فاطمه علیان نژادی

چکیده یک پژوهش، فشرده ای از مطالب اساسی آن است که تأثیر زیادی در شناساندن و انتشار آن در جامعه علمی دارد. میزان رعایت معیارهای چکیده نویسی که بسته به حوزه پژوهش متفاوت است، می تواند شاخصی برای توسعه روشمند علم در آن حوزه به حساب آید. با توجه به رشد کمّی و کیفی نشریات علوم قرآن و حدیث در سال های اخیر و به منظور ارتقای سطح کیفی چکیده نویسی در این حوزه، نیاز به نوعی الگوسازیِ عملی برای محققان حس می شود. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد برآمد به روش توصیفی تحلیلی همراه با نقد، پس از تعیین مهم ترین معیارهای محتواییِ نگارش چکیده در مقالات حوزه علوم قرآن و حدیث، میزان رعایت این معیارها را در برخی مقالات این حوزه به صورت آماری همراه با نمونه های عینی تحلیل نماید. در نتیجه با نگاه به استانداردهایِ جهانیِ چکیده نویسی و بر اساس اهداف چکیده در حوزه نام برده، معیارها به صورت نکاتی که وجود یا عدم وجود آن ها ضروری یا ترجیحی است، تعیین شد؛ برای نمونه می توان از ضرورت وجود هدف، سؤالات، روش و اهم نتایج پژوهش، و عدم وجود مطالب خارج از متن، مطالب کهنه و عامیانه و واژه های مترادف در چکیده نام برد. در 61 مقاله مورد بررسیِ پنج مجله در این حوزه، از میان معیارهای ضروریِ چکیده نویسی، «روش پژوهش» و از میان معیارهای ترجیحی، «ضرورت و اهمیت پژوهش» کمترین درصد رعایت را داشته اند.

تقسیم قرآن مجید به سوره ها، امری بر اساس حکمت الهی است و توجه به آن، از زمان آغاز نزول و نیز در آموزه های پیامبر اکرمN و اهل بیتM، با تعابیر و از زوایای گوناگون وجود داشته و کمتر کسی است که این تقسیم بندی را صرفاً از روی تصادف و فاقد معنا بداند. سوره شناسی و توجه به ساختار سوره ها، امری است که در زمان های اخیر بیش از پیش محل توجه واقع شده و از جمله مشخصات مهم سبک و اسلوب قرآن و پایه ای برای تدبر نظام مند دانسته شده است. مقاله حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و نیز توجه به آنچه تا کنون در این زمینه انجام شده است، چگونگی بازتاب ساختار و ارتباطات درونی سوره ها را در تفاسیر قرآن مورد تتبع قرار داده است. پژوهشی از این دست، جایگاه مفاهیمی مانند وحدت موضوعی، جامعیت واحد، ساختار هندسی، تفسیر ساختاری و نظم ساختاری را بیشتر و بهتر تبیین می کند و نشان می دهد که شکل گیری و تکاملِ شناخت ساختار سوره می تواند یکی از عوامل و راهکارهای استنباط مفاهیم از آیات و سوره های قرآن کریم باشد.

« التعلیقه السجادیه فی شرح من لایحضره الفقیه » شرحی موجز است که ملامراد علی خان تفرشی بر کتاب من لایحضره الفقیه نوشته است. نوشتار حاضر با شیوه توصیفی تحلیلی در صدد پاسخ به چگونگی روش مؤلف در تبیین و شرح احادیث و نیز تعیین رویکرد عمده وی در تبیین روایات الفقیه بوده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد تعلیق نویسی مؤلف در فضای متن احادیث با رویکرد فقه الحدیثی و اغلب با استفاده از معانی لغوی، نکات نحوی و ادبی، بهره گیری از آیات قرآن و روایات هم مضمون، نظرات مفسران قرآن، لغویون و مشایخ مؤلف، به هدف سهولت در فهم عبارات مشکل، روایات و فتواهای شیخ صدوق صورت گرفته است. حضور مؤلف در آغاز دوران تحول مکتب فکری حوزه از اجتهاد و عقل به مکتب اخباری و با نظر به نگرش او درباره پذیرش صحت و حجیت احادیث مرسل الفقیه و از سویی دیگر شیوه فقه الحدیثی او در این کتاب، می توان دریافت، وی صاحب تفکری اعتدال گرا در مکتب نقل گرایی است.

قرآن کریم، این کلام الهی، از اجزائی تشکیل شده است که هر یک، کارکرد خاص خود را دارند. یکی از این اجزاء مهم، سوره می باشد که هر یک با ساختار و شاکله ی خاص خود، شخصیت و هویتی ویژه دارد. مفهوم ساخت به معنای شبکه ای است که عناصرآن در ارتباط متقابل با یکدیگر است و مفهوم ساختار سوره ناظر به تبیین نظم و ارتباط آیات، انسجام اجزاء و نیز ارتباطی است که بین همه این اجزاء با کلیت سوره ایجاد می شود. نگاه ساختارگرایانه به قرآن پیشینه در صدر اسلام دارد و در خود کلام الهی و روایات اهل بیت (ع) با ارائه ی گونه های متعدد روایی قابل رهگیری است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که مفهوم اولیه ساختار در بیان قرآن و کاربرد آن در روایات اهل بیت(ع) چگونه است؟ از مهم ترین مصادیق توجّه به این ارتباطات در کلام اهل بیت(ع) می توان به سرآغاز و پایان سوره، تبیین مفردات با نظر به کلیت سوره، ارتباط آیات مجاور و غیر مجاور، تفسیر سیاقی آیات و تقسیم بندی ساختار سوره در احادیث اشاره کرد. این موضوع ریشه در تفسیر قرآن به قرآن دارد و هدف این نوشتار بررسی این موضوع در سخن قرآن و حدیث است.