جمشید باقرزاده

نویسندگان مسلمان پیرامون فرهنگ و تمدن اسلامی با زاویه دید و خطوط فکری مختلف و نیز با توجه به فضای فکری عصر خویش به تحقیق پرداخته اند. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل زوایای مختلف این موضوع را بررسی نماید. یافته های اصلی تحقیق نشان می دهد که متفکران مسلمان و نویسندگان در راستای حفظ میراث گذشتگان، با نگرش های شرعی و فلسفی ابعاد گوناگون فرهنگ و تمدن را بررسی نمودند تا اهمیت والا و حیاتی آن را نشان دهند و در نهایت آیندگان را هم به حراست از میراث پیشینیان تشویق و ترغیب نمایند. از سویی نیز، این نویسندگان در صدد بودند آگاهی حاکمان را بالا ببرند تا از این طریق از دانشمندان علوم مختلف حمایت کرده و با دادن امکانات لازم به این قشر فرهیخته جامعه را تکامل ببخشند و احتیاج مردمان را برطرف سازند و نیز شیوه و آداب کشورداری که برگرفته از سنت ایرانیان باستان است را به زمامداران بیاموزند.

این پژوهش به بازتاب اوضاع سیاسی عراق پس از جنگ جهانی اول در دیوان شعر رصافی، شاعر عراقی می پردازد. علت انتخاب موضوع، این است که عراق در قرن های نوزدهم و بیستم، شاهد فراز و نشیب های بسیاری در زمینه های سیاسی و اجتماعی بوده است. این سرزمین پس از تحمل حاکمیت عثمانی، مورد تجاوز دولت های استعمارگر همچون انگلستان واقع شد؛ بنابراین استقلال این کشور تا مدت ها تحت شعاع قرار گرفت. این مسیله باعث شد تا شعر که زاییده فرهنگ و محیط معین و خاصی است، توسط رصافی شاعر عراقی هم به عرصه زندگی مردم منتقل شود و آن را وسیله ای برای بیان مشکلات مربوط به آن زمان قرار دهد. موضع گیری های وی در مسایل سیاسی و ملی و اشعار او، حس میهن دوستی را علاوه بر عراق، به سرزمین های دورو نزدیک عربی نیز وارد کرد که از این حیث جالب توجه است.هدف از نگارش این مقاله آن است تا مواضع ظلم ستیزی و بحران سیاسی عراق پس از جنگ جهانی اول در اشعار رصافی به روش پژوهش تاریخی و ادبی توصیف و تحلیل شود، تا از این طریق نقش این شاعر نامور عراقی در بیداری مردم عراق در مبارزه علیه استعمار مشخص شود. یافته های تحقیق نشان می دهد که، رصافی با سرودن اشعار سیاسی و اجتماعی سعی داشت تا با تأثیرگذاری بر اذهان مردم، کشور خویش را به وحدت برساند و از طریق فرهنگ با عناصر مستبد داخلی و نیز بیگانگان مبارزه نماید؛ بنابراین حس وطن پرستی را تقویت نموده که از این حیث جالب توجه است.

جنگ های صلیبی، نقش زیادی در انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی، به ویژه در حوزه ادبیات به اروپا داشت و تأثیرات بزرگی را نیز در آن قاره بر جای گذاشت؛ به گونه ای که ادبیات منظوم و منثور یا داستان های فلسفی، عرفانی و حماسی در قصه های مؤلفان اروپای قرون وسطا مؤثر واقع شد. ورود تعداد زیادی از لغات و اصطلاحات اسلامی و همچنین مثل های شرقی در زمینه های مختلف علوم، نشانگر نفوذ ادبیات مسلمانان به اروپاست. نوشتار پیش رو، برای نشان دادن راه های انتقال ادبیات جهان اسلام به اروپا در طول جنگ های صلیبی، با استفاده از روش تاریخی و با استناد به منابع معتبر تاریخی و ادبی، به توصیف و تحلیل این موضوع می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد ترجمه متون مختلف در خلال جنگ های صلیبی و سال های واپسین آن، در تکامل فکری و فرهنگی مردم اروپا در اواخر قرون وسطا و نیز عصر رنسانس، نقشی بسزا داشته است و باعث شد نویسندگان معروف آن زمان همچون دانته و در ادوار بعد حتی دکارت، از آثار مسلمین تأثیرپذیر باشند.

با گسترش عرفان و تصوف در ایران و دیگر سرزمین های اسلامی و به تبع آن، نوشته شدن متون عرفانی، رهروان و بزرگان این طریقت به دلیل ابراز پاره ای اندیشه های خاص نکوهش شدند. یکی از مهم ترین این اندیشه ها شاهدبازی است که همواره موجب سرگردانی خوانندگان متون صوفیه شده است. از سویی، متون علم الرّجال و آثار به جای مانده از خود ایشان، گواهی آشکاری است بر این مدعا که آنان از جمله بزرگانی بوده اند که در مراحل والایی از عرفان سیروسلوک داشته اند و از دیگر سو، شاهدبازی اخلاقی است که تناقض آشکار با این طریقت دارد. نقد روان شناسی از جمله مهم ترین نقدهایی است که چشم انداز تازه ای به متن در اختیار خواننده می گذارد و موجب آشکار شدن زوایای پنهان یک اثر ادبی می شود. از همین رهگذر، نگارندگان این جُستار می کوشند تا با خوانشی متفاوت از خوانش های موجود در متون عرفانی و از منظر روانکاوی تحلیلی یونگ و لاکان به بررسی این مسأله بپردازند و زوایای پنهان آنها را بازنمایند.

ژان دویی لافونتن شاعر و نویسنده فرانسوی یکی از تأثیرگذارترین شخصیت های ادبی جهان در عصر خویش و پس از آن به شمار می رود . منتقدان و پژوهشگران آثار ادبی، وی را یکی از بزرگ ترین فابل نویس های جهان می دانند، که اهداف تعلیمی - تربیتی آثار او نظر بسیاری از ادیبان نام آشنای جهان را به خود جلب کرده است. شوقی شاعر اخلاق مدار ادبیات عرب صاحب آثار تربیتی - تعلیمی است که از لحاظ ادبی سرچشمه درخشانی از آثار پر معنای ادبیات عرب به شمار می آیند. دیوان شوقی شامل فابل هایی است که شوقی آن ها را به هدف تعلیم افراد جامعه، اشاعه اخلاقیات، میهن پرستی و حفظ ارزش ها و اعتراض به اوضاع سیاسی حاکم بر عصر سروده است. در این مقاله به بررسی فابل های دو ادیب نامی و بزرگ و میزان تأثیرپذیری شوقی از ادیب فرانسوی لافونتن می پردازیم. این جستار بر اساس بررسی برخی آثار لافونتن و شوقی که می توان در آن نمونه هایی از تأثیرپذیری ادیب مصری از لافونتن را دریافت به عمل آمده است.

در دوران نخست خلافت عباسی (232-132ه.ق) آثار زیادی از زبان پهلوی به عربی ترجمه گردید؛ هدف نویسندگان آن بود که در وهله نخست فرهنگ و تمدن ایران زمین را زنده نگه دارند و از آن در مقابل قوم عرب حفاظت نمایند؛ پس نهضت شعوبیه را در ابتدای امر به عنوان حرکتی ادبی آغاز نمودند و پس از آن با بهره گیری از علاقه خلفای عباسی به کسب رویدادها از سیرت پادشاهان آئین ملک داری و نظام دیوان سالاری عصر ساسانی، به کار خویش مشروعیت بخشیدند، ابن مقفع از آن دسته مترجمانی است که توانست در این دوران برخی از کتب پهلوی را به عربی بر گرداند تا از این طریق بتواند در سیرت خلفا تاثیر بگذارد و فرهنگ و ادبیات ایران را محفوظ بدارد. هدف از انجام این پژوهش آن است که اهداف ابن مقفع از ترجمه متون پهلوی به زبان عربی مشخص شود تا از این طریق تاثیرپذیری خلفای اسلامی از فرهنگ و تمدن ایران زمین معلوم و مشخص گردد بنابراین انجام یک تحقیق منسجم ضروری می باشد