حمید غفاری

طیف وسیعی از مؤلفه ها به منظور معاشرت پذیری فضاهای همگانی مورد توجه قرار می گیرند؛ ولی مسئله ای که وجود دارد کم توجهی نسبت به مؤلفه های مبتنی بر هنجارهای اجتماعی شهر ایرانی– اسلامی می باشد. در همین راستا مهم ترین هدف پژوهش حاضر واکاوی و تبیین مؤلفه های تأثیرگذار بر معاشرت پذیری فضاهای همگانی و بررسی میزان اهمیت آن ها در شهر ایرانی– اسلامی می باشد. نمونه مطالعاتی پژوهش نیز پیاده راه عالی قاپو در شهر اردبیل می باشد. پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی- توسعه ای و به لحاظ روش از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد. گردآوری داده ها نیز با استفاده از مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و مطالعات میدانی انجام گردیده است. یافته های پژوهش نشان می دهد مؤلفه های «نفوذپذیری»، «همه شمول بودن»، «غنای حسی» و «محرمیت» مهم ترین مؤلفه های معاشرت پذیری فضاهای همگانی می باشند. دستاورد نهایی پژوهش نیز عرضه ی چهار مؤلفه «محرمیت»، «ساده آرایی فضایی»، «طبیعت گرایی» و «جداره ایرانی– اسلامی» در قالب مؤلفه های «ارزشی– هنجاری» و با محوریت هنجارهای اجتماعی شهر ایرانی– اسلامی به منظور معاشرت پذیری فضاهای همگانی می باشد.

یکی از مهم ترین رویکردهای مطرح در چند دهه اخیر در زمینه حل مشکلات بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری رویکرد بازآفرینی بوده است که سازمان های ذی ربط با مدیریت شهری بهره گیری از آن را مدنظر قرار داده اند. یکی از مهم ترین چالش هایی که در استفاده از رویکرد بازآفرینی در بافت های مسئله دار شهرهای کشور وجود دارد عدم تدوین و پیاده سازی یک الگوی مناسب می باشد. در راستای حل این مسئله فراگیری از تجارب مداخلات بزرگ مقیاس بازآفرینی در شهرها و کشورهای مختلف جهان می تواند آموزه هایی را جهت تدوین یک الگوی مناسب بازآفرینی شهری گردهم آورد. بر همین اساس اصلی ترین هدف پژوهش حاضر تدوین الگوی بازآفرینی محله چوخورلار شهر تبریز بر اساس درس آموخته های مداخلات بزرگ مقیاس بازآفرینی شهری و در تلفیق با هنجارهای جامعه ایرانی– اسلامی می باشد. این محله از بافت های فرسوده شهر تبریز می باشد که مورد توجه مدیریت شهری به منظور بازآفرینی قرار گرفته است که این اقدام چالش ها و مشکلاتی را هم برای ساکنان محله و هم برای مدیریت شهری به وجود آورده است. این پژوهش از نظر هدف در حیطه پژوهش های کاربردی و از نظر روش تحقیق با توجه به موضوع و هدف، از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد. نحوه گردآوری اطلاعات نیز مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و برداشت های میدانی در قالب مشاهده و مصاحبه می باشد. در الگوی نهایی تدوین شده، شاخص های اثرگذار تبیین شده و عناصر و اجزای مرتبط با هر کدام و روابط حاصل از آن مشخص شده است. در نهایت می توان گفت این الگو و ساختار آن زمانی می تواند نقشی مؤثر در بازآفرینی شهری داشته باشد که با مشارکت واقعی و فعال همه ی ذی نفعان کلیدی اعم از ساکنان و نهادهای ذیربط همراه باشد.

هر پروژه عمران شهری که به اجرا درمی آید، صرف نظر از موضوع آن، آثار و پیامدهایی به دنبال خواهد داشت. ازآنجایی که این پروژه ها در بستر شهرهای ایرانی– اسلامی اجرا می شوند باید قواعد و هنجارهای مربوط به فرهنگ این شهرها نیز در اجرای این پروژه ها رعایت شود. یکی از مهم ترین هنجارهای شهرهای ایرانی– اسلامی، در نظر گرفتن احکام و اخلاق اسلامی و حقوق شهروندی در پروژه های عمران شهری می باشد، اصول و قواعدی که در کمتر پروژه شهری اجراشده ای در شهرهای ایران می توان شاهد رعایت شدن آن ها بود. در همین راستا این پژوهش درصدد مطالعه جایگاه احکام و اخلاق اسلامی و حقوق شهروندی در پروژه های عمران شهری می باشد. روش اتخاذشده در پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی بوده که به منظور تنظیم مفاهیم و تدوین چارچوب مفهومی پژوهش از روش تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی بهره گرفته شده است. همچنین در این پژوهش پروژه عتیق شهر تبریز که یکی از بزرگ ترین پروژه های نوسازی بافت های فرسوده کشور می باشد به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب گردیده است. جامعه آماری پژوهش را نیز ساکنان، کسبه، عابران و استفاده کنندگان از پروژه عتیق تشکیل می دهند. یافته های پژوهش نشان می دهد پروژه عتیق شهر تبریز از منظر رعایت قواعد فقهی، اخلاق اسلامی و حقوق شهروندی در سطح پایینی قرار داشته و نتوانسته است به مصادیق این سه بعد از آثار و نتایج پروژه های عمران شهری پاسخگویی مناسب داشته باشد. نتایج این پژوهش می تواند به متصدیان مدیریت شهری، برای تعریف پروژه هایی مبتنی بر رضایت حداکثری شهروندان و درنهایت موفقیت هرچه بیشتر پروژه های شهری کمک کند.

با توجه به اهمیت کیفیت زندگی در شهرها، تلاش برای تأمین و ارتقاء آن از مهم ترین اصول و اولویت های برنامه ریزان و سیاستگذاران شهرسازی و مدیران و مسئولان حکومتی در هر جامعه و کشوری است. عوامل و شاخصه های متعددی بر کیفیت زندگی در شهرها تأثیرگذار می باشند، جرم و جرم خیزی در مناطق شهری از جمله عوامل مهمی است که می تواند کیفیت زندگی شهری را تحت تأثیر خود قرار دهد. در همین راستا، این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه تطبیقی جرم خیزی و کیفیت زندگی در مناطق پنج گانه شهر ارومیه انجام شده است. روش اتخاذ شده در پژوهش کاربردی حاضر، توصیفی - تحلیلی بوده و جهت گردآوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارشناسان و متخصصان ذیربط با موضوع و ساکنان شهر ارومیه (736224 نفر) می باشد که با استفاده از فرمول کوکران به ترتیب نمونه هایی با حجم 30 و 384 نفر تعیین گردید. به منظور تحلیل داده های پژوهش نیز از مدل تلفیقی Dematel- ANP- Topsis بهره گرفته شده است. بر اساس تجزیه و تحلیل های انجام گرفته به لحاظ کیفیت زندگی در شهر ارومیه مناطق پنج، یک، سه، چهار و دو به ترتیب با امتیازهای  255/0، 232/0، 210/0، 161/0، 142/0 و از لحاظ جرم خیزی شهری مناطق دو، چهار، یک، سه و پنج با درصدهای 32/38، 4/21، 37/18، 34/15، 57/6، به ترتیب در رتبه های اول تا پنجم قرار گرفته اند. به طور کلی، نتایج حاصل از اجرای تحقیق حاضر نشان دهنده ی وجود رابطه ی معنادار و معکوس بین جرم خیزی و کیفیت زندگی در مناطق پنج گانه شهر ارومیه می باشد.

بازارهای تاریخی به عنوان ستون فقرات و قلب تپنده شهر از مهم ترین فضاهای عمومی در شهرهای ایرانی- اسلامی هستند که از دیرباز تاکنون با عملکردهای کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود نقش بسزایی در حیات بخشی به جوامع شهری ایفا نموده اند. بازار تاریخی شهر اردبیل ازجمله مهم ترین بازارهای تاریخی است که عملکردهای مختلف این بازار، آن را به یک کانون پرجنب و جوش با مرکزیت قوی تبدیل کرده است و با وجود اینکه در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود دچار تحولاتی شده و همچنین علی رغم تغییرات کالبدی شهر اردبیل، توانسته عملکردهای خود را حفظ کند. هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی مهم ترین عملکردهای بازار تاریخی شهر اردبیل و تحلیل اهمیت آن ها است. پژوهش از نظر هدف کاربردی بوده و روش تحقیق آن توصیفی– تحلیلی است. جهت گردآوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و میدانی در قالب مشاهده، ابزار پرسش نامه و نظرات کارشناسان ذی ربط با موضوع برای رسیدن به اهداف پژوهش بهره گرفته شده است. تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات تحقیق با استفاده از مدل دیمتل (Dematel) و فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد عملکردهای «برانگیختن حس تعلق و دلبستگی در استفاده کنندگان»، «حضور طبقات و قشرهای اجتماعی گوناگون» و «فعالیت های تجاری اصناف مختلف» به ترتیب با ضرایب اهمیت 668/0، 536/0 و 493/0 مهم ترین عملکردهای بازار تاریخی اردبیل هستند.

امروزه توجه به بافت های فرسوده شهری و بکارگیری طرح های بهسازی و نوسازی در این بافت ها در ارتقاء کیفیت زندگی و پیشبرد اهداف توسعه شهری از اهمیت خاصی برخوردار است؛ به گونه ای که در سال های اخیر طرح های بسیاری برای این منظور تهیه و اجرا شده اند. از جمله این طرح ها، تجمیع قطعات زمین می باشد؛ این طرح ابزاری مهم برای برنامه ریزی زمین است که با بهره گیری از جنبه های اجتماعی و مشارکت ساکنان سعی در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده دارد. پژوهش حاضر با هدف امکان سنجی اجرای طرح تجمیع قطعات در بافت فرسوده شهر ارومیه تدوین شده است. روش تحقیق با توجه به موضوع پژوهش، توصیفی- تحلیلی و هدف از نوع کاربردی است. برای گردآوری اطلاعات از مطالعات میدانی و کتابخانه ای بهره گرفته شد و در این رابطه، 27 شاخص در چهار مؤلفه کالبدی، اقتصادی، قانونی- مدیریتی و اجتماعی استخراج گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP و نرم افزارهای Expert Choice، GIS و Spss استفاده شد. نتایج نشان داد که در مؤلفه کالبدی با توجه به نقشه امکان سنجی تهیه شده، 41 درصد قطعات از قابلیت نسبتاً بالایی برای تجمیع برخوردارند. در مؤلفه اقتصادی مطابق میانگین حاصله (2.82)، اجرای طرح تجمیع قطعات متوسط به پایین ارزیابی می شود. مؤلفه قانونی - مدیریتی با میانگین 3.03 از وضعیت مناسبی جهت اجرای طرح برخوردار است و در نهایت در مؤلفه اجتماعی میانگین به دست آمده (2.45) پایین تر از حد متوسط است که گویای وضعیت نامطلوب این مؤلفه جهت بکارگیری طرح تجمیع قطعات می باشد.

توجه به امنیت شهروندان همواره از اولویت های اساسی مدیریت شهری محسوب می شود. هدف از انجام این پژوهش، اولویت بندی مناطق شهر اردبیل از منظر عوامل و متغیرهای امنیت شهری و پیشنهاد راهبردهای ارتقای امنیت در این مناطق می باشد. راهبرد استدلالی این پژوهش قیاسی و رویکرد آن کمّی است. داده های اسنادی این پژوهش از منابع علمی- پژوهشی معتبر و داده های میدانی از طریق ابزار پرسشنامه و اعمال نظرات متخصصین حاصل شده است. بر اساس چارچوب نظری این پژوهش، ده معیار از منابع معتبر پژوهشی داخلی و خارجی به منظور ارزیابی امنیت شهری در شهر اردبیل استخراج شد که عبارتند از: مشارکت ساکنان، توسعه فضاهای فرهنگی و اجتماعی، تعریف پروژه های محرک اقتصادی، افزایش وضوح و خوانایی فضاهای شهری، اختلاط کاربری ها، تراکم های جمعیتی و ساختمانی استاندارد، تامین روشنایی مطلوب فضاهای شهری در شب، جلوگیری از رهاسازی اراضی بایر و مخروبه، مدیریت هماهنگ و یکپارچه، و تنظیم ضوابط طراحی محیطی. یافته های پژوهش نشان می دهد منطقه سه و چهار در شهر اردبیل، اولویت بیشتری به منظور بکارگیری معیارهای ارتقای امنیت شهری نسبت به مناطق دیگر شهر دارند. جمعبندی صورت گرفته از نظرات کارشناسان بومی نشان میدهد ضرورت کاربست سه معیار توسعه فضاهای فرهنگی و اجتماعی، تامین روشنایی مطلوب فضاهای شهری و مدیریت هماهنگ و یکپارچه در موضوع امنیت شهری بیش از سایر معیارها است.در همین راستا دو پیشنهاد کاربردی برای کاستن از سطح ناامنی در این مناطق پیشنهاد می شود: توسعه نهادهای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی در محلات ناامن؛ تاسیس نهاد متولی امنیت شهری و برنامه ریزی عملیاتی و طراحی محیطی در راستای پیشگیری از وقوع جرم.