خط سیر پارادایم های روشن فکری در ایران
آرشیو
چکیده
متن
انتخاب، 28/5/82
مواجهه ایرانیان با اندیشههای اجتماعی جدید غربی در دوران مشروطه، از جمله مسائل تاریخی پردامنهای است که هنوز پس از گذشت یکصد سال، خاطر متفکران و محققان را بهخود مشغول داشته است. تقی آزاد ارمکی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، اخیرا کتابی با عنوان مدرنیته ایرانی روانه بازار نشر کرده که در آن، پارادایمهای روشنفکری در ایران بررسی شده است. این گفتوگو پیرامون کتاب فوق و مباحث آن صورت پذیرفته است. در مدرنیته ایرانی، پارادایمهای درون جریان روشنفکری دنبال شده است. به نظر آقای آزاد، تاریخ معاصر ایران را نمیتوان در قالب تعارض سنت و مدرن یا متفکران دینی و سکولار توضیح داد. بهجای آن، باید پارادایمها را بررسی کرد. پارادایمهای شناساییشده در این کتاب عبارتاند از: پارادایم عقبماندگی؛ پارادایم عقبافتادگی؛ پارادایم توسعهیافتگی و پارادایم فرهنگی. جریان روشنفکری، از پارادایم اول تا چهارم، رو به پیشرفت بوده است. اگر افکار و آرای هریک از روشنفکران ایرانی بررسی شود، مشاهده میشود که مسائل آنها، به شکلی، در حوزه مناقشات سیاسی و مقابله با قدرتِ موجود است و پیامهایشان نیز حاوی مطالب سیاسی است. البته امروزه این نکته کمرنگتر شده است و بههمین جهت، پارادایم چهارم را «فرهنگی» نام نهادهام. با اینکه فضای جامعه امروز ما سیاسی است، سنخ فضای روشنفکران، بیشتر فرهنگی، هنری، ادبی و دینی است.
در هر حال، وضعیت روشنفکران امروز ــ در حوزه روشنفکری دینی و غیردینی ــ پیشرفتهتر از دوران مشروطه است. اگر نقدهایی که موافقان و مخالفان مشروطه متوجه یکدیگر میساختند با آنچه در این دوره وجود دارد، سنجیده شود، خواهیم دید که این دو، تا چه اندازه به لحاظ متن، با یکدیگر متفاوتاند. در دوره مشروطه، انتقادهای روشنفکران میتوانست نظام اجتماعی موجود را به بنبست بکشاند، اما انتقادات فعلی قادر به انجام چنین کاری نیستند؛ چراکه صداها، حرفها و پیامهای دیگری هم وجود دارند.
مواجهه ایرانیان با اندیشههای اجتماعی جدید غربی در دوران مشروطه، از جمله مسائل تاریخی پردامنهای است که هنوز پس از گذشت یکصد سال، خاطر متفکران و محققان را بهخود مشغول داشته است. تقی آزاد ارمکی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، اخیرا کتابی با عنوان مدرنیته ایرانی روانه بازار نشر کرده که در آن، پارادایمهای روشنفکری در ایران بررسی شده است. این گفتوگو پیرامون کتاب فوق و مباحث آن صورت پذیرفته است. در مدرنیته ایرانی، پارادایمهای درون جریان روشنفکری دنبال شده است. به نظر آقای آزاد، تاریخ معاصر ایران را نمیتوان در قالب تعارض سنت و مدرن یا متفکران دینی و سکولار توضیح داد. بهجای آن، باید پارادایمها را بررسی کرد. پارادایمهای شناساییشده در این کتاب عبارتاند از: پارادایم عقبماندگی؛ پارادایم عقبافتادگی؛ پارادایم توسعهیافتگی و پارادایم فرهنگی. جریان روشنفکری، از پارادایم اول تا چهارم، رو به پیشرفت بوده است. اگر افکار و آرای هریک از روشنفکران ایرانی بررسی شود، مشاهده میشود که مسائل آنها، به شکلی، در حوزه مناقشات سیاسی و مقابله با قدرتِ موجود است و پیامهایشان نیز حاوی مطالب سیاسی است. البته امروزه این نکته کمرنگتر شده است و بههمین جهت، پارادایم چهارم را «فرهنگی» نام نهادهام. با اینکه فضای جامعه امروز ما سیاسی است، سنخ فضای روشنفکران، بیشتر فرهنگی، هنری، ادبی و دینی است.
در هر حال، وضعیت روشنفکران امروز ــ در حوزه روشنفکری دینی و غیردینی ــ پیشرفتهتر از دوران مشروطه است. اگر نقدهایی که موافقان و مخالفان مشروطه متوجه یکدیگر میساختند با آنچه در این دوره وجود دارد، سنجیده شود، خواهیم دید که این دو، تا چه اندازه به لحاظ متن، با یکدیگر متفاوتاند. در دوره مشروطه، انتقادهای روشنفکران میتوانست نظام اجتماعی موجود را به بنبست بکشاند، اما انتقادات فعلی قادر به انجام چنین کاری نیستند؛ چراکه صداها، حرفها و پیامهای دیگری هم وجود دارند.
تبلیغات
