تدوین چارچوب مفهومی «باستان شناسی باغ»؛ کارکردها، روش ها و چالش ها (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

باغ، دارای ظرفیتِ بازنماییِ اجتماعی، زیباشناختی و هنری است و ترکیبی از عناصر ایستا و پویا بوده که حفاظت و احیای آن، با چالش های نظری، عملی و تکنیکی همراه است. «باستان شناسی باغ» به مثابه حرفه ای، زیرمجموعه فعالیت های باستان شناسی تلقی می شود که پس از جنگ جهانی دوم و به ویژه در چند دهه اخیر، مرکز توجه پروژه های احیای باغ های تاریخی در کشورهای توسعه یافته بوده؛ با این حال در سطح ملی و تا حدی بین المللی، موضوع باستان شناسی باغ، مرکز توجه جدی متخصصان مرمت و معماری منظر نبوده و در منشورهای جهانی و پروژه های مرمتی داخلی، جایگاه شایسته خود را نیافته است. پرسش های کلیدی این نوشتار، به شناخت الف) جریان های تاریخی باستان شناسی باغ و تبیین افق های آینده آن، ب) گونه شناسی روش ها و تکنیک ها، ج) بازشناسی کارکردها و چالش های متعاقب آن معطوف هستند و هدف این پژوهش در نهایت، تدوین چارچوبی مفهومی از باستان شناسی باغ در تجربه احیای باغ های تاریخی و مقدمه ای بر کاربست آن در باغ ایرانی است. بدین منظور، از روش استدلال منطقی مبتنی بر تحلیل، طبقه بندی و نقد داده های مکتوب و کتابخانه ای بهره برده شده و در رویکردی استنتاجی، به نتایج منتهی خواهد شد. مدل مفهومی به دست آمده، در 3 وجه شامل «کارکرد»، «روش» و «چالش» تدوین شده و نتایج، نشان دهنده حرکت از روش های مخرب در کاوش به سمت تکنیک های غیر مخرب (سنجش از دور، عکس برداری هوایی و مساحی ژئوفیزیکی) هستند. کارکردهای باستان شناسی باغ نیز تنوعی از «احیا» تا «تفسیر» را در بر داشته و نشان دهنده توجه به موضوعات «مردم شناسی» و مباحث میان رشته ای هستند. چالش های «اصالت یابی»، «تاریخ گذاری»، «تفسیر داده ها» و «تخصص گرایی» نیز در این زمینه قابل طرح بوده که ناشی از «روش های کاوش» و «رشته های درگیر» هستند. در نهایت، پیشنهاد هایی برای استفاده از باستان شناسی باغ در کشور مبتنی بر چالش ها و فرصت ها ارائه شده اند.