سعیده امینی

کنش های اعتراضی به عنوان اشکال غیرنهادینه مشارکت سیاسی، واقعیت غیرقابل انکار هر جامعه ای اند. فراوانی و تکثیر این واقعیت در تاریخ پس از انقلاب اسلامی و تغییر و تحولات روی داده در آن ها ضرورت توجه به این شکل از کنش جمعی را دو چندان کرده است. درنتیجه این کنش ها معترضان شعارهایی را سر داده اند که از یک سو بیان کننده ی خواسته ها و مطالبات آنان برای تغییرات سیاسی، اجتماعی و آرمان هایشان و از سوی دیگر انعکاس وجوه برساختی رسانه های داخلی، خارجی و شبکه های اجتماعی واقعی و مجازی بوده است. در مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل مضمون و بر مبنای نظریه چارچوب سازی (framing) اسنو و بنفورد تلاش شده تا ضمن تفکیک شعارهای اعتراض های سه دهه ی اخیر بر اساس چارچوب های تفسیری سه گانه، مضامین عمده شعارها در هر چارچوب و طی هر دوره اعتراضی مشخص گردد تا بدین طریق سیر تحولات مضمونی شعارها در سه دهه آشکار گردند. نتایج حاصله نشان داد که در اعتراض های تیرماه 78، چارچوب تفسیری انگیزشی و در اعتراض های پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 88، اعتراض های دی ماه 96 و آبان ماه 98 نیز چارچوب تشخیصی بیشترین وزن را به خود اختصاص داده اند. نتایج تحلیل مضمون شعارها نیز نشان داد که در اعتراض های 78، مضامین آزادی خواهانه، در اعتراض های 88، مضامین عدالت خواهانه سیاسی و در اعتراض های 96 و 98 مضامین دین ستیزانه از بیشترین فراوانی در میان سایر مضامین برخوردار بوده اند.

مقاله حاضر درصدد مطالعه واکنش کاربران فضای مجازی به «روایات تعدی جنسی» در شبکه اجتماعی توییتر است. پس از فراگیری جنبش Me Too در سال 2017 در شبکه های اجتماعی جهانی، کاربران ایرانی نیز از این هشتگ برای بیان روایات آزار خود استفاده کردند، این روایات در بازه زمانی فروردین ۱۳۹۹ تا بهمن ۱۴۰۰ بررسی شدند. برای مطالعه مذکور چارچوب مفهومی مناسبی تدوین و از روش داده کاوی و تحلیل مضمون استفاده گردید. این پژوهش به بررسی واکنش های رسمی به این کارزار در قالب سه خبرگزاری مهر، ایسنا و ایرنا و واکنش های غیررسمی به آن طی سه موج افزایش توییت های کاربران در این کارزار پرداخته است. از مهم ترین نتایج حاصله کشف مضامین ذیل بودند؛ تعلیق خودخاموشی عاطفی، تهییج عواطف اجتماعی، احساس همدلی، احساس مسئولیت اجتماعی، رتوریک زنانه، ترومای ماندگار و مذمت کارزار. در پایان ضمن اشاره به زمینه های اجتماعی-تاریخی در برجسته سازی این مسئله که منجر به بازتاب آن در فضای مجازی شده، جریان انتقادی کارزار نیز موردتوجه قرار گرفته است.

بحران آب در ایران، مسئله ای فراتر از چرخه های خشک سالی ترسالی است. اگرچه کاهش بارش ها و تغییر الگوی آن ها، موجب کاهش انباشته های منابع آبی شده است، اما بحرانی شدن وضعیت آب در سطوح هستی شناختی و معرفت شناختی بسیاری از ایرانیان روی داده است. بازخوانی بحران آب در ایران به مثابه یک مسئله اجتماعی، از گذر کنش گروهی کشاورزان اصفهانی و بحران آب در زاینده رود اصفهان، هدف این نوشتار است. حضور میدانی در میان معترضین شرق اصفهان در وضعیت اعتراضی سال ۱۳۹۷، سرآغازی برای طرح پرسمان حاضر شد. در این مقاله از روش تحلیل محتوای کیفی و بررسی نمودهای رسانه ای و تفسیر معنایی و چهارچوب مفهومی جانستون استفاده شده است. نتایج نشان داد که با بحرانی ترشدن وضعیت آب کشور و پدیدارشدن ناآرامی های اجتماعی، چهارچوب تشخیصی خشک سالی هیدرولیکی جای خود را به چهارچوب تشخیصی تخصیص ناعادلانه داده است و جرقه کنش جمعی زاینده رود از همین جابجایی چهارچوب ها و با شکل گیری امر سیاسی پدید آمده است. سه مضمون اصلی کشف شده در این مطالعه، تلاش برای مفهوم پردازی در مورد این فرایند است. نخست، فضای تفسیری که مبیّن شکل گیری امر سیاسی در زاینده رود است؛ دوم، فضای پرفورمنسی که راهبرد قانونی بودن، راهبرد خودی بودن و خودی ماندن، راهبرد تداوم و پایداری اعتراضات و راهبرد سوژه مظلوم را بازنمایی می کند و سوم، فضای ساختاری که در سطح نهادی، به نظام صنفی کشاورزان و در سطح عمل، به اثرگذاری بر سیاست پرداخته است.