فروزان ادیب فر

تا قبل از دوره قاجار و به طور مشخص تا آستانه انقلاب مشروطه، شیوه مرسوم تاریخ نگاری در کشور ایران، سنتی و مشتمل بر تاریخ نقلی بود. در نظام آموزشی سنتی نیز درسی با عنوان درس تاریخ و کتب درسی تاریخ در مکتبخانه ها وجود نداشت. کم کم با تأسیس مدارس جدید وتألیف کتب درسی تاریخ برای دانش آموزان و تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته تاریخ و همچنین آشنایی ایرانیان با متون تاریخی اروپاییان که به زبان فارسی ترجمه می شد، تحولی در تاریخ نگاری ایرانیان نیز آغاز شد. مقاله حاضر پژوهشی با تکیه بر بررسی های اسنادی و کتابخانه ای و استفاده از روش تحلیلی و توصیفی است که در پاسخ به سؤال «کدام عامل در اشاعه تاریخ نگاری نوین در ایران موثرتر بود؟» نشان می دهد رواج تاریخ نویسی نوین در ایران، بیش از هر چیز ناشی از رواج آموزش نوین به تقلید از اروپا و آشنایی با روش های نوین تاریخ نگاری از طریق ترجمه کتب تاریخی و نوشته های اروپاییان در ایران بود. گرچه همپای گسترش شیوه نوین تا سال ها استفاده از روش سنتی نیز همچنان ادامه داشت.

عصر صفوی (1135- 907 ق./ 1722- 1501 م.) عصر گسترش چشمگیر فعالیت میسیونرهای مذهبی اروپا در ایران بود. در این دوره قدرت های اروپایی برای نفوذ در سرزمین های شرقی و دست یافتن به مواد اولیه ارزان قیمت با همدیگر رقابت می کردند، در همین حال قلمرو و تجارت خارجی آنها نیز توسط عثمانی به شدت در خطر بود، لذا ایران به عنوان همسایه و دشمن عثمانی و در عین حال به عنوان طرف تجاری اروپا گزینه مناسبی برای اتحاد بود. سؤال پژوهش حاضر این است که آیا میسیونرها و مبلغین مذهبی در توسعه روابط سیاسی و تجاری ایران و اروپا در عصر صفوی نقش داشتند؟ سعی بر آن است با روش تحقیق توصیفی و جمع آوری اطلاعات از گزارش ها، منابع تاریخی و پژوهشی، سفرنامه ها و اسناد به این سؤال پاسخ داده شود. به نظر می رسد علاوه بر انگیزه های مذهبی دلایل ویژه سیاسی و اقتصادی در ارسال هیأت های مذهبی به ایران نقش داشت. یافته پژوهش حاضر مبین این واقعیت است که میسیونرهای مذهبی در اشاعه دین مسیحیت در ایران توفیق چندانی نداشتند اما توانستند در توسعه روابط سیاسی و تجاری ایران و اروپا نقش موثری بازی کنند.