رضا عرب بافرانی

در طول تاریخ اسلام، عاشورا همواره به عنوان حقیقتی زنده، جاوید و الهام بخش آزادگان جهان بوده است. ادیبان و شاعران بسیاری در مدح و سوگ آن امام همام شعر سروده اند. در بین اشعار و مراثی حسینی عینیه جواهری از زمره اشعار ممتاز در ادبیات عربی و دارای اهمیت ادبی و فکری خاصی است. این نوشتار با شیوه توصیفی-تحلیلی و بررسی کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که جواهری به عنوان یک ادیب دگراندیش و نوپرداز با نگاهی نقادانه و گاهی بدبینانه؛ عاشورا را چگونه درک و در قاب تصویر بیان می کند؟ جواهری با همان نگاه نقادانه خود ابتدا بحث تحریف عاشورا را می پروراند. از نظر او مرثیه سرایان، سیاستمدارن و همراهی انسان های دردمند با واقعه عاشورا سه عامل تحریف قیام حسینی بوده است. او بعد از طرح این احتمالات در واقع به این عوامل انتقاد می کند. جواهری در ابتدا باوری کودکانه و معصوم به عاشورا دارد اما در پی فشار جریان های اجتماعی و سیاسی بدبینی بر اندیشه او حاکم می شود، به عاشورا شک می کند و تمام وجود او را شک فرا می گیرد تا اینکه راه حقیقت حسینی بر او متجلی و توسط اباعبدالله الحسین طریق هدایت را در می یابد تا جایی که «آمنت بالحسین7» می گوید.

تاریخ قرآن که در گذشته ذیل عنوان علوم قرآنی مورد بحث قرار می گرفت، در تألیفات و نگارش های قرآن پژوهان عصر حاضر، عنوانی مستقل یافته و به عنوان موضوعی مستقل مورد بحث و نظر قرار گرفته است. امّا اینکه نخستین نگارش در این زمینه از آن کیست میان دانشمندان و قرآن پژوهان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد؛ مشهور بر آن است که تئودور نولدکه در بین مستشرقین نخستین فردی است که در این زمینه تألیف داشته و برای نخستین بار این اصطلاح را در قالب نگارشی مستقل به کار برده است. اولین نفر در میان دانشمندان مسلمان، ابو عبد الله زنجانی (1320 ش) می باشد. امّا آنچه در این میان مورد غفلت قرآن پژوهان قرار گرفته، چشم پوشی از میراث ارزشمند و گرانسنگ اسلامی در شبه قاره هند و پاکستان است. از جمله این مواریث، کتاب تواریخ القرآن و الحدیث مرحوم شمس العلماء میرزا قلیچ بیگ (1270 ه /1853 م- 1348 ه /1929 م) است که سال ها قبل از تألیف مرحوم زنجانی سامان یافته است.