زینب نیک نجات

در این پژوهش، به عکس های منتشر شده در شبکه اجتماعی اینستاگرام پیرامون پیاده روی اربعین، به عنوان بستری برای ساخت معنای مناسک اربعین و بازنمایی آن در فضای مجازی پرداختیم. استفاده از روش نشانه شناسی اجتماعی در خوانش این عکس ها امکان بررسی عمیق تصاویر عکاسانه، نمادها، منابع نشانه شناختی و بسترهای اجتماعی و فرهنگی را برای محقق فراهم کرد و محقق با به کارگیری این روش و متأثر از نظریاتی چون جامعه ی نمایش دوبور، به نحوه ی بازنمایی پیاده روی اربعین در اینستاگرام دست یافت. این معنای برساخته شده که متأثر از مناسبات قدرت سیاسی نیز هست، ذیل مقولاتی چون: رفتن رسیدن است، دشواری و رنج سفر، خانواده، سلبریتی ها، پرچم ها و پوسترها، فراجنسیتی بودن و عکاسی سلفی، تحلیل شد. حوادث کربلا منبع بسیار غنی از معانی و رمزهاست که نشانه سازها برای ساخت فراواقعیت ِ ایده آل و الصاق آن به واقعیت، از آن منتفع می شوند. نهایتاً پیاده روی اربعین به عنوان یک آیین آمیخته با فرایندهای عکاسانه که تصویری شدن بخشی از آن است، تعریف می شود. این آیین، به مثابه کنشی فعال و مطالبه گر بازنمایی می شود و با نمایش پیوندهای خانوادگی و اجتماعی، مفهوم امت را بازتعریف و به نمایش می گذارد. پیاده روی اربعین ضمن اینکه ابعاد زنانه ی فعالی دارد و به لحاظ فرهنگی و ملیتی تنوع پذیر است، به سوی تبدیل شدن به امر معمولی و سطحی شده پیش می رود.

در این پژوهش به مقولة عکس به عنوان بستری برای ارتباط و تولید معنا نگریسته می شود و فعالیت هنری-اجتماعی عکاسی، به مثابة ابزاری رسانه ای که امروزه نقش مهمی در عرصة ارتباطات دارد و همچون سایر ابزارهای رسانه ای در خدمت ایدئولوژی صاحبان رسانه است، در نظر گرفته می شود. نظریة بازنمایی، با نگاهی انتقادی به رسانه ظهور یافت. روش نشانه شناسی امکان بررسی لایه های زیرین متون رسانه ای ازجمله عکس را دارد. در این نوشتار بر اساس نظریة بازنمایی و روش نشانه شناسی به تحلیل عکس های پایگاه عکاسی توتالی کول پیکس با موضوع محرم و عاشورا پرداختیم. مؤلفه های به دست آمده از تحلیل عکس ها، گویای این امر بود که عکس ها با ارائة تصویری همراه با اعوجاج از مناسک محرم در میان مسلمانان، به بازنماییِ اسلام و مسلمانان به عنوان یک «دیگری» می پردازد. ویژگی هایی همچون خشونت عزاداران، غلبة مردانگی و نقش منفعل زنان عزادار در مناسک دینی، انسجام و قدرت جمعی آنان، به علاوة فراگیری این ویژگی ها در میان همة مسلمانان ازجمله مضامین حاضر در این مجموعه عکس است؛ ضمن اینکه نمادهای مرسوم شیعی نیز در عکس ها با چنین مضامینی آمیخته می شود. مفاهیم برآمده از تحلیل عکس ها که اغلب حول مضامین منفی همچون خشونت است، می تواند اقدامی در راستای جریان کلی تر اسلام هراسی در جهان غرب قلمداد شود.