سیامک نیّری فلاح

تهدیدات روبه گسترش مردم محور، جایگاه ویژه ای در میان تهدیدات پدافند غیرعامل دارند که نه ازجانب دشمن خارجی بلکه از طرف یکی از ارزشمندترین دارایی ها- مردم- واقع می شود و سازوکار مقابله با این تهدید پیچیده و حساس است. با پذیرش ضرورت عدم خشونت ورزی در مواجهه با این تهدید، علم میان رشته ای پدافند غیرعامل با ماهیت غیرنظامی خود یکی از مناسب ترین روشها برای مواجهه با ناآرامی های اجتماعی ذیل تهدیدات مردم محور است. در این راستا، اهداف پنج گانه تعریف شده در این علم -با اولویت بازدارندگی- ضرورت شناخت جامع و تخصصی متغیرها و ماهیت آنها را بیان می دارد و با شناخت متغیرها، امکان پایش و ارزیابی آنها و درنتیجه پیش بینی و مدیریت مطلوب بحران فراهم می گردد.  هدف کلان این پژوهش، استخراج و اولویت بندی متغیرهای کلان مؤثر بر علم پدافند غیرعامل با تأکید بر تهدیدات مردم محور، با رویکرد بازدارندگی و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) است. با تاکید بر اهمیت فرآیند تعریف متغیرها، این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با ابزار مطالعه کتابخانه ای و مصاحبه به استخراج فهرست اولیه متغیرها پرداخته و پس از تدقیق فهرست به کمک پرسشنامه نیمه باز، به اولویت بندی آنها به روش مقایسات زوجی برمبنای نظر نخبگان می پردازد. در فرآیند انجام پژوهش، هشت متغیر کلان استخراج گردید که اولویت اول مربوط به متغیرکلان سیاست داخلی بوده و درمیان زیرمجموعه های آن، متغیر مشروعیت سیاسی از اولویت بالاتری نسبت به سایر متغیرها برخوردار است. نتایج پژوهش ضمن تاکید بر ارتباط اندام وار پدافند غیرعامل با طیف وسیعی از علوم دیگر، بر اهمیت متغیرهای غیرکالبدی در مواجهه با تهدیدات مردم محور شدیداً تأکید دارد.

توجه به فرهنگ در مطالعات مرتبط با حوزه جامعه شناسی در معماری در سال های گذشته بیشتر شده است. تغییر شیوه زندگی مردم و انتظارات افراد جامعه، با روش های از پیش برنامه ریزی شده و دستکاری نمادین در تبلیغات موجب گرایش توده های جامعه و ایجاد تمایل در مردم برای استفاده از محصولاتی در حوزه برنامه ریزی شهری و معماری شد که در مسیر تأمین اهداف مبلغان آن است. روش پژوهش بر مبنای پارادیم تئوری انتقادی است که با تبیین فرضیه های پژوهش بر اساس مطالعات استنادی و با رویکرد کیفی، با استفاده از سه وجهی راهبردی (تحلیل کیفی نمونه موردی، تطبیق نظری و استدلال منطقی با صوری سازی گزاره ها) سه فرضیه را مورد بررسی قرار داده است و (با نگاهی زنجیره وار) به دنبال کشف مکانیسم اثرگذاری پلتفرم های اینترنتی و فضاهای مجازی بر ماهیت انسان معاصر و نیازهای او در جوامع عصر جدید و همچنین در طول آن نحوه اثرگذاری این عوامل بر گونه های معماری (و میزان استفاده انسان عصر دیجیتال) در فضاهای عمومی شهری است. تحلیل نمونه های موردی نشان می دهد، فضای مجازی بستری مناسب برای ترغیب افراد به گونه های جدید معماری است. معماران شاخص با طراحی گونه های معماری مفاهیم جدیدی را به این عرصه جامعه وارد می کنند. نهایتا بر اساس ارزش صدق فرضیه ها، می توان نتیجه گرفت در جوامع امروزی، پروپاگاندا و سیاست گذاری حاکم بر جامعه، با تاثیر بر فرهنگ و انتظارات افراد در کنترل گونه های جدید معماری و آثاری که معماران شاخص طراحی می کنند و همچنین بروز مفاهیم جدید معماری نقش دارد.

رابطه متقابل انسان و محیط را می توان بسترساز ظهور مکان رخدادهای اجتماعی تلقی نمود. منظر فرهنگی، حاصل برآیند طبیعت، فرهنگ و تاریخ در گذر زمان، دربردارنده ارزش های فرهنگی-طبیعی است که تعامل میان انسان و طبیعت در طول تاریخ را نشان می دهد. از این رو، گسست رابطه انسان و محیط را می توان ناشی از عدم توجه کافی به منظر فرهنگی به عنوان عامل شکل دهنده ارتباط ادراکی دانست. اهداف این مطالعه به ترتیب شامل؛ شناسایی مؤلفه های شکل دهنده منظر فرهنگی مورد مطالعه و یافتن جنبه های مجهول ارزش های ماهیتی منحصر به فرد این مؤلفه ها در منطقه انتخابی هستند. پژوهش حاضر با پارادایم تفسیرگرایی، دارای ماهیت نظری-کاربردی بوده که با رویکرد کیفی و راهبردهای ترکیبی شامل؛ مطالعه موردی و مطالعات تاریخی تطبیقی، طراحی شده است. راهبرد نمونه گیری در داده های میدانی غیرتصادفی هدف دار بوده است. روش گردآوری داده ها در این مطالعه، به صورت میدانی (شامل مصاحبه با 13 نفر از متخصصان بر اساس اصل اشباع) و کتابخانه ای بوده است. یافته های حاصل از این فرآیند به انضمام تحلیل محتوای مستندات راهبرد مطالعه تاریخی-تطبیقی، منتج به استخراج یافته های پژوهش شدند. طراحی فضای شهری بر اساس منظر فرهنگی، با ایجاد تجربه ای جدید از منظر شهری، در نقش یک محرک، کنش های اجتماعی را به همراه دارد؛ بدین معنی که زندگی اجتماعی در شهر ها و درهم تنیدگی ذهنی مردم با شهر، متأثر از مناظر فرهنگی به کار گرفته شده در مکان های شهری بوده که منجر به ارتقای احساس تعلق و مانایی این حس در فرآیند تغییر نسل ها خواهد شد. از سوی دیگر، پرداختن به کیفیات فیزیکی اثرگذار در محیط مانند؛ مقیاس، فاصله، زمان و شرایط ادراک، در ایجاد ارتباط مخاطب با محیط بسیار مؤثر است. به بیان دیگر، بهره گیری از این معیارها باعث ارتقای روح مکان و تجلی زیبایی تمامی فرآیند های موجود در یک دوره زمانی با کیفیتی خاص خواهد شد، زیرا درهم تنیدگی ذهنی شهروندان زمانی شکل خواهد گرفت که احساس تعلق به شهر در جای جای آن وجود داشته باشد؛ به گونه ای که مردم با این حس در فضای شهری حضور یابند و خود را شهروندی فعال در ساخت و حیات آن شهر بدانند.