ابراهیم سالاروند

در آموزه های اسلامی، قدردانی و شکرگزاری از جایگاه رفیعی برخوردار است، به گونه ای که آیات و روایات متعددی در فضلیت و ضرورت آن ذکر شده است. در سال های اخیر نیز با ایجاد شاخه «روان شناسی مثبت نگر» این مهم مطمح نظر جدی روان شناسان مثبت گرا واقع شده و تحقیقات نظری و میدانی زیادی به آن اختصاص داده شده است. بر این مبنا، هدف پژوهش حاضر، که به روش «توصیفی - تحلیلی» صورت گرفته، این است که ضمن مقایسة آموزه های اسلامی و روان شناسی در خصوص قدردانی، عوامل و آثار و نشانگان قدردانی در آموزه های دینی را تبیین نماید. نتایج نشان می دهد متناسب با بروز یا عدم بروز علل، قدردانی قابل کاهش و یا افزایش است و علاوه بر آثار اخروی، دارای آثار مادی و دنیوی هست و نشانگان آن در سه بعد «شناختی»، «رفتاری» و «هیجانی» قابلیت بروز دارد.

این پژوهش، با هدف «ساخت پرسش نامه قدردانی مبتنی بر آموزه های اسلامی» صورت گرفته است. بدین منظور، از دو روش توصیفی و پیمایشی استفاده شده است. در روش توصیفی، آموزه های اسلامی در ارتباط با شکر و قدردانی جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت و پس از استخراج مؤلفه های شناختی، رفتاری و عاطفی، قدردانی در دو حیطه قدردانی از خالق و مخلوق، پرسش نامه اولیه تدوین گردید. در روش پیمایشی نیز ارزیابی روایی و اعتبار مقیاس در نمونه 104 نفری از جامعه آماری دانش پژوهان مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€ مورد بررسی قرار گرفت. برای به دست آوردن روایی همگرا و ملاکی، به ترتیب از مقیاس رضایت از زندگی و پرسش نامه قدردانی استفاده شده است. میانگین نمرات کارشناسان، برای بررسی روایی محتوایی، 87/0 و ضریب تطابق کندال 159/0 به دست آمد. برای به دست آوردن روایی سازه، همبستگی خرده مقیاس ها با یکدیگر و با نمره کل مقیاس، همبستگی مؤلفه های هر خرده مقیاس با نمره کل و همچنین همبستگی هر گویه با نمره کل محاسبه گردید و نتایج حاکی از روایی مطلوب بود. در بررسی اعتبار مقیاس نیز ضریب آلفای کرونباخ 9/0 و نتایج دونیمه سازی اسپیرمن 81/0 و دو نیمه سازی گاتمن 78/0 به دست آمده است.

قدردانی علاوه بر اینکه یکی از سازه های مورد توجه روان شناسی مثبت نگر است، از منظر دین نیز از جایگاه و منزلت والایی برخوردار است. هدف پژوهش حاضر شناسایی نقش واسطه ای شکرگزاری دینی در رابطه بین قدردانی هنجارمرجع و رضایت از زندگی بود. به این منظور 104 نفر از دانش پژوهان موسسه امام خمینی قم، به سه پرسش نامه «قدردانی هنجارمرجع»، «قدردانی معیارمرجع» و نیز «رضایت از زندگی» پاسخ دادند. داده ها با استفاده از نرم افزارهایSPSS و LISREL تجزیه و تحلیل شد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که با وجود همبستگی معنادار قدردانی معیارمرجع و قدردانی هنجارمرجع با رضایت از زندگی، مسیر مستقیم قدردانی هنجارمرجع به رضایت از زندگی معنادار نیست و قدردانی هنجارمرجع فقط به صورت غیرمستقیم و از طریق قدردانی معیارمرجع، رضایت از زندگی را تبیین می کند. نتایج این پژوهش، تبیینی منطقی را برای اهمیت نقش شکرگزاری دینی در موضوع رضایت از زندگی فراهم می آورد.