اعظم علیخانی

این پژوهش کیفیِ مردم نگارانه با روشی توصیفی- تحلیلی و با هدف تحلیل مضمونی مختصات مطالعاتی است که اسناد ازدواج- نمونه ای از مواد فرهنگی مکتوب در مردم شناسی– را مورد مداقه قرار داده است. پس با ارائه شمائی کلی و توصیفی از این نوع آثار مدون، طبقه بندی و استخراج شاخصه های آن ها و سپس ظرفیت های پژوهشی این دسته از آثار مبتنی بر مؤلفه های نظری و روشی در این جستار ارزیابی شده اند. بر اساس یافته ها، می توان دو دسته از آثار را در حوزه مطالعات فوق شناسائی کرد؛ نخست، آثاری که فقط به گردآوری داده ها، استنساخ و یا انتظام بخشی آن ها بسنده کرده اند و دوم، آثاری که پژوهشگران تلاش داشته اند تا شرح هائی درباره این حوزه از مواد فرهنگی مکتوب ارائه کنند. وجود و حضور چنین مختصاتی در این نوع آثار، موجب غنای ظرفیت های تحقیقی آن ها شده است که می توان ظرفیت های مذکور را در چهار محور اصلی برشمرد: معرفی میدان های مختلف تحقیق این نوع از مواد فرهنگی مکتوب؛ ارائه نمونه هائی از اسناد بازخوانی شده ازدواج و توصیفات دقیق از آن ها؛ فراهم آمدن زمینه برای تحلیل تفسیری و پرداختن به این مواد فرهنگی به منزله جزئی از یک کل در پدیده فرهنگی- اجتماعی ازدواج؛ شکل دادن یک طبقه بندی و ارائه مقولات موضوعی و توجه اندک به ارائه الگوهای معنائی. در نتیجه برپایه بینشی مردم شناختی، می توان نوعی چشم انداز ترسیم کرد تا با تکیه بر آن به شناخت ساختارهای ذهنی نویسندگان و پژوهشگران حوزه مواد فرهنگی مکتوب- اسناد- ازدواج ایران دست یافت.

مسئله اصلی این جستار شناخت پیامدهای دسترسی زنان به منابع آبی در رابطه با ساختار اجتماعی در بخشی از موقعیت اقلیمی خشک فلات مرکزی ایران است. هدف این پژوهش تمرکز بر مطالعه پایگاه جنسیتی زنان برای شناخت پیامدهای دسترسی این کنشگران به منابع آبی در ساختار است. پرسش اصلی پژوهش چنین است: پیامدهای دسترسی زنان به منابع آبی در میدانِ سامانه فرهنگی وقف در ارتباط با ساختار اجتماعی در دوره قاجار چیست؟ میدان و قلمرو این تحقیق، سامانه فرهنگی وقف در کرمان است که بنا به رویکرد تاریخی، گردآوری یافته ها مبتنی بر اسناد انجام شده است. داده های این مطالعه با نمونه گیری هدفمند از «دفتر ثبت موقوفات ایالت کرمان» در برش زمانی1250-1302ه.ش، با تمرکز بر پایگاه جنسیتی زنان و وجود رقبات آبی در وقف نامه ها و اسناد شبکه ای از مجموعه اسنادِ متولیان موقوفات جامعه هدف تا رسیدن به اشباع نظری صورت گرفته است. روش تحلیلی این پژوهش، کیفی، استقرائی و مبتنی بر تحلیل مضمون است. نتیجه این جستار، شناختِ دلالت های دسترسی به منابع آبی در قلمرو مورد مطالعه است. تحلیل مضمونِ داده های این تحقیق، پیامدهای دسترسی–بهره مندی از حق ِّدارائی- زنان به منابع آبی را در مضامینی نظیر «پیوند کنشگر و ساختار» و نیز «پاسخ فرهنگی به نیازهای فردی، فیمابینی و ساختار اجتماعی»، «کنش منطبق بر ضرورت های بنیادین ساختار اجتماعی» و نیز «عملکرد کنشگران گونه ای واگشتی از ساختار» نمایش می دهد.

شناخت پویاییِ سامانه اقتصادی-اجتماعی وقف در ایران به ویژه در دوره قاجار، با نشانه شناسی وقف نامه ها امکان پذیر است. این سامانه فرهنگی با بن مایه های مذهبی، اجتماعی، و اقتصادی در اقلیم خشک فلات مرکزی ایران و ازجمله در شهر کرمان، دسترسی زنان به منابع آب را گواهی می دهد. هدف: شناخت ذهنیت زنان در این سامانه فرهنگی و چگونگی عاملیت آنان در شرایط دسترسی به منابع آب روش/ رویکرد پژوهش: نظریه-روش تحقیق حاضر انسان شناسیِ تفسیری با رویکرد تاریخی است و روش نشانه شناسی فرهنگی مقاله، استفاده از تکنیک مشاهده در واحد اسنادِ «دفتر موقوفات ایالت کرمان» شامل 168 فقره وقف نامه زنانِ دارای منابع آب، و 11 برگ سند مکمل مرتبط است. این پژوهش با نمونه گیری نظری و نگاهی به مفهوم عاملیت در فرانظریه گیدِنز و تلفیق آن با نظریه هیوسون درباره عاملیت و مفهوم مرگ آگاهی از ادگار مورن انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: دسترسی زنان به منابع آب، فرصتی برای عاملیت زنان در سطوح چندگانه و مبتنی بر پایه های عاملیت است.