعاد بخصوص تغیر درفرهنگ عمومی و خرده فرهنگها می باشد.در این پژوهش مولفه های راهبردی حکمرانی محلی فرهنگی بر اساس گام دوم انقلاب استخراج گردیده است . روش تحقیق این پژوهش آمیخته ونوع آن کاربردی - توسعه ای است.روایی پرسشنامه محقق ساخته، 96 % آلفای کرونباخ می باشد. جامعه آماری پژوهش تمام ساکنین شهرک مسکونی شرکت پالایش گاز شهید هاشمی نژاد سرخس وجامعه نمونه پژوهش ، تعداد 400 نفراز ساکنین مطلع از وضعیت فرهنگی مجموعه در سال 1398 با استفاده از فرمول کوکران در نظر گرفته شده است.39مؤلفه های راهبردی حکمرانی محلی فرهنگی براساس گام دوم انقلاب اسلامی درابعادمختلف شناسایی وهرکدام از آنها مورد تحلیل راهبردی قرار گرفته ودر نهایت درجه شکاف آنها به ترتیب اولویت شناسایی گردید.مولفه های مذکورعبارت اند از:قانون گرایی،پاسخگویی،همدلی واتحاد،عدالت،پایش ونظارت،توجه به اولویت اصل رهبری بجای مدیریت،توجه به هویت ایرانی-اسلامی،توجه به اصل ارتقای سرمایه اجتماعی بصورت پیوسته ودائمی،عمق بخشی ودرونی شده آموزه های فرهنگی و...در پایان تحقیق پیشنهادهای لازم جهت تحقق حکمرانی محلی فرهنگی بر اساس گام دوم انقلاب اسلامی خواهد شد.

هدف تحقیق حاضر، بررسی مسئولیت و نقش دولت اسلامی در حوزه ی فرهنگ از منظر آموزه های حکمرانی و سازه های مفهومی همانند آن(سیاست گذاری، مهندسی، مدیریت) است. مساله ی تحقیق، شناسایی نقش بایسته یا اولویت دار برای نظام اسلامی در قبال فرهنگ و سوال تحقیق از چگونگی اداره ی امور عمومی در حوزه ی فرهنگ است. روش تحقیق، تحلیل محتوای بیانات امام خمینی(ره) در کتاب صحیفه می باشد. ایشان در مقام فقیه، دغدغه دار و پرچمدار حراست از حوزه ی فرهنگی اسلامی، رهبری انقلاب فرهنگ ایران و بنیان گذار جمهوری اسلامی، محوری ترین مرجع برای چنین تحقیقی می باشند. بررسی 335 متن استخراج 68 کد غیرتکراری و مقوله بندی آنها در 8محور نشان می دهد نظام اسلامی بسته به بسط ید و مبتنی بر نظریه ی ولایت مطلقه ی فقیه به عنوان زمینه ی اصلی طرح و اجرای هرگونه نظریه ی حکومتی و مدیریتی در جغرافیای ایران، نخست نسبت به حوزه ی فرهنگ و ورود به آن برای هدایت و راهبری، مسئول و مکلف و مجبور است و دوم این تکلیف را در موقعیت های گوناگون به اقتضای قدرتی که دارد و وضعیتی که حوزه ی فرهنگ دارد بایستی یا می تواند به شکل سیاست گذاری، مهندسی، مدیریتی یا حکمرانی انجام دهد که مستلزم فرانقشی نظام اسلامی در حوزه ی فرهنگ است.