تک خاطره و مجموعه تک خاطرات فارسی (گونه ای از زندگی نوشت های شخصیِ خاطره محور) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

زندگی نوشت های فارسی به معنای ژانری کلی مشتمل بر انواع نوشتارهای مشتمل بر روایتی واقع گرایانه از زندگی ایرانیان، با دو شیوه کلیِ خاطره نویسی و یومیه نویسی، در شاخه های فرعیِ زندگی نامه نویسی ، اتوبیوگرافی نویسی ، یادداشت نویسی ، سفرنامه نویسی ، خاطره نویسی و نامه نگاری، در 150 سال اخیر رایج ترین گرایش تاریخی-ادبیِ در نوشتارهای معاصر را شکل داده و طی دهه های اخیر، در تعدد و تنوع، فزونی گرفته است. می توان نوشتار های حاصل از شیوه خاطره نویسی را مشتمل بر گونه های «تک خاطره»، «خاطره نامه»، «اتوبیوگرافی» و «وقایع نامه شخصی» دانست که شناخت و طبقه بندی نوع اول موضوع نوشتارِ پیش رو است. «تک خاطره»، خاطره ای تنها است که در ساخت نوشتار و عمدتاً در قالب تک نگاشت ظهور می یابد. تک خاطره، بُن مایه و هسته اصلی همه انواع حاصل از خاطره نویسی و بُرشی کوتاه از زندگی است که قدرتش در نمایش لحظه، و ویژگی های آن، فشردگی، شگفت انگیزی، وحدت تأثیر، ایستاییِ زمان و مکان و روایت تک محور از رخداد بیرونی است. تک خاطره برخلاف خاطره نامه ها، اتوبیوگرافی ها و تاریخ نامه های شخصی که مجموعه ای از احوال، اقوال، رفتارها و مشاهدات فردی را به نمایش می گذارند، به نمایش تک پرده ای می مانند. «مجموعه تک خاطرات» متداول ترین نوعِ نوشتاریِ برساخته در میان زندگی نوشت های خاطره محور فارسی و حاصلِ جمع آمدنِ چندین تک خاطره است که عمدتاً بین آنها شباهت هایی از حیث سوژه، زمان و موضوع وجود دارد و اغلب، به وساطت فرد/افرادی جز راوی فراهم می آید. این مجموعه ها از حیث موقعیت روایتی، به انواعِ خویشتن محور، واقعه محور و دیگرمحور؛ از حیث نحوه شکل گیری به انواعِ اصیل و برساخته؛ از حیث توالی خاطره ها به انواع منظم و نامنظم؛ از حیث تعدد راویان به انواع تک راوی و چندراوی؛ و از حیث موضوع به انواعی متعدد در زندگی، سفر و حرفه طبقه بندی می شوند. این مقاله به روش تحلیل محتوا و در پی مطالعه صدها زندگی نوشت فارسی به نگارش درآمده است.