پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

هدف پژوهش حاضر سنجش میزان سواد برنامه درسی معلمان و رابطه آن با موفقیت تحصیلی دانش آموزان بود. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ شیوه گردآوری داده ها توصیفی – همبستگی بود. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه معلمان مقطع ابتدایی شهر یزد که در سال تحصیلی 99-98 مشغول تدریس بودند که تعداد آن ها 2000 نفر بود. حجم نمونه آماری از طریق جدول مورگان، 322 نفر که از طریق نمونه گیری طبقه ای تصادفی تعیین گردید. به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه سواد برنامه درسی عباباف و همکاران (۱۳۹۲) و موفقیت تحصیلی (معدل دانش آموزان) استفاده شد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها آزمون ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون مورد استفاده قرار گرفت که نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین برنامه درسی به عنوان سند، به عنوان راهنمای عمل و به عنوان فرایند با موفقیت تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (01/0>P)؛ همچنین نتایج آزمون رگرسیون نشان داد که مؤلفه های سواد برنامه درسی قادر به پیش بینی موفقیت تحصیلی دانش آموزان می باشد.

در عصر حاضر بر روش های فعال تدریس مبتنی بر نظریات شناختی و ساخت گرایانه تأکید می شود که فرض اصلی بر این است که هرچه میزان مشارکت دانش آموزان در آموزش افزایش یابد، یادگیری بیشتری صورت می گیرد، در این راستا، معلم نقش بسیار مهم و اساسی را بر عهده دارد، زیرا علاوه بر نقش هدایتی، حمایتی؛ سازمان دادن به فعالیت های یادگیری دانش آموزان و رشد هماهنگ ابعاد وجودی آنان نیز به عهده اوست. پژوهش حاضر به منظور بررسی کاربردی روش های تدریس فعال در آموزش مطالعات اجتماعی صورت گرفته است. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش ابتدا روش های فعال تدریس بررسی و سپس نمونه اجرایی هر روش تدریس آورده شده است. روش انجام تحقیق به صورت کتابخانه ای و با رویکرد تحلیلی کاربردی است. نتایج تحقیق نشان می دهد روش های تدریس ایفای نقش، کارت مشارکتی و گروه های کوچک در آموزش درس تاریخ کاربردی است. همچنین روش های تدریس اعضای تیم، جستجوی موقعیت و گردش علمی ازجمله روش های تدریس کاربردی در آموزش جغرافیا بیان شده است. یکی از بهترین روش های تدریس درس جامعه شناسی، روش استقرایی و ساخت گرایی عنوان شده است.

هدف این پژوهش بررسی کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی از منظر توجه به مؤلفه های شهروند جهانی بوده است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا کمی می باشد. واحد تحلیل در این پژوهش جملات و تصاویر کتب درسی است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی سال تحصیلی 1399-1400 است و نمونه آماری همان جامعه است. ابزار گردآوری اطلاعات مؤلفه های شهروند جهانی آکسفام بود که در سه حیطه شناختی، مهارتی و نگرشی طبقه بندی شده است که با تأیید استاد مربوطه روایی این پژوهش قابل قبول می باشد. برای محاسبه پایایی، شمارش ها توسط پژوهشگران به صورت مستقل انجام شد و با استفاده از ضریب هولستی، ضریب پایایی به دست آمده 82/0 می باشد. نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل داده ها نشان می دهد. در بین پایه های دوره دوم ابتدایی، پایه پنجم با 44/59 درصد و پایه چهارم با 93/16 درصد به ترتیب دارای بیشترین و کمترین مقدار توجه به مؤلفه های شهروند جهانی می باشند. در بین کتب موردبررسی به مؤلفه شناختی با 53/52 درصد، بیشترین و به مؤلفه نگرشی با 21/9 درصد، کمترین توجه شده است.

ارتقای سطح فرهنگ شهروندی شامل بهبود قوانین و مقررات فرهنگی و اجتماعی، ارائه آموزش های لازم به مردم برای آگاهی از حقوق اجتماعی خود، دیگران تعیین معیارهایی برای رفتار صحیح افراد است. این پژوهش باهدف بررسی تأثیرگذاری برنامه های درسی در جهت ارتقای فرهنگ شهروندی انجام پذیرفته است و بر آن است که کتب درسی مرتبط با مفهوم شهروندی را مورد تحلیل انتقادی قرار داده و جایگاه مؤلفه های شهروندی را در برنامه های درسی ایران مورد ارزیابی قرارداد. در این تحقیق با روش تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی؛ بر اساس عملیات برش و برای پردازش داده ها از روش آنتروپی شانون استفاده شده است. همچنین برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و اسنادی بهره گرفته شده است. در این مقاله در دو سطح میزان و حجم مفاهیم نقش برنامه درسی در ارتقای فرهنگ شهروندی موردبررسی قرار گرفته است. بررسی ها نشان می دهد از مجموع واحدهای ارائه شده کمتر از 10 درصد یعنی 05/8 درصد از واحدها به کتب مطالعات اجتماعی که مرتبط با مهارت های ویژه شهروندی هستند، اختصاص یافته است و می توان نتیجه گرفت در برنامه های درسی به مقوله مطلوبیت شهروندی و آموزش های مرتبط با آن، توجّه کافی نشده است و یا توجّه کمتری شده است. علاوه بر این توجّه کتب مرتبط با فرهنگ شهروندی به مؤلفه های اساسی ازنظر ضریب اهمیت (قانونمندی 474/. مشارکت فعّال 196/.، حفظ محیط زیست 160/. و توسعه پایدار 169/.) نیز بسیار پایین است. البته در این میان برنامه های درسی پنهان را نباید در ارتقای رفتارهای مطلوب شهروندی یا برعکس در تضعیف رفتارهای مطروحه نادیده گرفت.

ارزیابی کتاب های درسی یکی از مؤلفه های بسیار اساسی در بهسازی و بهبود برنامه درسی است که به هنگام تکوین برنامه دانش آموزان صورت می گیرد و می تواند برنامه ریزان و تهیه کنندگان یک برنامه را به شکل عملی و منطقی یاری رساند. در این مقاله نیز به نقد و بررسی کتاب مطالعات اجتماعی سال اول دبیرستان (1399) پرداخته می شود. مؤلفان کتاب احمد رجب زاده، حسن ملکی و محمدمهدی ناصری هستند. پنج فصل کتاب شامل: شکل گیری زندگی اجتماعی، نظام اجتماعی، نظام خانواده، نظام اقتصادی و نظام سیاسی هستند. در تمام فصل ها اهداف، پرسش ها، مروری بر فصل و فعالیت ها دیده می شوند. بررسی هایی که در این مقاله انجام شده است نشان می دهند، کتاب از نظر شکل و محتوا دارای مشکل است که باعث می شود، دانش آموزان در خوانش آن دچار مشکل شوند. درنتیجه به لحاظ شکلی کتاب، طرح جلد کتاب، حروف نگاری و صفحه آرایی، کیفیت چاپ، صحافی و قطع اثر و منابع موردبررسی قرار گرفتند. همچنین به لحاظ محتوای کتاب، یکدست بودن متن، انسجام منطقی مطالب، رویکرد انتقادی و کاستی های مورد نقد و بررسی قرار گرفتند.

با توجه به ضرورت و گسترش منابع درسی، تکنیک های آموزشی در جوامع نیازمند تغییرات می باشد. مدیران و مربیان نقش بسزایی در این تغییرات ایفا می کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی انجام شده است. تحقیق، از نوع تحلیلی بوده و برای بررسی داده ها و اطلاعات از ارزش های مناسب آمار توصیفی مانند: فراوانی، ضریب، رسم نمودار، محاسبه یادگیری دانش آموزان با کل متن، تصاویر و فعالیت ها استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد ضریب یادگیری متن 17/0، که متن به صورت غیرفعال است و ارزش پژوهشی و تفکر کمتری دارد. ضریب یادگیری تصاویر 20/0 است و بیانگر این است که تصاویر این کتاب رویکردی غیرفعال دارد و دانش آموزان را به فعالیت و پژوهش وادار نمی کند و ضریب یادگیری سؤالات 47/0 می باشد و این بیانگر این است که سؤالات آخر متن کتاب مطالعات اجتماعی چهارم دبستان رویکردی فعال دارد یا به عبارت دیگر کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم دبستان فعالیت محور می باشد.