آناهیتا خداداد

در دوگانه ی تاریکی-روشنایی، سهم تاریکی، بویژه در منابع مکتوب، عمدتا مورد کم توجهی قرار گرفته است، درحالیکه در وادی عمل، بویژه در معماری پیشینیان، حضور تاریکی در بسیاری از فضاها مغتنم بوده است. در برخی از موارد، این حضور فراخور شرایط اقلیمی و در جهت تامین آسایش فیزیکی و در برخی دیگر برای تامین آسایش روانی تدبیر شده است. این پژوهش اساسا در پی یافتن پاسخ این پرسش است که چه کاربری هایی از نورکاهی تعمدی، برای تطابق فضاها با شرایط روحی کاربران، بهره بیشتری برده اند؟ در این پژوهش ضمن استفاده از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر داده های کتابخانه ای و میدانی، از شبیه سازی کامپیوتری جهت معرفی نحوه مدیریت نور استفاده شده است. هدف پژوهش حاضر، توجه به برخی کارایی های نورکاهی، رمزگشایی از دانش نورشناسی معماران، پایش تمهید نورزدایی، برای آفرینش فضاهای مناسب و همسو با کاربری، در معماری ایرانی-اسلامی است. برای بررسی، 10 بنا از میان سه شکل از کاربری، شامل مسجد، کاخ-عمارت و خانه، متعلق به دوران صفوی در شهر اصفهان که بر اساس نیاز های افراد در اجتماعات دینی، امور حکومتی و معیشتی ساخته شده اند، انتخاب و فرم کلی آنها، موقعیت و تناسبات بازشوها با استفاده از نرم افزار راینو مدل سازی گردید. میزان روشنایی آن ها توسط افزونه دیوا با موتور محاسباتی دیسیم، در انقلاب تابستانی و زمستانی شبیه سازی و میانگین روشنایی در ساعت 12ظهر بر حسب لوکس استخراج و بر اساس کاربری بناها دسته بندی گردید. یافته ها نشان می دهد خانه ها در انقلاب زمستانه از روشنایی کمتری نسبت به عمارت ها و کاخ ها در همین زمان بهره می برند، در حالی که در انقلاب تابستانه دو گونه در بازه نزدیک به هم قرار دارند. فضاهای اصلی در مساجد در مقایسه با عمارت ها، کاخ ها و همچنین خانه ها از روشنایی کمتری در طول سال برخوردارند و بهره مندی از نور کم فروغ در این شکل از کاربری، تعمدی، هوشمندانه و طراحی شده است و برای افزایش غنای کیفی فضا و همگامی بیشتر با حالات و مطالبات روحی مخاطب صورت پذیرفته است.