عبدالمجید زهادت

حدیث «فضل عائشه علی النساء کفضل الثرید علی الطعام» در منابع حدیثی و کلامی و تفسیری و تاریخی و تراجم اهل سنّت به عنوان یکی از مهم ترین ادله برای اثبات فضیلت و برتری عائشه مستمسک برای برخی از نویسندگان قرار گرفته است. گاه به استناد این حدیث او را به صورت مطلق بر همه زنان برتر دانسته و گاه فقط بر زنان پیامبرk و گاه صرفا به عنوان یک فضیلت و صفت نیکو دانسته شده است بدون سخن گفتن از مفاضله و مقایسه با دیگر زنان. در این مقاله با استفاده حد اکثری از منابع قابل قبول اهل سنّت در فقه الحدیث و بررسی سندی و دلالی مطالعه شده است و بررسی متن های گوناگون در این زمینه احتمال وضع تقویت می شود علاوه بر اینکه با نگاهی به راویان این حدیث در می یابیم که نمی تواند از اعتبار برخوردار باشد. از سوی دیگر بعد از چشم پوشی از سند، با توجه به نصوص معارض برای اثبات برتری عائشه بر خدیجهh و فاطمه نیز ناتوان است حتی با دقت در حدیث اثبات فضیلت نیز مشکل به نظر می رسد.

«حدیث التهنئه» با عبارت «سَلِّمُوا عَلَى عَلِی بِإِمْرَهِ الْمُؤْمِنِین»، از جمله نصوص جلیه بر امامت امیرالمومنین(ع) و یکی از قرائن و شواهد قطعی بر مراد از مولی در حدیث متواتر «من کنت مولاه فعلی مولاه» است. قوشجی متکلم اشعری در «شرح تجرید» با توجه به صراحت این سخن رسول خدا(ص) در خلافت و امامت بلافصل امیرالمؤمنین(ع)، برای پاسخ از استدلال به این حدیث تلاش فراوانی کرده است. مهم ترین دستاویز برای نفی نصوص جلیه بر امامت امیرالمؤمنین(ع) از جمله «حدیث التهنئه» اقدام صحابه به تعیین خلیفه است. این مقاله که عمدتاً مبتنی بر مصادر قابل قبول اهل سنت است بعد از تبیین استناد به حدیث التهنئه به عنوان نص جلی بر خلافت بلافصل امیرالمؤمنین علی(ع) به تفصیل شبهات قوشجی را پاسخ داده و با تأمل در حجیت فعل صحابه ثابت می کند در بحث امامت نمی توانیم فعل صحابه را ملاک و مستند قرار دهیم و تنها راه صحیح استخراج ملاک و میزان از قرآن و سنت قطعیه است برای بررسی آنچه بعد از رسول خدا ص واقع شده است.

حدیث «الخلافه بعدی ثلاثون سنه» با تعدد نقل و مضمون واحد در منابع اهل سنّت مورد قبول واقع شده و در کتب کلامی، تفسیری، حدیثی و تاریخی طرح شده و مستند برخی از اعتقادات اهل سنّت از جمله مشروعیت و تربیع خلفا قرار گرفته است. سوال این است که آیا این حدیث می تواند مستند قابل قبولی برای اهل سنّت در بحث امامت باشد؟ با استفاده از قواعد مقبول فریقین در بررسی سندی و دلالی این حدیث مخدوش است؛ هرچند امامیه به صورت موردی در مناظرات به عنوان عنصر جدل از آن بهره جسته اند. این حدیث با اعتقادات اهل سنت ناسازگار است؛ مانند محدودنمودن مدت زمان خلافت به سی سال و عدم مشروعیت خلفای بعد از امیرالمومنین علی بن ابی طالبg و نیز تعارض با احادیث امامان دوازده گانه که مورد اتفاق فریقین است. نویسندگان اهل سنت برای حل این ناسازگاری ها به چاره جویی برخواسته اند و مباحثی مانند جعل دو دوره برای خلافت یعنی تا سی سال خلافه النبوه و بعد از آن خلافه الملک را بیان کرده اند. 

از حدیث «مَنْ ماتَ» با تعابیر گوناگون استفاده می شود که «امام» وظایفی برعهده دارد و واجد خصوصیاتی است که هر حاکمی را شامل نیست؛ از این رو عدم شناخت و تخلف از چنین پیشوایی، مستلزم مرگ جاهلی است. صفات و شرایط امام در حدیث «من مات» و سایر منابع معتبر بیان شده است. تأمل در این حدیث و لوازم آن به دور از پیش داوری ها، فواید نظری و عملی مهمی برای مسلمانان دارد.