عباس ایزدپناه

فلسفه دین از علوم جدید در حوزه معرفت شناسی است. مبحث زبان دین به عنوان یکی از شاخه های مهم این علم از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. یکی از فیلسوفان دین در قرن اخیر جان هیک است. وی با مبنا قرار دادن نظریه «بازی زبانی» ویگتنشتاین و وضع تعبیر کلی «تجربه آنگونه» و تسری آن به تمامی حوزه های رفتاری و تجارب دینی به پلورالیسم دینی قائل شده است. در واقع، هیک حد و مرز زبان و اندیشه را که متخذ از ویگتنشتاین و کانت بود، اساس فلسفه دین خود قرار داد. نتائج مهم بدست آمده از روش و مبانی جان هیک و تسری آن به تمامی حوزه ها، تحقیق و پژوهش پیرامون آن را ضروری می سازد. از اینرو، نگاشته حاضر برای نخستین بار با روش کتابخانه ای به بررسی و نقدِ مبانی روش فلسفه دین جان هیک و نقش زبان شناسی در معرفت های حاصل شده پرداخته است. دستاورد این تتبع، وجود سطحی نگری در زبان شناسی  و عدم باور داشتن به تعین معنا در علوم غیر تجربی است.

این پژوهش با رویکرد مفهوم پردازی با افزودن روش ترکیبی به بررسی دو مفهوم تعامل گرایی و ان سجام گرایی در م قام م فاهیمی م وجود در بافت ساختارهای معرفتی ، در زم ینه فلسفه معرفت دینی می پردازد و می کوشد ب ا ملاحظه محدودیت های معرفت دینی و با کاوش در ابرگرایش تعامل گرایی و س اختار م عرفتی انسجام گرایی، پیشنهادی را برای توجیه گزاره ها و نوع ارتباط آنها در حوزه معرفت دینی ارائه ده د. ضروری است پس از بازخوانی دو مفهوم تعامل گرایی و ان سجام گرایی در فلسفه معرفت دینی، مفاهیم متناظر با آنها با توجه ب ه م لاحظات ساختاری بافت جدید بیان شود . با در نظر گرفتن ماهیت ساختارهای تعاملی و انسجام گرا و نیز با لحاظ کردن چیستی معرفت دینی و الزامات آن ، می توان الگوی س اختار م طلوب را معرفت دینی عقلانی اعتدالی منسجم تعامل گرا با حفظ و حوزه به کارگیری هر یک در نظر گرفت. س اختار معرفت دینی عقلانی اعتدالی، برای تقویت توجیه پذیری و ب سط م بانی از متن به خارج از آن و همچنین به منظور پایش روشمند انسجام ساختار، به صورت دائم از ح لقه ه ای انسجامی و سازوارهای تعاملی بهره می برد و در سطحی مماس ب ا عمل نیز برای پاس خ ب ه هنگام به چالشها و پرسشهای نظری و ع ملی، ب ه صورت موقت، آنها را به کار می گیرد تا مجددا ساختار بازسازی شود.

نقش آفرینی نگرش الهی در فرایندِ نظریه پردازی، یکی از موضوعات مناقشه برانگیز است و البته قبول یا رد این نقش آفرینی، می تواند نتایج مهمی به همراه داشته باشد. از همین رو ضروری است تا این نقش آفرینی از زوایای مختلفی مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. سؤال اصلی این نوشتار این است که مبانی هستی شناختی نگرش الهی و نقش آنها در نظریه پردازی علمی چیست؟ در این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و بر پایه بررسی منابع کتابخانه ای به برخی از مهمترین مبانی مختلف هستی شناختیِ نگرش الهی اشاره و بیان شده است که نظریه پردازی در مراحل مختلف خود می تواند متأثر از نگرش الهی نظریه پرداز بوده و به تناسب از این نگرش اثر پذیرد. مبانی هستی شناختی در کنار دیگر مبانی اثرگذار نظیر مبانی ارزش شناختی، مبانی معرفت شناختی و ... نگرشی را ایجاد می کنند که فضای کلی حاکم بر نظریه پردازی علمی را اعم از ایجاد دغدغه و مسئله برای نظریه پرداز تا حتی مقام داوری را متأثر می کند.