رسول توکلی

نماز، مهم ترین عبادت در اسلام است، و آثار تربیتی فراوانی از آن نشئت می گیرد. اثر تربیتی به هرگونه نقش پذیری درونی و بیرونی که انسان بر اساس جریان تربیت قبول می کند و او را در مسیر شکوفا شدن استعدادهای ذاتی و فطری اش هدایت می نماید، گفته می شود. این نوشتار آثار تربیتی نماز را در دو بُعد فردی و اجتماعی از منظر قرآن، به روش توصیفی تحلیلی بررسی کرده است. آثار تربیتی نماز در بُعد فردی عبارتند از: آرامش و بهداشت روان، پیشگیری از افسردگی، پیشگیری از بیماری های اخلاقی، غفلت زدایی، پرورش فضائل اخلاقی، و تکامل معنوی. آثار تربیتی در بُعد اجتماعی نیز عبارتند از: گسترش روحیه جمعی، ایجادکننده تصویر ایمانی، تنبیه کننده منافقان، و متمایزکننده منافق از مؤمن.

تفکر انتقادی، از مفاهیم علمی جدیدی است که در قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. قرآن نیز به فرایندهای ذهنی با عبارات مختلفی پرداخته و به آنها توجه داشته است. سؤالی که در این موضوع وجود دارد، این است که کاربرد مفهوم تفکر انتقادی و عناصر (یا مؤلفه های) آن در ادبیات قرآنی چگونه است. پژوهش حاضر این هدف را دنبال می کند که تفکر انتقادی چه جایگاهی را در ادبیات قرآنی به خود اختصاص داده است. این پژوهش با روش تحلیل محتوا، با بررسی آیات قرآن در مورد فرایندهای ذهنی، تناسب تفکر انتقادی با مفاهیم قرآنی را بررسی کرده است. در قرآن، مفهومی که دقیقاً همة عناصر تفکر انتقادی را دربرداشته باشد، وجود ندارد، اما مؤلفه های تفکر انتقادی به صورت جداگانه در قرآن مطرح شده اند. ریشه های لغوی «فقه»، «نبط»، «حجج» و «نظر» با مولفة استنتاج و استنباط تفکر انتقادی در ارتباط اند و ریشه های لغوی «حکم» و «قضی»، تناسب معنایی نزدیکی با مولفة ارزیابی، قضاوت و سنجش تفکر انتقادی دارند.