زینب تمسکی

مورخ هنر و معماری، به تصریح یا تلویح و دانسته یا ناآگاه، در کار تفسیر خود رویکردی جمع گرا یا فردگرا دارد. خشم و انکارهای برانکو میترویچ، یگانه منبعیست که مستقلا و از منظری فلسفی تاریخی به تبیین در تاریخ نگاری هنر می پردازد و با تکیه بر واقع گرایی، تبیین جمع گرا را ناموجه می شمارد. در این مقاله استدلال های متنوع میترویچ استخراج و طبقه بندی شده تا از امکان تبیین جمع گرایی بدون این اشکالات بحث شود. اساسی ترین ایرادهای طرح شده بر تبیین جمع گرا ذات باوری، نادیده انگاری اراده آزاد، مبهم بودن ساز و کار اثرگذاری جمع بر فرد، روشن نبودن وضعیت هستی شناختی جمع ها و انگیزه نادرست مورخان از تبیین جمع گرایانه مبتنی بر خودشیفتگی و خودبرتربینی قومی و ابزار قرار گرفتن برای تنظیم غرور ملی است. با تکیه بر دستاوردهای تازه علوم شناختی از این بحث خواهیم کرد که چطور این اشکالات شامل هر نوع تبیین جمع گرایانه در تاریخ نخواهد بود. استقلال شناخت و نفوذناپذیری ادراک در برابر تفکر مهم ترین استدلال میترویچ برای توجیه فردگرایی به منزله یگانه راه علمی و واقع گرایانه تبیین تاریخ است. در این مقاله موقعیتی را در تاریخ معلوم می کنیم که حتی با اتخاذ موضع متافیزیکی و هستی شناختی همسو با ماتریالیسم میترویچ، تبیین های جمع گرای معتدل در تاریخ نگاری معماری می تواند هم چنان معتبر و حتی ناگزیر باشد.

برای تحقق مصرف بهینه آب، این موهبت هم زمان زمینی و آسمانی، نخستین گام پیش از جست وجوی هرگونه راهکاری، توجه به ذهنیت مصرف کننده است؛ ذهنیتی که در ارتباط با عالم واقع و نحوه سازماندهی منابع آب شکل گرفته است. این مقاله درصدد است با رویکردی میان رشته ای، در چارچوب بررسی تاریخ شهر تهران و با دیدی مبتنی بر معماری، نحوه سازماندهی منابع آب این شهر را پیش از ورود آب لوله کشی توصیف کند و ضمن این توصیف، برمبنای مفروضات دریافت شده از روان شناسی و مطالعات فرهنگی، به این پرسش پاسخ دهد که چگونه ذهنیت ایرانی درباره آب به مثابه نعمتی محدود و ارزشمند، به نگرش به آن به منزله منبعی نامحدود و به آسانی دردسترس و رایگان، تغییر کرده است. به این منظور، نحوه سازمان دهی کالبدی فضایی آب در شهر تهران دوره قاجاریه از دیدی کلان توصیف شده و همچنین، ذهنیتی را که این سازمان دهی قابل مشاهده در شهر در مورد آب امکان پذیر می کرد، توضیح داده شده است. علاوه بر این، با تمرکز بر نقطه ای از شهر تهران در دوره قاجاریه، سازوکارهای دست یابی به آب و مشکلات هنگام بهره برداری آن از دیدی خرد توصیف شده و درنهایت، روند تدریجی تغییر ذهنیت در مورد آب پس از لوله کشی آن و با تغییر میزان مشاهده پذیری منابع آب در شهر، بررسی شده است؛ تغییر ذهنیتی که بر میزان و نحوه مصرف کنونی، مؤثر بوده و در هر تصمیم گیری ای برای بهینه سازی مصرف آب باید به راهکارهای درازمدت بازسازی آن اندیشید.

در ایران قاجاری پناه بردن به امام زادگان برای دادخواهی و حل اختلاف امری معمول بود تحقیقات مختلف علت رواج بست نشینی در این دوره را درضعف حکومت قاجاری و نبود دستگاه قضایی کارآمد منحصر کرده اند. این مقاله رخداد بست نشینی را در کنار رخدادی دیگر، قسم خوردن در بقعه امام زاده، در قالب کارکردی واحد با عنوان رفع تعارضات اجتماعی تعریف می کند وبا رویکردی میان رشته ای و بر اساس تفسیر شواهد تاریخی و کالبدی به تبیین اسباب مختلفی که این کارکرد را ممکن کرده می پردازد و حیثیت مکانی دو رخداد یاد شده را طی مطالعه موردی یکی از امام زادگان عمده تهران، آشکار می کند. فهم ارتباط میان کالبد و فضای امام زاده با کارکرد یادشده نشان می دهد که چگونه ذهنیت عامه ایرانیان در باب یک نهاد اجتماعی بر شیوه تجلی کالبدی و فضایی این نهاد در شهر تأثیر می گذارد. این تظاهر کالبدی چه اثر متقابلی بر نهاد اجتماعی مذکور دارد.