ماهیت حکومت نبوی (ص)

نویسنده در این مقاله در صدد بررسی علل و عوامل اندیشه «تفکیک رسالت از حکومت»، «نفی تأسیس حکومت به وسیله پیامبر»، «تأسیس امت اسلامی» و مواردی از این دست اشاره کرده‏اند. پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم آنگاه که زعامت و رهبری امت اسلامی را بر عهده داشت، وحدتی استوار به مرکزیت مدینة‏النبی به وجود آورد. همه متفکران مسلمان، در گذشته و بیشتر آنان در روزگار معاصر بر این باور بوده و هستند که پیامبر خدا در آن عصر اقدام به تأسیس حکومت اسلامی به مرکزیت مدینه نمود و افزون بر تبلیغ و هدایت مردم، ولایت و سرپرستی جامعه اسلامی را نیز به عهده گرفت. ولی در قرن اخیر، شماری از روشن‏فکران مسلمان با تأثیرپذیری از شعار جدایی دین از سیاست در غرب، از زعامت پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم تحلیل‏ها و دیدگاه‏های دیگری ارائه کرده‏اند که نتیجه آن تفکیک رسالت از حکومت است. دیدگاه‏های دیگری وجود دارد که به وجود دولت اسلامی و تأسیس آن از سوی پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم اعتراف دارد. این جریان گاه از حکومت خداوند و نه پیامبر، و گاه از حکومت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بدون منشأ دینی سخن گفته‏اند. این دسته تلاششان این است که در مبانی اسلام که بر تأسیس دولت دلالت دارند، تشکیک و تردید کرده و یا آن را رد کنند. به عقیده نویسنده، تشکیک و تردید در تأسیس حکومت اسلامی به وسیله پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و یا رد آن را نباید تنها از زاویه فکری مورد بررسی قرار داد و از دیگر عوامل و عناصر آن غفلت کرد. آن چه در انگیزش این جریان‏ها دخالت داشته، سطحی‏نگری و نگاه تک‏بعدی آنان به اسلام و رسالت پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم بوده است. عامل دیگر، مقایسه دولت اسلامی روزگار پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم با دولت‏های مدرن و نوین امروزی است و حال آن که دولت اسلامی پیامبر، از نظر ساختاری نباید با دولت‏های امروزی مقایسه شود و از نظر اهداف نیز تمایز اساسی میان دو دولت وجود دارد. ساختار حکومتی پیامبر در آن روزگار شایسته‏ترین نظم ممکن را داشت و نظم پیچیده دولت‏های معاصر به هیچ وجه شایسته دولت اسلامی پیامبر نبود. افزون بر همه این‏ها باید سرخوردگی برخی از این نظریه‏پردازان را از حکومت عثمانی و علل و عوامل یادشده بیفزاییم. غرب‏زدگی و شیفتگی به غرب را نیز باید بر این عوامل افزود. نویسنده در ادامه با توجه به نظریه نفی تأسیس حکومت به وسیله پیامبر بیان می‏دارد که طرفداران این نظریه دیدگاه خود را به یکی از دو صورت زیر مطرح کرده‏اند: الف) رسالت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم در محدوده تبلیغ دین بوده و آن حضرت در شئون حکومتی دخالتی نداشته‏اند. ب) کار پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم تأسیس دولت نبود، بلکه تأسیس «امت اسلامی» و یا «امت محمدی» بود.
با توجه به دلایل و شواهد موجود روشن شد که تشکیل حکومت به وسیله پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم از واضحات و مسلمات اسلام است. پیامبر با هجرت به مدینه تشکیل حکومت داد و اداره جامعه اسلامی را در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی بر عهده گرفت. از سوی دیگر حکومت ایشان هر چند مقبول و مورد رضایت مسلمانان بود، اما ریشه در آموزه‏های اسلام داشت. حکومت پیامبر حکومتی دینی و با دستور خداوند و مبتنی بر مرجعیت دین در همه شئون سیاسی ـ اجتماعی بود.